DILI, 03 setembru 2019 (TATOLI) – Bankada Partidu Frente Revolusionária Timor-Leste Independente (FRETILIN) iha loron 28 agostu, hato’o relatóriu Komisaun Inkéritu Parlamentár (KIP) kona-ba projetu 143 ba Ministériu Públiku (MP) ho karater sijilu justisa, tanba relatóriu ne’e la konsege aprova iha komisaun.
Vise Prezidente Bankada FRETILIN, Fracisco Miranda Branco, hateten relatóriu KIP labele publika tanba ne’e sira halo rekerimentu ba MP hodi halo investigasaun bazeia ba relatóriu ne’e.
“Relatóriu ne’e finál tiha ona, tanba ne’e ami iha direitu uza relatóriu ida ne’e, ami la uza lori publika, tanba bainhira publika, ami viola sijilu justisa. Ami respeita ba sijilu, ami haruka nota ida hodi akompaña no entrega iha Ministériu Públiku ho karater sijilu”, nia dehan iha Parlamentu Nasionál (PN), tersa ne’e.
Notísia Relevante: Rezultadu Inkéritu Parlamentár Ba Projetu 142 Sei Segredu
Governu Estabelese Ona Ekipa Avalia Projetu 143
Nia hatutan: “Parlamentu Nasionál laiha vontade, entaun ami iha ami-nia kapasidade hanesan reprezentante povu tuir saida deit mak KIP hetan”.
Hatan ba kestaun ne’e, Deputadu Bankada PLP, Abel Pires da Silva, konsidera ida ne’e FRETILIN nia direitu maibé dokumentu ne’e rasik seidauk ofisiál.
“Legalmente, formalmente, relatóriu KIP ne’e seidauk aprova. Interligasaun institusionál nian lolos relatóriu ne’e produtu legál hosi Parlamentu, tanba ne’e bainhira Parlamentu seidauk iha prosedimentu ba ida ne’e mak parte balun hodi ba liur fali hanesan evidénsia ka hanesan buat ruma ne’e laloos , ita tenke rezolve lai saida mak iha laran”, argumenta deputadu ne’e.
Mebru KIP ne’e dehan, deputadu ne’ebé envolve iha KIP halo ona juramentu nu’udar prosedimentu ba prosesu serbisu.
“Agora relatóriu tenke hetan aprovasaun mak sai ba hanesan produtu legál ida. Ha’u hanoin polítika laloos sai loos fali, ida loos ne’e sai sala fali, ida ne’e akontese beibeik. Hanesan membru Parlamentu ha’u lamenta ida ne’e tanba relatóriu seidauk hetan aprovasaun”, nia akresenta.
Maski nune’e, Deputadu Bankada Governu ne’e hakarak hein hanoin husi MP kona-ba relatóriu KIP, tanba relatóriu ne’e rasik sei iha problema iha kontiúdu, liliu ba ninia konkluzaun.
“Ami sei iha problema barak ho ida ne’e, ida ne’e sei draff hela, derrepente parte balun foti ida ne’e hanesan fali ba instituisaun seluk, ne’e ha’u lamenta”, nia dehan tan.
Prezidente Komisaun E haktuir, lista projetu ne’ebé PN simu hosi Governu hodi halo investigasaun liuhosi KIP ba kada projetu ho kategoria tolu hanesan, obra la’o kontratu iha, obra la’o kontratu laiha, no kontratu laiha obra mós la la’o.
Abel Pires konsidera, serbisu KIP nian la’ós polítika maibé serbisu tékniku hodi bele halo investigasaun, nune’e bele solusiona projetu 143.
Antes ne’e, Bankada FRETILIN preokupa maka’as kona-ba rezultadu husi KIP, ne’ebé investiga faktu hotu relasiona ho projetu 143.
Iha karta ba Prokuradór Jerál Repúblika, José Ximenes, deputadu Bankada FRETILIN sira haree ba faktu sira mak KIP deteta, hanesan aktu ne’ebé halo ona violasaun grave ba nia lei aprovizionamentu Timor-Leste.
