iklan

INTERNASIONÁL, HEADLINE, OPINIAUN

PARTE II: DEZENVOLVIMENTU SUSTENTÁVEL: Ba Kompreende Polítika Husi MCC iha Nasaun Terseiru Mundu: Estudu Kazu Kona-ba Nepal no Timor-Leste

PARTE II: DEZENVOLVIMENTU SUSTENTÁVEL: Ba Kompreende Polítika Husi MCC iha Nasaun Terseiru Mundu: Estudu Kazu Kona-ba Nepal no Timor-Leste

Franz Soares, Peskizador Institutu ba Estudu Dame Konflitu no Sosial (IEDKS)

Kontinuasaun…

MCC deklara-an nu’udar ajénsia independente ba asisténsia externa husi Estadus Unidus no ho objetivu oinsá atu tulun nasaun ki’ak sira iha mundu iha kontextu redusaun ba ki’ak liuhusi dezenvolve ekonomia ne’ebé bele haforsa boa-governasaun, liberdade ekonomia, investimentu umanu. (Millenium Challenge Corporation 2017)[5]

MCC hari iha era Konsesus Washington husi eis-prezidenti George W. Bush Junior iha tinan 2004, ho apoiu partidaria ne’ebé forte entre partidu Republikanu ne’ebé mais konservativu no partidu Demokratiku ne’ebé progresivu. Iha sorin seluk MCC la’ós de’it hanesan investementu ba sidadaun sira, estabilidade no prosperiedade ekonomia, maibé emfaze liu ba interrese Estadus Unidus. (Millenium Challenge Corporation 2020).[6]

Saida mak oras ne’e dadaun akontese, MCC forma parseria ho nasaun ki’ak lubuk ida, ne’ebé ho sira-nia komitmentu ba garante boa-governasaun, liberdade ekonomia, investimnetu umanu etc, sira ne’e sei hetan atensaun maka’as husi Estadus Unidus ba MCC liuliu ba programa Kompaktu (MCC-Compact), no iha ne’ebé MCC sei oferese tipu apoiu subsídiu hanesan MCC-Compact fundus bo’ot ba tinan 5 no Threshold fundus ki’ik. Nune’e sei prioritiza ba nasaun sira ne’ebé tama kriteria hanesan kontribui ba Estadu direitu, direitu polítiku, liberdade sívil, liberdade informasaun, kontrolu korupsaun, jeneru iha ekonomia etc.. (Parks 2019).

Sorin seluk programa Threshold mak apoiu subsídiu ne’ebé ki’ik liu ne’ebé sei fó ba nasaun sira ne’ebé mak konsege atu liu kriteria no iha komitmentu mós ba hasae dezempeñu politika (Taman 2019)[5.Ibid] no Kompaktu refere fó wainhira nasaun refere hetan valór ne’ebé ladi’ak, maibé iha tren pozitivu no eleva ba kriteria selesaun. (Trending Net Nepal, (2020)[7] Aleinde ne’e nasaun 50 resin mak halo ratifikasaun inklui balu hahú simu ona subsídiu fundus bo’ot tantu ki’ik, maibé nasaun lubuk ida mós lamenta ho intervensaun MCC nian ba sira-nia politika interna Estadu, hanesan iha ne’ebé kongresu Estadus Unidus aseita subsídiu annual milliaun $900 iha 2011 no hafoin tinan 5 governu Tanzania liuhusi prezidenti Magufull kritika ona MCC, tanba halo intervensaun ba iha eleisaun polítika lokál i konsidera hanesan oportunidade ba halakon dependénsia doasaun ba Tanzania. (Parks 2019).  Iha tinan 2017, MCC Propoen atu aborda restrisaun rua ba dezenvolvimentu iha Sri Lanka bazeia ba akordu refere: logika no planeamentu transporte ne’ebé la-adekuadu i menus asesu ba rai agrikultur, seitór servisu no investimentu industria. Dahuluk mak mellora efisiénsia sistema transporte, redusaun tempu ba viajen no kustu operasaun sira, aumenta efisiénsia ba servisu sira transporte nian. Daruak kona-ba jestaun rai ho objetivu atu reduz restrisaun ba utilizasaun rai ba atividade produtivu. Husi subsídiu fundus millaun $480, millaun $350 (73%) ne’ebé alokadu ba projeitu transporte. Projeitu agrikula hetan  milliaun $67 (14%) i restante millaun $30 (13%) ba despezas administrativu sira (Samaranayaka 2020).  Akordu refere produz ona artigu lubuk ida no semináriu kontra ka opoen ba asinatura akordu i nune’e iha finál, MCC hetan rejeitasaun tanba konsidera nu’udar instrumentu Neo-imperialismu oinsá atu hatur hejemonia ekonomia ba nasaun ki’ak sira (Samaranayaka 2020).

