LAUTÉM, 28 agostu 2020 (TATOLI)-Governu liuhosi Vise-Ministra Turizmu Komunitária no Kulturál (MTTK), Inâcia da Conceição Teixeira no Vise-Ministru Turizmu Komérsiu no Indústria (MTKI), Domingos Lopes Antunes, hamutuk ho Diresaun Jerál Turizmu, diskute no disemina informasaun ba komunidade iha suku Tutuala, postu administrativu Tutuala, Munisípiu Lautém, kona-ba jestaun sítiu turístiku.
Diretór Jerál Turizmu, José Filipe Dias Quintas, hateten atividade ne’e realiza hosi Diresaun Jerál Turizmu ho objetivu atu disemina informasaun no introdús ba komunidade kona-ba jestaun iha Valusere no illa Jaco.
“Illa Jaco hanesan distinu turístiku ida famozu tebes, tanba ne’e diskute hamutuk ho komunidade sira atu halo jestaun di’ak ba fatin ne’e, tanba problema ne’ebé hasoru daudaun iha illa ne’e maka fo’er soe arbiru, bandalizmu hosi vizitante balun, tiru manu-oan sira, no kasa lenuk. Ne’e ladún di’ak, dalaruma vizitante balun mós tesi-ai arbiru iha fatin ne’e, entaun sai preokupasaun iha área protejida sira ne’e,” relata Diretór Jerál Turizmu, hafoin ramata diálogu ho komunidade suku Tutuala, sesta ne’e.

Atu proteje liután ai-horis sira iha fatin ne’e, MTKK sei koordena ho ministériu relevante sira atu haree jestaun ba sítiu turístiku sira ne’e ho di’ak iha futuru.
“Jestaun la’ós de’it ba área protejida, maibé foka liu ba jestaun vizitante sira tanba sira maka sempre kria problema, sira mai vizita no husik hela fo’er, balun pinta arbiru fatuk no ai-lolon sira. Hahalok ne’e ladún di’ak maibé atu jere di’ak mak presiza rona mós komunidade sira,” nia akresenta.
Diretór ne’e hatutan: “Tanba ne’e, realiza diskusaun hodi fó tempu ba komunidade, autoridade lokál, lia-nain sira, hodi fahe hanoin pozitivu no sira fó apoia másimu ba Governu kona-ba jestaun sítiu turístiku iha illa Jaco inklui Valusere.”
Nia informa, Governu liuhosi Ministériu Turizmu, Komérsiu no Indústria sei kria uluk regra liuhosi esbosu lei hodi nune’e bele la’o tuir regra hodi jere di’ak liután nune’e bele hatama reseita doméstika liuhosi vizitante sira.
“Enkontru ne’e dahuluk no tuir mai sei iha tan enkontru tékniku, nune’e hahú diskute regra, atividade saida maka sei halo, maibé sei koordena ho ministériu seluk tanba turizmu ne’e la’ós foka de’it ba sítiu turístiku maibé liga mós ba iha infraestrutura no seguransa,” esplika Diretór Jerál ne’e.
Iha sorin seluk, Vise-Ministra Turizmu Komunitária no Kulturál, Inâcia da Conceição Teixeira, konsidera sorumutu ne’e hanesan faze importante tebes tanba Governu bele koordena hamutuk ho lia-nain sira inklui komunidade.
“Koordena hamutuk ho lia-nain sira no komunidade atubele partisipa iha nível planeamentu no mós jestaun iha baze bainhira dezenvolve turizmu, liuliu ba turizmu komunitária, tanba sira mak nain no sira mak sei sai xavi ba dezenvolvimentu. Tanba ne’e, bainhira sira partisipa prosesu inísiu ne’e hatudu sinál pozitivu ida atu bele lori turizmu komunitária ne’e ba oin,” hateten Vise-Ministra.
Governante ne’e iha esperansa katak kuandu dezenvolve ekonomia liga ba turizmu komunitária no komunidade mak kaer maka sei iha sustentabilidade ba futuru no bele kria postu serbisu.
Nune’e mós, Xefe Suku Tutuala, Tito Caetano, apresia ho inisiativa Governu tanba bele realiza sorumutu ho komunidade ba jestaun sítiu turítiku iha sira-nia rain.
“Kona-ba jestaun iha fatin ne’e (illa Jaco) ami nafatin eziji ba Governu atu halo planu no jestaun di’ak hodi bele jere ho di’ak. Maibé ami iha preokupasaun, kuandu ko’alia kona-ba turizmu presiza asesu estrada di’ak, eletrisidade no bee-moos,” dehan autoridade lokál ne’e.
Tito Caetano fó sasin katak kona-ba estrada no eletrisidade daudaun ne’e hahú ona reabilita, maibé bee-moos mak sei susar, liuliu liga ba sítiu turístiku sira.
Suku Tutuala iha aldeia haat hanesan Petileti, Chailoro, Veru no Loru, ho totál populasaun 1.977.
Partisipa iha sorumutu ne’e maka hanesan reprezentante Administradór Munisípiu Lautém, Administradór Postu Administrativu Tutuala, Komandante Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL), Komandu Munisípiu Lautém, no komunidade Tutuala.
Jornalista: Antónia Gusmão
Editora: Julia Chatarina