DILI, 22 jullu 2021 (TATOLI)-Tribunál Distritál Dili (TDD), kontinua halo julgamentu hodi rona sasin ka testemuña na’in-rua nu’udár eis governante hosi Ministériu Turizmu iha sétimu Governu konstitusionál.
Tuir akuzasaun hosi Ministériu Públiku (MP), kontra arguidu ho inisiál ML nu’udár funsionáriu públiku hanesan mos Inspetór Jogu no arguidu LDO nu’udár diretór empreza TH.
Notísia relevante:TDD aplika TIR-AP ba eis funsionáriu na’in-rua
Arguidu ML, iha loron akontesimentu nu’udar Inspetór Jogu iha Ministériu Turizmu, ne’ebé iha 22 fulan dezembru 2017, tuku 15:00 otl, arguidu LDO kontaktu ba arguidu ML hodi entrega envelope rua ba arguidu ML dehan, entrega ba iha Ministru no Vise Ministru Turizmu, iha kada envelope hakerek 5K no envlope rua ne’e la hakerek atu dirize ba se maibé arguidu ML dehan, entrega ba Ministru Manuel Florencio da Canosa Vong no Vise Ministru Rui Menezes, iha envelope laran enkontra osan ho montante $5.000.
Iha loron hanesan arguidu ML lori envlope rua, dirize ba edifísiu Ministériu Turizmu, iha momentu ne’ebá ministru no Vise ministru laiha fatin, hodi nune’e arguidu entrega envolpe rua ne’e ba diretora iha gabinete ministru-nian ho inisiál JLFSCA.
Hafoin JLFSCA simu tiha envelope ne’e, loke no sura osan kada envelope enkontra osan ho montante $5.000 ho totál envelope rua $10.000 no osan ne’e arguidu sira entrega laiha pedidu ruma hosi Ministériu Turizmu, maibé arguidu LDO fó de’it, dehan atu apoiu dias natalis.
Bainhira Ministru Maunel Florencio da Canosa Vong to’o iha Ministériu, simu informasaun hosi Diretora JLFSCA katak, iha envlope rua ho osan montante $10.000, entrega hosi arguidu ML dehan atu entrega ba Ministru no Vise ministru, maibé ministru rejeita atu simu envelope ne’e no ministru fó órden ba diretora hodi halo deklarasaun ba iha Ministériu Públiku.
Reasaun ne’e mós akontense ba Vise Ministru Rui Menezes, bainhira simu informasaun hosi JLFSCA katak, iha envelope rua ho osan montante $10.000, entrega hosi arguidu ML nia mós rejeita no lakohi atu hatene kestaun ne’e.
Empreza TH hala’o nia atividade explorasaun jogus de fortuna no azar hanesan mákina slot mesin.
Tuir artigu 6 no 7 dekretu lei númeru 6/2016 20 abríl kona-bá rejime jurídiku lisensiamentu, esportasaun no kontrolu ba atividade jogu sira no diversaun, mákina jogu no mós jogu tradisionál dehan ‘kompeténsia ministru ou ministru tutela, hodi fó autorizasaun ba atividade explorasaun jogu sociais e de diversão, mákina jogu no jogu tradisionál, mediante pareser hosi inspetór jerál jogu, kabe ba inspetór jogu podér fiskaliza, kontrolu, inspesaun no auditoria ba atividade explorasaun no prátika jogu sosiál no diversun mákina jogu no mós jogu tradisionál (tuir artigu 7 númeru 2 alinea c) mesma diploma)
Tuir artigu 15 maski diploma ho tema ‘Extinsaun ba autorizasaun no lisensa’ dehan autorizasaun ba atividade jogu bele kaduka ho termu prazu no revogasaun ba autorizasaun lisensa ba explorasaun deside hosi ministru ou ministru tutela.
Tuir loloos arguidu ML hanesan Inspetór Jogu iha Ministériu Turizmu, tenke ho imparsialidade no mós boa fé hodi hala’o podér ne’ebé mak lei hatuur no konfia ona ba nia atu ezerse, nune’e nia bele hala’o kna’ar ho lolo’os, tuir artigu iha diploma ne’e, maibé kontráriu nia iha ligasaun di’ak ho arguidu LDO nia aseita arguidu LDO kontaktu hodi esntrega osan atu entrega hikas ba iha ministru no vise ministru.
Arguidu ML hatene didi’ak katak, tuir loloos aktu refere labele halo hosi nia hanesan Inspetór Jogu, bele tau iha kestaun nia imparsialidade bainhira fó paraser no hala’o nia poder hanesan saida mak hatur ona iha artigu 7 númeru 2 alinea c) dekretu lei númeru 6/2016.