Parte husi Problema ne’ebé iha mak MCC hakesi-an ba iha akordu rua hanesan: Acquisition and Cross Service Agreement (ACSA) no States of Forces Agreement (SOFA). Husi númeru ne’ebé iha, ACSA hetan ona asina. Akordu tolu ne’e bele fó volume kontrolu espesífiku liu ba Estadus Unidus, ne’ebé bele fó impaktu sériu ba soberania Sri Lanka (Samaranayaka 2020)

Estadu Ghana rejeita MCC ka programa privatizasaun, hodi termina kontratu ho fornesedór privadu ba servisu públiku sira, nune’e MCC foti desizaun hodi kansela millaun $190 ba iha Ghana, iha tinan 2019 (Parks 2019). Nune’e observadór sira mós anota katak husi nasaun sira no rejiaun sira ne’ebé finaliza ona akordu ho MCC, iha de’it balu mak hetan de’it influensia (Taman 2019). No Liberia mak nasaun Afrika ne’ebé avalia ona iha tinan 5 nia laran, maibé pasa iha “Scorcard of MCC” kartaun pontuasaun MCC. Nune’e mak atu pasa Estadu presiza obedese minimu ba indikador 10-20 inklui “Control of Corruption indicator” kontrollu ba korupsaun, tantu indikador “Liberties or Political Rights indicator” ba liberdade (Koinveneh 2002).

Iha Madagascar reforma agraria ne’ebé finansia husi MCC milliaun $1,3 acres ba rai agrikutura gratuitu ba empreza privadu entranjeiru sira durante tinan 99 ba exporta produtu nu’udar klasula no dispozisaun iha MCC no Kompaktu la obedese ba lei Madagascar nian. Ho lianfuan seluk katak soberania, siguransa no polítika nasional Estadu nian, ema sosa ka faan hotu ona (Kafle, Dhakal, Ashish, Sandip dan Sharma 2020),[8] Nune’e ho polítka represivu ne’ebé iha, Estadus Unidus liuhusi MCC iha Febreiru 2022 kompleta ona programa Compact 83 no 51 ba Threshold iha nasaun no rejiaun sira hanesan Afrika, Asia, Europa Oriental, América Latina i Pasífiku. (Millennium Challenge Corporation 2022)[9]

Estudu Kazu ba Nepal

Nepal Estadu ne’ebé altu estratifikadu no nakonu ho istória ba diskriminasaun Kasta inklui luta Kasta. Tuir fontes balu hateten katak Milliaun 5 ema foho Dalits ka 14%-20%, husi total populasaun milliaun 36 no restu orijen husi Madhesi ne’ebé nunka hetan kolonia husi Europeia sira i Nepal asume ukun monarkia konstitusional iha tempu barak) (Pariyar and Nepali 2021).

Hare husi aproximasaun istória, rejime liurai Mahendra hahú iha tinan 1953-1964, Nepal infrenta reforma ho redusaun ba orsamentu anuál, planu dezenvolvimentu, no Estadu orienta ba halo reforma sosial lubuk ida, inklui modernizasaun ba konstituisaun iha tinan 1962 no reforma agraria iha tinan 1964.

Pratika ne’ebé iha promove dezenvolvimentu sosiál-ekonomia liuhusi planu dezenvolvimentu tinan 5 ka period ida ne’ebé konsolidadus, emfaze ba dezenvolvimentu fíziku no infraestrutura sosiál. Rezimi ekonomia asume karakter ida ne’ebé intervensionismu-loloos, tanba Estadu nia papél importante ba kontrollu presu ka kustu importante sira no oinsá monopoliu atividade produsaun sira ba iha seitór públiku sira-nia liman, atu nune’e bele impeda kresimentu seitór privadu sira (Osmani dan Bajracharya 2007).[10]

Husi dékade 1990-2000 mai-oin, tuir Encyclopedia Britannica (2022) eziste partidu progresivu  CPN (The Communist Party of Nepal Marxist) iha rejime monarkia nia laran no iha ne’ebé altura insurjénsia Maoista kontinua aumenta. ONU sai mediasaun ba akordu ne’ebé hetan asina iha Abril tinan 2006, hafoin ida ne’e fó biban ba reprezentasaun Maoista, maibé iha konsellu ministru kria limitasaun ba militar insurjensia sira atu iha terenu, i obriga Maoista no militar Nepal oinsá bele dezarma kilat sira iha situasaun hanesan kontrolu husi ONU. Akontese diskusaun manas kona-ba ejizénsia aboligasaun monarkia, no mós akordu fulan Dezembru 2007, inklui halakon iha konstituisaun.

