iklan

NASIONÁL, INTERNASIONÁL, EDUKASAUN, DILI, MUNISÍPIU, SAÚDE

Governu Timor-Leste Garantia Direitu Umanu  

Governu Timor-Leste Garantia Direitu Umanu   

Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál (SEKOMS), Merício Juvenal dos Reis Akara. Imajen Antonio Goncalves

DÍLI, (TATOLI)-Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál (SEKOMS), Merício Juvinal dos Reis “Akara” partisipa iha workshop ho tópiku Dalan ba Simu Malu, ne’ebé organiza husi Grupu Foinsa’e HATUTAN, ne’ebé serbisu hamutuk ho Fundasaun CODIVA (Coalition for Diversity and Action) no , inklui Embaixada Canada, UNHR (Organizasaun Nasaun Unida ba Direitu Umanu-sigla ho inglés) no Jus.

Objetivu husi atividade ne’e mak atu hasa’e konsiénsia sosiedade sívil no instituisaun mídia sira iha Timor-Leste relasiona ho oinsa atu promove sosiedade inkluzivu liuhusi hamenus estigma, diskriminasaun no violénsia hasoru ema LGBTI (Lesbian, Gay, Biseksuál, Transjender, Interseksuál) iha komunidade no família nia leet.

Sekretáriu Estadu, Merício Juvinal dos Reis “Akara”, hafoin partisipa serimónia ne’e hateten, governu garantia direitu umanu. Katak la iha diskriminasaun ba nia sidadaun; trata ema hanesan ema.

Workshop ho tópiku Dalan ba Simu Malu. Foto TATOLI: Rafy Belo

“Ita-nia konstituisaun mós garantia direitu hirak ne’e. Oitavu governu konstitusionál, kaer metin ita-nia konstituisaun. Ita iha espiritu ida katak ema hanesan umanu, ne’e iha direitu hanesan. Ita labele diskrimina sira tan de’it sira-nia opsaun, preferénsia seksuál tanba nu’udar ema sira mós iha kapasidade, iha matenek atu kontribui ba ita-nia dezenvolvimentu,” dehan Sekretáriu Estadu, Merício “Akara” ba jornalista sira, iha salaun Konferénsia CNE (Komisaun Nasionál Eleisaun-sigla ho portugés), Colmera-Díli, ohin dader ne’e.

Tanba nune’e duni mak, tuir governante ne’e, katak oitavu governu konstitusionál hakarak dehan katak ita sei trata ita-nia sidadaun hanesan ema; ema ida ho ema seluk iha direitu hanesan.

Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste (RDTL), títulu I, Prinsípiu Jerál sira, Artigu 16o (Universalidade no Igualidade), alinea 1) Sidadaun hothotu hanesan iha lei nia oin, nomós iha direitu no obrigasaun hanesan. 2) Labele halo diskriminasaun ba ema ida tanba nia kulit, nia rasa, nia estadu sívil, nia seksu, orijen étniku, nia lian, pozisaun sosiál eh ekonómiku, hanoin polítiku ka ideolojia, relijiaun, instrusaun eh nia kondisaun fízika eh mentál.

“Ba oin, ita sei halo kolaborasaun ho ita-nia parseiru dezenvolvimentu sira atu promove nafatin, hasa’e nafatin koñesimentu, konsiénsia sidadaun nian, atu sira iha koñesimentu, iha konsiénsia atu trata sira-nia maluk ida hanesan ema, hanesan sidadaun timoroan ne’ebé na’in ba nasaun ne’e hotu,” garante Sekretáriu Estadu, Merício Juvinal dos Reis.

Durante serimónia ne’e la’o, Portavóz Movimentu Arco-íris, Bela Galhos, iha nia intervensaun, friza  katak labele julga ema sein iha koñesimentu, liliu ba komunidade LGBTI.

“Ha’u ejize nafatin. Ha’u enkoraja, LGBT la’ós mak ami de’it. LGBT iha imi-nia uma laran, LGBT ne’e iha komunidade, iha igreja. LGBT barak, imi-nia oan rasik. Se imi la loke imi-nia hanoin, hanoin agora? Imi la loke imi-nia fuan agora, ha’u la hatene, se imi ruma nia oan hanesan ne’e, imi atu halo saida?”

