DILI, 28 Outubru 2025 (TATOLI)–Tribunál Judisiál Primeira Instánsia Dili (TJPID ), Tersa ne’e, halo julgamentu dahuluk ba antigu Sekretáriu Estadu Arte Kultura, Teófilo Caldas, ba krime Maus Tratus ba Kónjuge (kaben) ne’ebé akontese iha tinan 2021, hasoru LM ne’ebé hanesan nia feen kaben.
Iha sala julgamentu, arguidu deklara ba Tribunál katak, iha kalan arguidu nia ferik-oan LM (matebian) toba molok tuku 21:00 no arguidu toba iha tuku 22:00.
Nia esplika, momentu ne’ebá lezada no arguidu nia oan ki’ik tenke hemu susu-been no presiza kopu ho tisu sira hotu, entaun lezada (matebian) toba antes ona no taka tiha odamatan.
Arguidu deklara, baibain lezada LM toba labele enkomoda, bainhira enkomoda bele provoka nia nervozu, ho ida-ne’e arguidu deside toba ho nia oan sira.
Arguidu konta tan, bainhira arguidu husu atu ba foti susu-been, popok no tisu iha sira-nia kuartu, entaun bolu lezada (matebian) iha ne’ebá, lezada hateten katak: “labele ganggu tanba ha’u toba”.
Arguidu deklara ba Tribunál, momentu nia bolu lezada ne’e, odamatan xave hotu, entaun arguidu deside hasai osan hodi ba sosa popok, susu-been no tisu.
Teófilo Caldas konta tuir, iha tuku ida madrugada nia hadeer tanba labarik hadeer atu hemu susu-been, entaun nia halo susu-been ba nia oan hemu. Depois ida-ne’e tuku 07:00 dadeer, arguidu mak kontinua halo susu-been ba nia oan hemu.
Arguidu mós deklara ba Tribunál katak, iha momentu ne’ebá arguidu bolu nia oan naran Alex no dehan: “tanba sá mak ita-nia inan to’o agora seidauk hader?”, entaun sira haree lezada (matebian) seidauk hader, tanba baibain ne’e lezada hader tuku 06:00.
Notísia relevante : SIKN halo identifikasaun ba SEAK Teófilo Caldas
Arguidu deklaran tan, depois ida-nee, arguidu kontaktu ba nia alin ida dehan : “imi mai lai para loke odamatan ho jandela ho nune’e arguidu nia alin dehan: “ se hanesan ne’e imi baku rahun odamatan ho janela”, depois arguidu mós kontaktu ba sasin ida no sasin mós dehan katak hein vítima nia maun ida naran Jonas bá tiha mak baku rahun janela no odamatan.
Arguidu dehan, depois sira baku rahun odamatan no janela, Jonas mak haree surat-tahan ida no Jonas dehan: “hau-nia feton mate tiha ona” husi ida-ne’e arguidu bandu nia oan sira labele kaer ho razaun katak bainhira kaer, aban bainrua sei ba teste iha forense ne’ebá, orsida parte forense duun katak sira-nia liman mak kona.
Akuzasaun
Tuir faktus ne’ebé Ministériu Públiku (MP) apura husi kazu ne’e katak, lezada iha relasaun ho arguidu hanesan feen ho la’en desde tinan 1995 no sira mós iha oan na’in-haat.
Durante lezada ho arguidu moris hamutuk hanesan feen ho laen sempre iha problema.
Iha loron 08 Abríl 2021, iha uma Bebonuk, iha oras 08:00 dadeersan, lezada hetan agresaun fízika husi arguidu, hanesan arguidu uza liman sikun fai iha lezada nia hirus matan, nune’e kauza moras.
Bainhira lezada hetan agresaun fízika ne’e, lezada mós telephone kedas ba nia bin hodi konta tuir arguidu nia hahalok ne’e.
Iha fali loron 09 Abríl 2021, lezada (matebian) ho nia oan mane, ba iha sasin nia uma ho tanis hodi konta tuir katak hodi kalan arguidu uza liman tuku kona iha lezada nia kotuk laran, kauza moras no bubu metan, nune’e sasin mós haree kedas bubu no metan sira ne’ebé mak iha lezada nia isin.
Iha loron 12 Abríl 2021, lezada ba hasoru fali nia prima hodi konta tuir katak, hodi kalan arguidu maka baku, nune’e sasin mós kumu kedas lezada nia isin lolon sira ne’ebé maka lezada sinte moras.
Iha loron 09 Maiu 2021, iha uma Bebonuk, arguidu uza liman hodi tuku kona iha lezada nia kotuk laran no lezada nia liman lois hetan bubu metan.
Iha loron 15 Maiu 2021, entre lezada ho arguidu diskute malu, nune’e iha oras 20:00 kalan, lezada (matebian) tama bá kuartu laran hodi xave tiha odamatan husi laran, nune’e to’o fali dadeersan lezada hokotu ona iis ho kondisaun tara-an iha kuartu laran.
Motivu husi problema ne’e, tanba arguidu halo amante ho feto seluk.
Konsekuénsia husi arguidu nia hahalok ne’e mak halo lezada sente moras no bubu iha kotuk laran, liman, tanba hetan tuku no sikun ho liman bebeik husi arguidu.
Arguidu halo ho forma livre, deliberada no konsiente, hatene momos (ben sabendo) katak, uza liman hodi tuku, no sikun bele halo moras, no bubu e halo bebeik agresaun fízika bele halo lezada hanoin barak ou triste no to ikus mai lezada deside hodi tara-an to’o mate, tanba de’it lezada la aguenta ona ho arguidu nia hahalok ne’e, maibé arguidu halo nafatin nia hahalok ne’e, hanesan meiu ou instrumentu ida ne’ebé mak apto no adekuadu, hasoru lezada.
Arguidu mós hatene hela katak nia hahalok sira ne’e proibidu tuir lei penál.
Tanba ne’el, Arguidu Teófilo Caldas, hanesan autór materiál ba prátika krime, Maus Tratus ba Kónjuje (kaben), tuir artigu 154 Kódigu Penál, no refénsia Lei no. 7/2010, no artigu 35 aliña B Violencia Doméstika.
Rona tiha arguidu arguidu nia deklarasaun, Tribunál adia fali ba loron seluk hodi rona sasin.
Audénsia julgamentu ne’e prezide hósi Juíz kolektivu José Gonçalves, José Quintão, Jumiaty Freitas, MP reprezenta hósi Prokuradór Hernani Rangel, akompaña husi Asistente Adelina Meluk, Olívio Barros, arguidu hetan asisténsia legál husi Advogadu Privado Pedro Aparício.
Jornalista : Natalino Costa
Editora : Julia Chatarina