Nepal iha altura ne’ebá hahú kedas nu’udar Republika Nepal, ho demokrasia multi-partidaria, nue’e Maoista nakfilak ba Unifika Partidu Komunista ka Unified Communist Party of Nepal (Maoist)-UCPN Maoist ne’ebé forma husi partidu rua, hafoin sai maioria asentu parlamentar iha tinan 2009. Maibé partidu dominante rua UCPN-Maoist no the Communist Party of Nepal (Unified Marxist-Leninist) iha kapasidade ba forma koligasaun ne’ebé solidu, konsentra ba asume pasta primeiru minstru regularmente.

Iha tinan 2014 no 2015, Nepal infrenta dezastre naturais ne’ebé kobre iha foho Everest no hodi hamate ema barak kuaze 9.000 no hakanek ema 1.600 inklui estraga mós infraestrutura iha Kathmandu kapitál Nepal. Iha intensaun ba redus ki’ak liuhusi dudu kresimentu ekonomia, nune’e Nepal no MCC asina akordu iha loron 14 fulan Setembru tinan 2017 iha Washington DC ba dezenvolve area transmisaun KM300 no KV400 husi koridor Lapsiphedi -Galchhi-Damauli-Sunawal, aleinde ne’e reabilita no proteze KM300 ba sstrada sira iha teritoriu nasional  (BANSH JHA 2022).

Hafoin tinan rua mai parlamentu Nepal hahú diskuti kona-ba MCC iha tinan 2019 no mosu diferensia ideias klean entre lider politiku sira iha Republika foun, iha ne’ebé mosu protestu ho akuzasaun ba kestiona katak “MCC laos subsídiu apoiu ba alternativu hodi hasai Nepal husi ki’ak no krizi sira, maibé estratejia ba Asia-pasifiku (Indo-Pacific Strategy / IPS) Estadus Unidus nian ba kontra Xina”. No protestu ne’ebé iha, mosu mós delegasaun altu-nivel EUA nian hodi halo vizita ba grupu protestu sira iha Nepal, inklui rejeita mós akuzasaun sira ho razaun katak “apoiu ne’ebé iha nu’udar prezente husi povu Amerikanu ba povu Nepal” ,  i defaktu hatudu katak nein-iha relasaun ruma ho estatementu delegasaun EUA nian   (BANSH JHA 2022). Presiza minimu tinan rua ba debate iha nasaun refere no foka ba koligasaun partidu politiku foun. Maibé iha inisiu loron 27 Febreiru tinan 2022, publiku Nepal hakfodak hafoin rona governu tantu opozisaun, inklui Partidu Kongresu Nepal (NC), Partidu Loktantrik Samajbadi (LSP), Partidu Janata Samajbadi (JSP), Partidu Komunista Nepal Maoista-Centru (Communist Party of Nepal–Maoist Centre / CPN-MC), Partidu Komunista Nepal Unifika-Sosialista (Communist Party of Nepal–United Socialist / CPN-US), no Partidu Komunista Nepal Unifika Marxista-Leninista (Communist Party of Nepal -Unified Marxist-Leninist / CPN-UML) sira disidi hodi halo ratikasaun ba MCC, maske iha protextu barak kontinua hasoru husi parlamentu Nepal. (BANSH JHA 2022). Nue’e mak MCC iha expektasaun ba apoiu milliaun $500 ho objetivu ba konstrui dezenvolvimentu area transmisaun eletrisidade no reabilitasaun i protesaun estrada iha Nepal ho prazu tinan lima (BANSH JHA 2022). Ho ida ne’e mosu projeitu rua: projeitu estrada no projeitu eletrisidade ho tatal orsamentu milliaun $630, iha ne’ebé milliaun $500 husi MCC no milliaun $130 husi governu Nepal. Programa sira ne’e ho expektasaun oinsá bele benefisia ba umakain kuaze milliaun 5,3 iha Nepal. (Millenium Challenge Corporation 2022)[9.Ibid]