Portavóz Bela Galhos mós haktuir katak nia iha esperiénsia ba iha família balun no hetan informasaun katak iha membru família balun ne’ebé halo tratamentu la dignu ba nia família balun ne’ebé mak ho kondisaun LGBTI. Iha kazu balun horível tebes.

“Ida ne’e tenke para! La iha ema ida mak bele kura LGBT. LGBT la husu buat ida espesiál. Ita hotu hanesan, rekursu hotu, oportunidade hanesan,” salienta Portavóz Movimentu Arco-íris, Bela Galhos.

Portavóz Bela Galhos, antes ne’e, ba jornalista sira, mós hateten katak LGBTI la husu buat boot liu, maibé husu tratamentu hanesan ba ema hotu, husi entidade tomak ba LGBTI.Nune’e mós akresenta katak LGBTI la’ós buat foun maibé buat tuan ida dezde kedas mundu ne’e eziste. Buat ne’ebé foun ba ita mak koñesimentu kona-ba LGBTI.

“Komunidade la iha koñesimentu di’ak mas komunidade julga. Aat liu mak diskrimina tanba membru LGBT sira hetan baku, sona, kesi, hetan estragu husi inan-aman rasik ho hanoin ida katak bele halo kurativa, transforma seksu,” dehan Bela Galhos.

Nia dehan, importante mak komunidade LGBTI, tenta eziste iha maneira ne’ebé nakonu ho edukasaun, inspirasaun ba vida rasik; tanba ida ne’e mak Movimentu Arco-íris luta kontra diskriminasaun, violasaun ne’ebé mak hasoru komunidade LGBTI.

“Ida ne’e mak ami-nia luta. Arco–iris nia luta mak tratamentu hanesan, hahú kedas husi inan-aman sira, atgu hahú investe sira-nia oan, hadomi sira-nia oan, respeita sira-nia oan sai ema, sai timoroan ne’ebé di’ak ba sira-nia aan, sira-nia família, sira-nia komunidade. Ida ne’e de’it, ami-nia ejizénsia,” nia subliña.

Nia mós espera governu bele ona tau-matan, pelumenus fó oportunidade, kria netik oportunidade ne’ebé bele fó protesaun ba komunidade LGBTI, tanba ko’alia kona-ba prosesu dezenvolvimentu, ema hotu iha laran; ne’e katak la iha ema ida mak sees husi prosesu ne’e.

“Oportunidade ne’ebé iha labele haree ba ema nia rasa, relijiaun, kór. Di’ak liu ne’e, ema hothotu fó oportunidade hanesan bazea ba sira-nia kapasidade ne’ebé sira iha atu sai kontributór ne’ebé di’ak ba ita-nia rain ou ita-nia família. Ida ne’e de’it mak Arco-íris ezije,” salienta.

Nia mós informa Movimentu Arco-íris inskreve ona LGBTI hamutuk 8000. Husi númeru ne’e, LGBTI na’in 507 mak Arco-íris estuda kle’an ona kona-ba sira-nia moris. “Agora ami kontinua nafatin peskiza,” relata portavóz ne’e.

Entretantu, worskshop ne’ebé Grupu Foinsa’e HATUTAN realiza hamutuk ho nia parseiru sira, la’o durante loron ida de’it.

Iha worskshop ne’e,  Grupu Foinsa’e HATUTAN mós partilla informasaun kona-ba LGBTI ba audiénsia sira nomós loke filme badak kona-ba persepsaun komunidade, família no inan-aman ba LGBTI no preokupasaun no pntu pozitivu sira ne’ebé komunidade LGBTI hetan husi komunidade sira, alias tratamentu ba sira.

Notísia relevante; http://www.tatoli.tl/2018/09/labele-halo-diskriminasaun-ba-lgbt/

Jornalista: Rafy Belo

Editór : Manuel Pinto

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!