ERMERA, 26 abríl 2024 (TATOLI) – Tékniku Reabilitasaun Kooperativa Kafé Timor (CCT), Zelia Araujo Mendonça, hateten CCT reabilita ona kafé huun hamutuk 565 iha Postu Administrativu Railaco, Munisípiu Ermera, dezde 2021-2024.
“Iha Railako ami reabilita ona kafé iha suku sia no hahú husi 2021 to’o agora, kafé kultura hamutuk 565 mak reabilita ona no iha ne’eba hatudu ona benefísiu di’ak ba to’os na’in-sira iha Railaco”, Zelia Araujo Mendonça, informa ba TATOLI iha Railaco, horseik.
Nia afirma, ekipa hosi CCT fó informasaun ba to’os na’in-sira iha Railaco atu reabilita kafé maibé dalabarak to’os na’in balun ladún koopera.
“Ami fó informasaun ba sira depois ami ba, laos obriatóriu atu reabilita kafé, ida-ne’e lae, ami ba fó informsaun katak se mak hakarak tesi mak ami tesi, seluk ne’ebé lakohi ami la obriga, maibé ami mós halo to’os ida atu halo ezemplu atu sira haree nia rezultadu ne’e oinsá, entaun husi reabilitasaun ne’e fó produsaun di’ak fali, entaun ida-ne’e mak sira haree katak hosi reabilitasaun ne’e di’ak, hafoin sira komesa kontatu ami atu reabilita sira-nia kafé”, nia hateten.
Nia dehan, kafé balun ne’ebé la reabilita ne’e tasak monu tún hosi nia huun, kleur nia moris fali, entaun ida-ne’e mak kuda fila fali no la fó produsaun di’ak ba to’os na’in-sira, tanba ne’e presiza bibit atu fó moris no fó fuan di’ak.
“Ha’u prefere liu mak bibit mak kuda fila fali, tanba kafé balun monu tún husi nia huun, depois moris kedas ida-ne’e, ita ba kuda nia produsaun ladún di’ak”, nia esplika.
Nia aborda, CCT apoiu ai-oan ba to’os na’in-sira inklui kafé-oan hamutuk 6.860 ba to’os hamutuk ektare 216 iha Railaco.
‘’Ami distribui ai-oan ba ita-nia kafé kultura ne’ebé mak presiza duni ai-oan atu kuda hodi fó mahon ba kafé, entaun iha Railako de’it ami distrbui ai-oan hamutuk 6.860 inklui ai-samatuku kafé no ai-kakeu ba to’os hamutuk ektare 216. Entaun Ai-kakeu ho ai-samatuku nia funsaun atu fó mahon ba kafé, sira ne’ebé mak ita-nia kafekultór, sira kuda atu moris di’ak, maibé dalabarak ita kuda kafé de’it ai-mahon laiha, entaun kafé labele moris no labele fó fuan di’ak”, nia relata.
Nia esplika, antes atu kuda kafé, kuda uluk ai-oan sira boot tiha mak foin kuda kafé, nune’e bele fó mahon ba kafé ne’ebé mak kuda ba, maibé banhira haree iha to’os mak ai balun ne’ebé tuan ona presiza tesi atu anin boot ruma labele fó impaktu ba kafé sira ne’ebé mak kuda.
“Iha ne’eba ita atu kuda kafé, ita kuda uluk ai-oan sira hodi fó mahon tiha mak kuda kafé, tanba ai balun ne’ebé tuan ona ami husu to’os na’in-sira atu tesi, nunee’e labele tohar ba kafé, maibé to’os na’in balun koopera ho ami di’ak sira tesi, maibé to’os na’in balun lakohi koopera sira la tesi”, nia salienta.
Nia afirma, benefísiu hosi CCT durante ne’e mak bainhira sensibilizasaun informsaun ba komunidade hodi halo reabilitasaun ba kafé mak hasa’e sira-nia rendimentu família no mós hasae produsaun.
“Komunidade sira kontente tanba ita-nia programa rebailitasaun kafé ba sira ne’e gratuita, entaun aumenta sira-nia rendimentu família nian no mós hasa’e produsaun no fasil liubá sira atu halo kolleita ba kafé”, nia informa.
Nia dehan, kafé ne’ebé mak la halo reabilitasaun, nia moris maibé la fó fuan di’ak hanesan fuan tolu mak foin kilo ida, maibé kompara ho kafé ne’ebé mak reabilita nia huun ida, nia fuan bele kona kilo tolu.
“Kafé ne’ebé la halo reabilitasaun nian bele moris no aas, maibé nia la fó fuan di’ak no huun tolu mak foin kilo ida, maibé ita kompara ho kafé ne’ebé mak reabilita nia huun ida, maibé nia kona kilo tolu, ida-ne’e di’ak tebes ba to’os na’in-sira”, nia esplika.
Nia hatete, kafé hirak ne’e bainhira kolleita hotu, maioria CCT mak sosa no iha tinan ne’e hamutuk 539 tonelada.
“Dezafiu ne’ebé mak ami hasoru mak dalabarak kafékultura sira hakarak reabilita sira-nia kafé depois ami atu ba reabilita to’o iha sira nia fatin maibé to’o ne’eba sira laiha, entaun ida-ne’e mak durante ami hasoru iha terenu”, nia konta.
Nia relata, rekursu umanu husi CCT sufisiente atu atende ba to’os na’in sira ne’ebé hakarak atu reabilita sira-nia kafé.
Iha fatin hanesan, to’os na’in Leopoldo Correia Martins, agradese ba ekipa hosi CCT tanba bainhira halo reabilitasaun, kafé nia fuan aumenta barak no produsaun mós di’ak tebes.
“Ha’u agradese ba CCT tanba susesu ba to’os na’in sira iha Railaco, bainhira halo rebilitasaun kafé fuan sai barak liután no produsaun mós di’ak, lahanesan ho tinan kotuk sira ne’ebé mak ita seidauk halo reabilitasaun ne’e”, Leopoldo Correia Martins konklui.
Jornalista : Felicidade Ximenes
Editór : Zezito Silva