Ne’e mós sei hasae fornesimentu eletrisidade no redusaun fundus transporte-apoiu oinsá atrai investimentu, intensiva dezenvolvimentu ekonomia no redusaun ba ki’ak, mak Kompaktu sei bazeia ba prinsipiu sira akuntabilidade, transparansia no prosperiedade komun. (Trending Net Nepal, (2020)[7.Ibid]

Atualmente Estadu Nepal ne’ebé funsiona iha sistema demokrasia multi-partidaria sempre iha ideas ne’ebé kontraditoriu kona-ba oinsá atu atinji konseitu ideal ba dezenvolvimentu Estadu. Maibé husi aproximasaun istória dezenvolvimentu ne’ebé iha, hatudu katak bazikamente konseitu dezenvolvimentu ne’ebé hakarak atu atinji husi Estadu no povu Nepal mak konseitu Estadu ne’ebé forte ka prespektiva sira husi Sul hanran  no adopt aba modelu Estadu forte (Strong State Model), katak Estadu mak hola papél importante, oinsá atu dezenvolve laos de’it iha objetivu ekonomia, maibé ba garante sustentabilidade no inkluzaun sosial hotu. (Uttam 2022)[11]

 

Maske konsidera nu’udar program apoiu efetivu ne’ebé implementa iha nasaun barak iha forma programa Compact tantu Threshold, MCC hetan kontroversial bo’ot iha Nepal, (The Asia Live, 2022)[12] ho apoiu dezenvolvimentu iha Nepal, mak koperasaun bilateral liuhusi MCC, ikus-ikus ne’e hamosu protestu barak liutan hasoru koperasaun dezenvolvimentu refere. Demonstrasaun kontinua lao iha teritoriu tomak, inklui iha Kathmandu ho ejizensia revogasaun ba akordu MCC, i masa mós kontinua hato’o rejeitasaun ba apoiu estranjeiru sira iha dezenvolvimentu Estadu iha jerál. (The Kathmandu Post 2022)[13] Hafoin husi rejeitasaun masa, MCC antes mós hetan ona kritika rasik husi membru partidu politiku sira durante inisiativa hahú ba simu MCC husi kongresu Nepal, iha ne’ebé intervensaun hato’o liuhusi Partidu Rastriya Janamorcha, mak membru parlementu hanesan Durga Paudel hateten katak “MCC labele implementa tanba nia nu’udar parte husi estratejia indo-pasifiku ka Indo-Pacific Strategy (IPS),nu’udar mós aliansa military ne’ebé hanesan ho NATO”. Membru parlamentu partidu Traballador no partidu Kamponeza Nepal hateten mós katak “MCC sei kontra mós politka naun-aliadu Nepal”. Nune’e MCC mós kontinua hetan kritiku, tanba nia atuasaun ne’ebé fó biban liu ba Estadus Unidus intermus halo auditoriu ba utilizasaun orsamentu durante periodu implementasaun projeitu sira. Maibé governu Nepal kontinua hola pozisaun ba abandona kestaun espesífiku sira no fó apoiu ba ratifikasaun MCC hodi lahare diskusaun no relasaun MCC ho estratejia indo-pasifiku (Millenium Challenge Corporation 2022)[9.Ibid,Pg.11-12] ne’ebé iha komponenti militar prepara ba atu hasoru Xina.

No ho kontextasaun ne’ebé iha kontinua hateten katak “MCC sei fó impaktu seriu ba nasionalismu no independensia Estadu” no hirak ne’e mós kontinua fó biban ba fugura progresista sira iha Nepal hodi enkoraja povu atu antisipa MCC nia terminasaun projeitu ne’ebé hahú ona lao dadauk, nune’e sira mós kestiona atu labele implika mós ba politika externa Nepal, tanba akordu MCC kleur ona sai segredu no laiha fatin ba aseitasaun. Peritus sira mós kestiona katak Nepal sei sai sirkuitu imperalismu EUA nian kuandu MCC hetan ratifikasaun husi parlamentu Nepal. (Sharma 2022)[14]

Iha mós analizasaun peskiza ne’ebé hateten katak jeralmente MCC nu’udar parte haketan ida husi subsídiu konvensional, tanba obriga Estadu tenki priense estandartu espesífiku, nue’e bele priense rekezitus ba hetan subsídiu, i halo subsídiu sai kompetitivu, iha ne’ebé nasaun sira tenki hasae jestaun no transparansia liutan. (Millenium Challenge Corporation 2022) [9.Ibid, Hal.15]

Iha sorin seluk situasaun atuál kontinua hamosu parte rua entre lideransa partidu, sosiedade sívil no povu iha jerál, iha ne’ebé fó apoiu inklui kontra MCC (The Kathmandu Post 2022) [13, Ibid] kontradisaun iha liur no iha parlamentu laran ba partidu ne’ebé ukun ho hanoin katak “Estadus Unidus esforsu hodi hases-an husi ajenda geopolitka ne’ebé subar iha Nepal liuhusi subsídiu konkretu oinsá bele kontra politika externa Xina nian ne’ebé hanaran China’s belt and road initiative”.

