DILI, 16 maiu 2019 (TATOLI)–Timor-Leste (TL), iha jullu tinan ne´e, sei aprezenta relatóriu Objetivu Dezenvolvimentu Sustentável (ODS) iha Organizasaun Nasaun Unida (ONU) iha Nova Iorke, Estadu Unidu Amérika (EUA) hodi nasaun seluk bele haree progresu dezenvolvimentu Timor-Leste.
Ministru Reforma Lejislativa no Asuntu Parlamentár, Fidelis Leite Magalhães hateten, ekipa ne’ebé halo serbisu hodi prepara Relatóriu Voluntáriu Nasionál (RVN), sei aprezenta hodi haree lala’ok Timor-Leste no esforsu atu atinji ODS.
“Relatóriu ne’e hanesan alkansa boot ba Timor-Leste tanba ne’e pasu ida atu haree faze prosesu dezenvolvimentu, no bele optimiza liután posibilidade instrumentu nasionál, rejionál no multilaterál hanesan ONU, atu bele ajuda no serbisu hamutuk Timor-Leste atu bele hetan objetivu sira ne’ebé tau iha prioridade ODS nian,” tenik Ministru Fidelis Magalhães, bainhira liuhusi konferénsia imprensa kona-ba RNV-ODS, iha Palásiu Governu, kinta ne’e.
Tuir governante ne’e, ida ne’e hanesan mekanizmu ne’ebé país sira adopta atu haree ba nia aan loloos no atu identifika dezafiu saida mak enfrenta no oinsá nasaun ne’e bele avansa ba oin iha dalan ne’ebé naruk atu atinji ODS.
Antes lori relatóriu hodi aprezenta iha ONU, iha faze ida agora ne’ebé foin konklui mak faze mensajen xave.
“Mensajen xave mak mensajen badak ne’ebé ita haruka ba ONU no antes ita haruka hetan aprovasaun husi Konsellu-Ministru, pontus 11 hanesan pontus sira ne’ebé ita rasik haruka no ONU simu ona hanesan mensajen badak ba Timor-Leste ninia progresu ho nia esforsu hotu atu atinji ODS,” katak ministru.
Parte hanesan Reprezentante ONU iha Timor-Leste, Roy Trivedy felisita Governu Timor-Leste tanba konklui ona relatóriu ODS. “Ha´u hakarak kongratula ba Governu Timor-Leste kona-ba relatóriu no nia komprimisu ba ODS, ne’ebé dalabarak refere liu ba ajenda 2030”.
Nia haktuir, iha setembru 2015 kuandu ONU selebra 60 aniversáriu, Xefe Estadu no Governu husi altu nível sira deside ona kona-ba konjuntu foun objetivu globál ODS nian.
“Hanesan desizaun istórika ne’ebé kompromete ho konjuntu foun abrajente ba ema, metas universál no transformadu. ODS hamutuk 17 refere ba ema, prosperiedade, paz, planeta no parseria, ida ne’e universál no sei aplika ba nasaun hotu, la’ós deit ba nasaun dezenvolvidu sira maibé integra mós progresu hirak ne’e ba kualker objetivu. ODS hirak ne’e universál no integradu, estabelese la’ós de´it ba nasaun ki´ak sira maibé mós ba nasaun riku mós,” hateten Trivedy.
Koordenadora Unidade Planeamentu, Monotorizasaun no Avaliasaun (UPMA) iha Gabinete Primeiru-Ministru, Brígida Soares haktuir inisia preparasaun VNA mai kedan husi fulan Novembru 2018, ne’ebé halo ona introdusaun ba entidade hotu hanesan parseiru dezenvolvimentu, sosiedade sivíl no liña ministériu hotu, ne’ebé mak hatene ona saida mak objektivu husi preparasaun relatóriu.
Nune’e, iha novembru 2018 to’o abril 2019 nia laran hanesan prosesu konsulta ne’ebé mak rigorozu ho parseiru sira ne’ebé mak iha, “La’ós halo prediksaun de´it maibé ita uza husi dadus estatístiku ne’ebé fó sai ofisiál ona”.
Grupu trabalhu ne’ebé mak servisu ba preparasaun relatóriu ne’e mai husi UPMA Gabinete Primeiru Ministru (GPM), Diresaun Jerál Estatístika Ministériu Finansa (MF) no mós apóiu Diresaun Jerál Rejionál Ministru Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), ne’ebé mak durante ne’e halo konsultasaun ho apóiu konsultan mak hetan finansiamentu husi Programa Nasaun Unida ba Dezenvolvimentun (UNDP-sigla inglés)
“Relatóriu ne’e la’ós hatudu de´it ita nia susessu maibé ita-nia dezafíu sira ne’ebé mak ita hasoru durante ne’e. Relatóriu ne’e importante tebes tanba sei utiliza nu’udar base line (baze liña) ba ministériu hotu ne’ebé mak ninia kontribuisaun no rezultadu implementasaun relasiona ho ODS hamutuk 17, ita hatene ona informasaun loloos, ita nia susesu to’o ne’ebé no saida mak presiza ita halo tan,” dehan tan koordenadora.
Tuir koordenadora ne’e, informasaun sira ne’e fásil ba ministériu sira hodi formula sira nia planu ba oin atu nune’e bele rezolve buat ruma ne’ebé mak presiza foti asaun iha tempu badak nomós tempu naruk.
“Relatóriu ne’e la hotu de´it aprezentasaun iha Nova Iorke, maibé sei utiliza husi entidade govermentál hotu nomós entidade estadu nian hodi halo sira nia planu bazeia ba base line ne’ebé mak iha relatóriu ne’e”, konklui koordenadora Brígida Soares.
Notísia relevante: http://www.tatoli.tl/2019/04/km-rona-aprezentasaun-sekretariadu-grupu-traballu-ods/
Jornalista: Julia Chatarina
Editór : Rafy Belo