“La’os ida ne’e deit, Bankada FRETILIN mós hanoin katak investigasaun ida ne’ebé di’ak tenke hosi Ministériu Públiku hodi garante katak iha futuru sala sira hanesan ne’e sei la repete tan, nune’e bele duni garante efisiénsia no efikásia iha gastu ba povu nia osan”, refere karta komunikadu hosi Bankada FRETILIN.
KIP Konklui Ona Servisu
Komisaun Inkéritu Parlamentár (KIP) konklui servisu no iha loron 22 marsu 2019 no komisaun ne’e entrega ona relatóriu ba meza atu lori ba debate iha plenária.
Dokumentu inkéritu parlamentár hamutuk 60 pájina, iha konkluzaun 34 no rekomendasaun 31.
Iha prazu loron 30 nia laran ne’ebé monu iha loron 22 abril 2019, relatóriu KIP tenke lori ba plenária hodi debate. Maibé, tanba kestaun Bankada Governu no Bankada Opozisaun la hetan konsensu hodi aprova (laiha) relatóriu finál, nune’e relatóriu ne’e la-konsege lori ba plenária hodi debate.
Projetu 143, Laiha Kontratu Hamutuk 45
Antes ne’e, Ministru Obra Públika, Salvador Eugénio Soares dos Reis Pires, informa, Governu kontinua halo pagamentu ba projetu 143 ne’ebé mak iha kontratu, maibé ba projetu sira ne’ebé laiha kontratu sei hein rekomendasaun husi KIP.
Nia dehan, entre projetu 143 ne’e, projetu 45 mak laiha kontratu maibé iha dezembru tinan kotuk husi 45 aprova ona projetu hamutuk 15, tanba projetu hirak ne’e nia karakter urjénsia, ne’ebé aprezenta husi Ajénsia Dezenvolvimentu Nasionál (ADN), Komisaun Nasionál Aprovizionamentu (CNA-sigla portugés) no ajénsia relevante iha Konsellu Administrasaun Fundu Infraestrutura (KAFI) para hetan aprovasaun.
Ministru Salvador Pires hatutan, solusaun mak Governu iha KAFI mak haree ba projetu sira iha área fundu infraestrutura nian, maibé kuandu KAFI la konsege rezolve tenke lori ba Konsellu Ministru hodi haree no foti desizaun ba projetu sira ne’e.
Pedidu Bankada Opozisaun FRETILIN Estabelese KIP
Estabelesimentu KIP bazeia ba pedidu bankada opozisaun FRETILIN, submete rekerimentu inkéritu parlamentár ba projetu hamutuk 143 ho montante millaun $345, ne’ebé KAFI aprova iha loron 19 Jullu 2017.
Aprezentasaun rekerimentu ne’e husi Xefe Bankada FRETILIN, Aniceto Guterres, liuhosi intervensaun iha plenária loron 7 Setembru 2018, hafoin PN aprova finál globál Orsamentu Jerál Estadu (OJE) 2018, ho intensaun atu investiga projetu hirak ne’e tuir lei ka lae molok governu halo pagamentu.
Tuir bankada FRETILIN nia haree katak, asinatura ba projetu hirak ne’e viola lei aprovizionamentu no lei jestaun finanseira, tanba momentu ne’ebá iha períodu governu jestaun, nune’e proibe asina kontratu ho kompañia sira.
Entretantu, membru KIP 11 kompostu husi deputadu husi Bankada FRETILIN na’in haat, deputadu Bankada Conselho Nacional da Reconstrução de Timor (CNRT) na’in tolu, Bankada Partidu Libertasaun Popular (PLP) na’in rua, Bankada Partidu Demokrátiku (PD) no Bankada Kmanek Haburas Unidade Timoroan (KHUNTO) na’in ida.
Jornalista: Evaristo Soares Martins
Editór: Xisto Freitas