Arguidu LDO prefeitamente hatene kona-bá prosedimentu atu prolonga autorizasaun no lisensiamentu ba atividade explorasaun jogu slot mákina kabe ba iha responsável másima Ministériu Turimu, no kontratu ne’ebé mak arguidu asina ho Governu iha limitasaun tempu no futura Governu atraves Ministériu Turizmu iha kompeténsia bele suspende ou prolonga.
Ho aktu refere entende katak, arguidu LDO iha intensaun, futuru hakarak hetan ba nia prolongasaun ba autorizasaun no lisensa atividade jogu nia hala’o nia asaun refere hodi nune’e bele poem em kauza imparsialidade husi ministru ou ministru tutela bainhira atu foti desizaun suspende ou prolonga.
Arguidu LDO no ML kuñese malu di’ak no relasaun família, sira na’in-rua iha intesaun atu poem em kauza imparstalidade hosi responsável instituisaun ida nian ho aktu refere atu hetan ligasaun di’ak ho aktu másima ministériu ne’e.
Arguidu sira hala’o ida ne’e ho livre, deliverada hatene katak, sira nia hahalok ne’e kontra lei no bele iha responsavel kriminál, maibé sira la hapara hodi kontinua hala’o.
Faktu refere arguidu ML hanesan autór materiál ba prátika krime korrupsaun ativa p no p iha artigu 294 n. 2 kódigu penal no arguidu LDO hanesan autór matreiál ba prátika krime korrupsaun ativa iha artigu 294 n. 2 kódigo penál.
Antes ne’e, Tribunál rona ona deklarasaun arguidu sira-nian no liu hosi audénsia julgamentu ne’e, sasin eis ministru Turizmu Manuel Vong iha sétimu Governu, hateten momentu ne’eba nia parte hala’o viajen ba munisípiu Aileu la’o asuntu serbisu.
Hafoin fila-fali mai Dili ba iha gabinete ministériu Turizmu enkaregada liu hosi diretora gabinete informa ba nia parte kona-bá akontesimentu ida iha gabinete laran, tuir relatóriu ne’ebé iha katak arguidu ML atu hala’o vizita hakarak atu fó osan iha envelope rua ba ministru, maibé Governante ne’e rejeita lakohi simu.
“Maibé ha’u dehan la’e ho razaun atu fó osan ha’u la hatene. Tanba ha’u-nia konsiénsia onestidade, boa governasaun no buat ne’ebé la tama iha kompeténsia,’’ Manuel Vong hateten iha sala audénsia TDD, Mandarin, kinta ne’e.
Nia hatutan, momentu ne’eba empreza TH hala’o atividade hanesan operadór jogu mesin no mornalmente ba empreza sira ne’ebé atu loké atividade jogu, primeiru hato’o uluk proposta ba iha inspesaun jerál jogu, nune’e inspetór jogu mak halo inspesaun ho avaliasaun hafoin hato’o relatóriu pareser ba ministru tutela hodi analiza fila-fali mak deside ba empreza sira ne’ebé atu bele loké jogu.
Nia dehan, hanesan ministru momentu ne’eba la lembra empreza hira mak hato’o proposta maibé normalmente iha.
Nune’e mós sasin eis Vise Ministru Turizmu, Rui Meneses, hateten kna’ar ne’ebé nia hala’o kompeténsia koazuva ba ministru no momentu ne’eba laiha delegasaun liga ba atividade loke jogu.
Nia konfirma katak, kona-bá envelope rua laiha koñesimentu maibé simu duni informasaun hosi diretora gabinete, maibé nia-pate husu fila saida mak iha envelope laran, la komprende no lakohi atu hatene.
Sasin ho inisiál FM nu’udar traballador iha empreza TH, hateten iha 2017 serbisu hanesan ezekutivu operasionál ba funsionamentu jogu mesin iha Timor Plaza no kna’ar seluk ne’ebé halo mak haree mós orsamentu no pedidu sira tama no sai hodi rejista.
Pedidu sira ne’ebé tama kompañia atende hodi fó apoiu sosiál hanesan ba iha orfonatu, komunidade, grupu joven no sira seluk maibé kona-bá osan iha envolve rua fó ba iha ministériu turizmu nia parte la hatene.
Hafoin rona tiha parte sira Tribunál deside adia fila-fali julgamentu ne’e ba iha 16 setembru 2021 iha tuku 14:00 otl hodi rona sasin seluk.
Prosesu audénsia julgamentu ne’e prezide hosi juis singulár Afonso Carmona, ministériu públiku reprezenta hosi prokuradora Lidia Soares no arguidu na’in-rua hetan asisténsia legál hosi advogadu provadu José Guterres no Pedro Aparicio.
Jornalista: Nelson de Sousa
Editór: Cipriano Colo