iklan

BOBONARO, DILI, POLÍTIKA

Komisaun D rekomenda MAPPF kontinua halo manutensaun irrigasaun Maliana I

Komisaun D rekomenda MAPPF kontinua halo manutensaun irrigasaun Maliana I

Ministériu Agrikultura no Peska liu hosi Diresaun Nasionál Irrigasaun hatún ona ekipamentu pezadu hodi halo normalizasaun ba irrigasaun Mabil-Gol, suku Tapo-Memo, postu administrativu Maliana, munisípiu Bobonaro. Imajen Tatoli/Sérgio da Cruz.

DILI, 10 outubru 2024 (TATOLI)-Komisaun D trata asuntu Ekonomia no Dezenvolvimentu iha Parlamentu Nasionál (PN), rekomenda ba Ministériu Agrikultura, Pekuária, Peska no Floresta (MAPPF)  atu kontinua halo manutensaun ba irrigasaun Maliana I iha munisípiu Bobonaro.

“Rekomenda ba Ministériu Agrikultura, Pekuária, Peska no Floresta atu kontinua halo manutensaun ba irrigasaun Maliana I no mós husu atu hadi’a kanál irrigasaun ne’ebé halis iha mota Buifera hodi nune’e garante nafatin bee ba natar sira, tanba kanál irrigasaun ne’e halis desde 2015,’’refere relatóriu fiskalizasaun komisaun D ne’ebé Ajénsia TATOLI asesu, kinta ne’e.

Komisaun D, lideradu husi Prezidente Ricardo Baptista, akompaña husi deputadu membru komisaun iha 3-6 jullu 2024 hala’o fiskalizasaun hodi haree irrigasaun iha Maliana, munisípiu Bobonaro.

Vizita irrigasaun Maliana I

Deputadu sira hala’o vizita intek irrigasaun Maliana I no haree katak, iha parte intek fornesimentu bee kontinua la’o di’ak  tanba hetan kontrolu másimu no permanente husi pesoál bokadura sira, maibé tuir observasaun nota katak, iha parte balun kondisaun intek no kanál irrigasaun komesa a’at dadaun ona.

Haree ba kondisaun refere, tuir informasaun ne’ebé Deputadu sira rona antes katak, JICA mak sei halo reabilitasaun totál, komesa husi intek ba to’o kanál irrigasaun, maibé bainhira Deputadu sira halo konfirmasaun ho diretór diresaun serbisu munisipál agrikultura nia parte laiha informasaun.

Iha bibán ne’e, diretór ne’e informa ba Deptutadu sira katak, ponte Buifera nu’udar kanál irrigasaun sekundáriu husi irrigasaun Maliana I ne’ebé impaktu husi udan bo’ot iha tinan 2015, mota Buifera halo rai halai nune’e rin halis ka ses an no hato’o ona proposta ho dezeñu kompletu ba nasionál, maibé to’o agora seida’uk iha rezultadu, ponte ne’e ho funsaun hanesan kanál irrigasaun no mós hodi fasilita movimentu ema no transporte hanesan motorizada ba mai, tanba nahe ho ai-kabelak, maibé hafoin hetan tiha estragu, ikusmai la iha movimentu ba mai, irrigasaun ne’e fornese bee ba natar ho totál ektare 1050.

Vizita irrigasaun Maliana II

Aleinde ne’e, Deputadu sira hala’o vizita mós intek irrigasaun Maliana II, iha vizita ne’e diretór agrikultura katak, sistema irrigasaun ne’e konstri iha tinan 2012 husi Governu Japaun, liuhusi JICA.

Problema bo’ot ne’ebé sempre akontese tina-tinan iha irrigasaun Maliana II mak sedimentasaun ne’ebé nakonu iha kanál primáriu no mós portaun intek.

Fontes bee ne’ebé utiliza ba iha irrigasaun Maliana II no mós irrigasaun  husi parte Indonézia nian mai husi bee matan fatin tolu, hanesan Ilbulak no Ilçul iha postu administrativu Lolotoe no Inçulba iha Saburai, postu administrativu Maliana Villa, husi bee matan tolu ne’e mak sai ba iha mota Malibaka hodi utiliza ba iha irrigasaun parte rua refere.

Kondisaun atuál iha kanál primáriu  klot liu, tanba altura konstrui la kálkula ho volume bee no bainhira atu halo normalizasaun defísil, tanba laiha espasu ne’ebé luan hodi suru sai sedimentasaun no mós parte leten no ninin husi kanál ne’ebé iha mota kee no loké luan tan ona, tan ne’e presiza konstrui barajen protesaun,  tanba haree ba iha parte Indonézia nian konstrui ona barazen protesaun ne’ebé mak sei fó ameasa bo’ot iha tempu udan ba iha ita-nia sistema irrigasaun, liuliu portaun intek.

Irrigasaun Maliana II kobre ba natar ho totál ektare 1101, husi totál ne’e iha parte balun hanesan iha área Tunubibi sorin ba seida’uk iha kanál irrigasaun, entaun tina-tinan  natar epóka ida de’it depende ba udan been.

Husi parte Tunubibi sorin mai hodi ba to’o iha Tapo Memo mak asesu ba kanál irrigasaun ne’ebé iha no kada tinan bele halai natar dalarua, maibé kondisaun atuál intek a’at no tuir planu sei halo konstrusaun iha tinan ida ne’e.

Se irrigasaun ne’e mak hadi’a di’ak, entuan husi Tapo Memo ba to’o iha  parte Tunibibi sorin ba produsaun hare husi époka dahuluk sei aumenta husi ektare 800 ou 900 no ba époka daruak depende ba debit bee, maibé produsaun hare atu kobre ba to’o ektare 1101 ne’ebé iha no tina-tinan kontinua prodús dalarua mak teknikamente irrigasaun ne’e presiza konstrui tan barajen bee rua hodi asegura no garantia produsaun ba tinan ida bele dalarua.

Nune’e komisaun D mós rekomenda MAPPF  atu konsidera hodi konstrui foun ba intek no kanál irrigasaun ba iha irrigasaun Maliana II hodi nune’e bee bele kobre ba totál natar ektare 1101 ne’ebé iha.

No rekomenda atu konsidera iha planu orsamentu anuál hodi hadi’a no konstrui foun ba irrigasaun non-tékniku no irrigasaun tradisionál sira ne’ebé iha hodi nune’e agrikultór sira bele aproveita hodi halo natar.

No rekomenda  atu hanoin polítika oinsá mak bele motiva agrikultór sira hodi iha nafatin espíritu badinas hodi kontinua utiliza rai potensiál sira ne’ebé abandona hodi bele kuda produtu sira hanesan área potensiál ba batar iha ektare 25,792 no agrikultór sira halo de’it ektare 5000 no mós área pontensiál ba natar iha ektare 9000 no agrikultór sira hala’o de’it ektare 3000.

Enkuantu, relatóriu fiskalizasaun ne’e iha reuniaun plenária 07/10/2024, meza Parlamentu Nasionál halo ona distribuisaun ba Deputadu sira no hato’o mós kópia ba Governu liuliu MAPPF atu bele tau atensaun.

Jornalista: Nelson de Sousa

Editór: Cancio Ximenes    

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!