LIQUIÇÁ, 06 abríl 2024 (TATOLI)—Padre Domingos Maubere, sábadu ne’e, prezide misa komemorasaun loron Masakre Liquiçá ba dala-25, iha igreja São João de Brito, munisípiu Liquiçá.
“Mai ita hanoin hikas maluk sira ne’ebé durante ne’e mate iha fatin ne’e, sira-nia mate mak ohin loron ita goza ukun rasik-an ida-ne’e, ita liu-liu joven sira atu kontinua hatutan sira-nia luta ne’e ba oin,” Padre Maubare hateten durante omília iha misa iha igreja São João de Brito, Liquiçá.
Nia husu joven sira buka refleta kona-ba oinsá mak iha responsabilidade ba moris nu’udar sidadaun iha nasaun demokrátiku.
“Ukun rasik-an ida-ne’e hanesan direitu naturál, Maromak halo ita moris iha mundu ne’e atu ukun-an, oinsá hanoin fila bá Maromak, ita bele hadook-an to’o iha ne’ebé Maromak sempre buka nafatin ita, entaun ita-nia luta atu fila ba Maromak ne’e kontinua nafatin,” nia akresenta.
Amu Padre nota, luta ne’ebé timór-oan sira barak halo iha tinan hirak ba kotuk iha ona rezultadu signifikativu, maibé presiza foin-sa’e sira-nia luta ba dezenvolvimentu nasaun atubele hatutan ba jerasaun sira tuir mai.
“Durante luta, igreja mós serbisu maka’as atu nune’e povu bele hetan nia direitu totál, labele moris beibeik iha terus, mate no torturasaun. Ema hotu tenke hetan direitu universál, ida-ne’e mak ita-nia luta durante tinan naruk,” Padre tenik.
Notísia relevante : Vítima Masakre Liquiçá Husu PN Hamosu Lei Reparasaun
Nune’e, nia alerta ba joven sira atu hahú luta foun ba nasaun nia futuru tanba nasaun ida-ne’e sosa ho ruin no ran ne’ebé fakar, ema hotu tenke fó liman ba malu tuir prinsípiu luta uluk nian ne’ebé ema hotu kaer metin unidade nasionál.
Aleinde ne’e, nia husu mós ba líder polítiku sira hotu atu fó liman ba malu hodi dezenvolve nasaun ne’e.
“Ita-nia nasaun ne’e asu’wain barak mak lakon sira-nia vida, entaun líder polítiku sira, imi tenke ukun fó liman ba malu, se la fó liman ba malu, imi atu lori nasaun ne’e ba ne’ebé,” nia fó hanoin.
Nasaun la’ós entrega ho bandeija
Prezidente Konsellu Veteranu Munisípiu Liquiçá, Vicente da Conseição ‘Railos’, konsidera, Timor-Leste nia independénsia la’ós entrega de’it ho bandeija maibé liuhusi sofrimentu oin-oin.
“Nasaun ida-ne’e la’ós entrega ho bandeija, sosa ho sakrifísiu oin-oin, ema barak fakar raan, mate to’o ohin loron buka la hetan sira-nia ruin. Iha tinan 25 ba kotuk istória moruk ba ita Liquiçá, maluk barak mak hetan oho iha fatin ida-ne’e,” Railos dehan.
Tuir nia, ema hirak ne’ebé mate durante Masakre Liquiçá, rai hela hanesan rikusoin ida ba ema hotu iha Liquiçá atu iha hanoin ida ba kontribuisaun dezenvolvimentu nasaun.
Nune’e, nia husu ba sobrevivente Masakre Liquiçá atu sai ezemplár ba jerasaun sira tuir mai atu kontribui ba nasaun nia di’ak.
“Uluk iha situasaun difísil, imi hamriik iha oin hodi defende nasaun ida-ne’e, agora imi hamriik iha oin atu lori jerasaun foun sira ba dalan ne’ebé di’ak, imi labele hanoin imi mesak, ita hotu sei hamutuk tau hanoin ba malu atu haree ba nasaun nia dezenvolvimentu,” nia fó hanoin.
Sobrevivente
Sobrevivente Masakre Liquiçá, José Nunes Serão, konta tuir nia espesiénsia iha momentu difísil.
“Tinan 25 ba kotuk, ami hasoru situasaun ne’ebé mak difísil, ema taa ha’u-nia kakorok atu kotu, maibé ho Maromak nia tulun, ha’u bele moris, iha tempu ne’ebá Milísia Besi Merah Putih mak hamutuk ho Militar Indonézia sira hodi ataka ami iha igreja Liquiçá ne’e,” José Nunes Serão, haktuir.
Iha era ukun rasik-an, nia husu ba Estadu Timor-Leste atu valoriza netik sobrevivente sira-nia sakrifísiu liuhusi rekoñesimentu inklui hirak ne’ebé lakon ona vida iha tempu ne’ebá.
“Agora ita tenke hamutuk hodi kontribui ba dezenvolvimentu nasaun nian, buat ne’ebé liu, liu ona, tanba ne’e konsekuénsia husi funu, maibé ami husu ba Estadu atu valoriza netik ami mate restu sira,” nia tenik.
Nune’e mós, sobrevivente, Clara Nunes, husu ba joven sira, liu-liu Liquiçá-oan sira atu kontribui ba dezenvolvimentu no labele kria konflitu tanba nasaun ne’e hetan ona liberdade.
“Ha’u la konta istória barak, iha momentu ne’ebá Milísia sira tiru kilat musan kona ha’u-nia ibun, maibé ha’u la rai ódiu, ha’u só husu ba joven sira, liu-liu munisípiu ida-ne’e atu kria pás iha ita-nia munisípiu atu kontribui ba dezenvolvimentu,” nia hameno.
Bainhira misa remata, sobrevivente sira hamutuk ho komunidade Liquiçá halo marsa ho ai-funan hodi ba kari iha fatin akontesimentu iha rezidénsia Parókia Liquiçá, jardín eroi no liu bá lagoa Sia (masin) Maria, iha postu Maubara, hanesan fatin ne’ebé milísia soe mate-isin barak iha tempu ne’ebá.
Iha abríl 1999, populasaun Liquiçá balun halai husi uma no refujia iha igreja São João de Brito hodi hetan seguru, maibé iha loron 05 to’o 06 abríl 1999, Milísia Besi Merah Putih (BMP) hamutuk ho Militár Indonézia husi KODIM 1638 Liquiçá, Koramil Maubara, Membru KOPASSUS Satgas Tribuana VIII, membru Batallaun 143 no membru BRIMOB husi Díli ne’ebé uza hotu máskara taka sira-nia oin, halo atake ba igreja no halo lakon maizumenus ema dezarmadu hamutuk 100-resin.
Maski nune’e, númeru ema mate ne’e seidauk serteza tanba to’o agora seidauk identifika fatin hakoi ema balun ne’ebé lakon ona vida momentu ne’ebá.
Jornalista : Hortencio Sanchez
Editora : Julia Chatarina