Wainhira diskusaun sira hahú, iha fulan 12 nia laran antes diskusaun kle’an kona-ba MCC, Estadu Nepal hetan ona subsídiu milliaun $500 husi Banku Mundial (World Bank) no Banku Dezenvolvimentu Aziatiku ka ADB hanesan ho saida mak nogosia husi MCC. Ho diskusaun sira ne’ebé iha hatudu katak benefisiu ne’ebé kompremitidu (ezemplu servisu, rendimentu, kresimentu ekonomia) inklui dezenvolvimentu eletrisidade, enerjia bee kuaze milliaun megawatt (MW) lasufisiente ka lahetan aseitasaun husi povu sira.

Wainhira diskusaun hahú, todan hotu no benefisiu projeitu MCC foka liu ba eleva benefisiu ekonomia husi estabelesimentu eletrisidade foun.  Iha analizador lubun balu komenta kroat tebes katak akordu ne’ebé iha nu’udar taktiku hodi asegura Nepal iha lei EUA nian sein limitasaun tempu, maske akordu refere tenki realiza tempu tinan lima hafoin konkorda husi parlamentu. Husi pontu sira MCC nian ne’ebé iha kontraditoriu ho soberania Estadu Nepal, lei siguransa no supremiu povu nian. La iha garantidu katak MCC Nepal sei onestu no loial iha implementasaun programa tuir matadalan apoiu programa MCC.

Espesífiku mosu duvidas katak akordu MCC sei hatama Nepal ba iha kompetisaun entre EUA no Xina. Hanesan iha ne’ebé relata ona husi Estratejia Indo-Pasifiku iha loron 1 fulan Juñu tinan 2019 klaru tebes hateten katak “Xina nu’udar forsa revizionismu no ameasa”, maibé Nepal mantein relasaun amizade ho Xina, nune’e mós mentalidade Nepal fraku wainhira blokea husi India iha tinan 2015.

Kathmandu konsiente importante estrada no komboiu nia dalan ne’ebé liga ba Xina, nune’e kaer ba Belt and Road Initiative no dalan ba anglu vistu ne’ebé pozitivu. Iha kontextasaun sira katak EUA planu atu orienta fundus no rekursu husi MCC ba hetan interrese ninia siguransa iha Nepal, i iha sorin seluk, los mós katak MCC interven nu’udar akordu ne’ebé labalansu hodi hatur fali lei EUA nian ba iha lei Nepal hanesan iha ne’ebé violasaun regra sira akontese iha kontrolu MCC (Millenium Challenge Corporation 2022) [9.Ibid, Pj.16-17]

Polítika Nepal ohin loron limitadu tebes ba iha MCC, peritu ba lei internasionál Nepal barak, akademista, no matenek nain sira expresa solidariedade kona-ba komitmentu ba akordu refere, tuir sira direitamente MCC kontra konstituisaun no soberania Nepal. Tuir informasaun balu ne’ebé iha mós fó sai katak Washintong haruka mensajen klaru ba mundu katak ninia apoiu mai ho kondisaun no presaun espesífiku, ho ida ne’e mak halo maioria povu iha Nepal kontra MCC, no fiar katak kestaun ne’e sei impede soberania no independensia Estadu, espesial ba politika externa. Dipak Gyawali iha loron 20 fulan April tinan 2022, ministeiru finansas adicta apoiu no politiku sira seluk mós lahatene arma apoiu, wainhira sira asina akordu ho MCC, tanba iha determinasaun ona ba akordu ne’ebé kontraditoriu ho interrese povu Nepal nian. (Gyawali 2022)

 

 Referénsia

[1]. Earth System Governance, (2021), From Millennium to Sustainable Development Goals: Evolving discourses and their reflection in policy coherence for development: Retrieved from https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S258981162030046X

[2]. Emeh, Ikechukwu Eke Jeffry, (2013), Dependency Theory and Africa’s Underdevelopment: a Paradigm Shift from Pseudo Intellectualism: the Nigerian Perspective: https://www.researchgate.net/publication/315719638_Dependency_Theory_and_Africa%27s_Underdevelopment_a_Paradigm_Shift_from_Pseudo-Intellectualism_the_Nigerian_Perspective

[3]. LARRAIN, JORGE (1989), THEORIES OF DEVELOPMENT: Capitalism, Colonialism and Dependency, Polity Press, Dales B rewery, Gwydir Street, Cambridge, UK.

[4]. BARENTS STUDIES, (2014), Neoliberal governance, sustainable development and local communities in the Barents Region: https://www.divaportal.org/smash/get/diva2:985563/FULLTEXT01.pdf

[5]. Millennium Challenge Corporation, (2017), Introduction: Overview of the Millennium Challenge Corporation (MCC):

https://www.mcc.gov/resources/story/story-cdg introduction#:~:text=MCC%27s%20mandate%20is%20to%20assist,selected%20to%20receive%20its%20assistance.

[6]. Millennium Challenge Corporation, (2020), About MCC. Retrieved from Millennium Challenge Corporation: https://www.mcc.gov/about

[7]. Trending Net Nepal, (2020), MILLENNIUM CHALLENGE CORPORATION (MCC) IN NEPAL: https://www.trendingnetnepal.com/millenium-challenge-corporation-in-nepal/

[8]. Kafle, Mandip, Dhakal , Ashish, Magar, Sandip Rana, Sharma, Aakriti (2020), AN ANALYSIS ON MILLENNIUM CHALLENGE CORPORATION (MCC) COMPACT IN NEPAL: https://www.researchgate.net/publication/347517371_AN_ANALYSIS_ON_MILLENNIUM_CHALLENGE_CORPORATION_MCC_COMPACT_IN_NEPAL

[9]. Millennium Challenge Corporation, (2022), Nepal Compact: Features of the Nepal Compact: https://www.mcc.gov/where-we work/program/nepal-compact

[10]. Osmani S. R. and Bajracharya B. B. (2007), THE ECONOMIC DEVELOPMENT OF NEPAL: A LONG-TERM PERSPECTIVE: HTTPS://WWW.GOOGLE.COM/URL?SA=T&RCT=J&Q=&ESRC=S&SOURCE=WEB&CD=&CAD=RJA&UACT=8&VED=2AHUKEWIBKBXN_BD7AHV0CRCAHV-7CPEQFNOECA0QAQ&URL=HTTPS%3A%2F%2FPURE.ULSTER.AC.UK%2FFILES%2F11744362%2FNEPAL.DOC&USG=AOVVAW3QHJJ30BMKRSX2B3ANSA0F

[11]. Maharjan, Uttam (2022), Why Controversy Over MCC?: https://old.risingnepaldaily.com/opinion/why-controversy-over-mcc

[12]. The Asia Live, (2022), MCC Is Against Nepal’s National Interest: https://theasialive.com/mcc-isagainst-nepals-national-interest/2022/02/

[13]. The Kathmandu Post, (2022), Why the MCC compact courted controversy in Nepal: https://kathmandupost.com/national/2020/01/09/why-the-mcc-compact-courted-controversy-in-nepal

[14]. Sharma, Buddhi Prasad (2022), Nepal ratifies MCC but will it be beneficial to the country?: https://www.bjreview.com/Opinion/Voice/202203/t20220301_800277301.html

[15]. TIMOR-LESTE STRATEGIC DEVELOPMENT PLAN 2011 – 2030: http://timor-leste.gov.tl/wp-content/uploads/2011/07/Timor-Leste-Strategic-Plan-2011-20301.pdf

[16]. Lao Hamutuk (2022), Timor-Leste and the U.S. Millennium Challenge Corporation: http://www.laohamutuk.org/econ/MCC/10MCC.htm

[17]. U.S. Embassy in Timor Leste, (2018), Millennium Challenge Corporation Visits Timor-Leste to Continue Progress on Compact Development. https://tl.usembassy.gov/millennium-challenge-corporation-visits-timor-leste-to-continue-progress-on-compact-development/

[18]. Compact Development Team-Timor Leste (2022), Seminariu Nasional.

[19]. Komisaun D Trata Asuntu Ekonomia no Dezenvolvimentu (2022), Semianriu Nasional.

[20]. Bankada PLP, (2022) Seminariu Nasional.

[21]. Lao Hamutuk, (2012), Why should Timor-Leste go into debt? https://www.laohamutuk.org/econ/debt/09Borrowing.htm

 

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!