DILI, 16 setembru 2021 (TATOLI)–Governu liuhosi Ministériu Turizmu, Komérsiu no Indústria (MTKI), hili suku lima sai hanesan programa pilotu ba dezenvolvimentu turizmu komunitáriu, iha tinan ne’e.
Suku lima ne’e mak hanesan, suku Maubisse, postu adminstrativu Ainaro villa, suku Nunumoge no suku Uaimoritula, postu administrativu Viqueque villa, suku Uailili, postu administrativu Baucau villa no suku seloi, postu administrativu Aileu.
Ministru Turizmu, Komérsiu no Indústria, José Lucas do Carmo da Silva, hateten, programa pilotu ne’e ho objetivu atu empodera povu no halo suku sai sentru dezenvolvimentu.
“Sentru ba ita-na’in hira nia atensaun, atu tau ita-nia ema iha sentru dezenvolvimentu. Ita la’ós ba halo uluk uma maibé empodera uluk,” Ministru dehan iha salaun MTKI, Farol, kinta ne’e.
Notísia relevante: MTKI foku ba programa turizmu komunitáriu no garantia kréditu

Tuir Ministru liuhosi programa ne’e rasik, Governu koko atu hadi’a saida maka iha ona tanba loron ida governante sira troka malu maibé programa tenke nafatin la’o, tanba ne’e hakarak buka no koko atu hadi’a.
“Kada timor-oan ne’ebé tama mai, iha inisiativa atu halo melloramentu, ita la muda ida. Tanba ne’e, husu hotu-hotu nia kontribuisaun no agora ita haree hela kestaun ne’e ho sériu, empodera uluk ita-nia maluk sira, ajuda sira oitoan, no akompaña nafatin atu atividade ne’e la’o ba oin,” nia akresenta.
Aleinde ne’e, governante ne’e husu ba komunidade sira atu iha espíritu pertense, nune’e bele fó sustentabilidade ba programa pilotu ba dezemvolvimentu turizmu komunitáriu, tanba bainhira laiha espíritu pertense maka programa sei la susesu.

Iha fatin hanesan, Xefe suku Uailili, Hernani de Jesus Araújo, apresia no orgullu tanba Governu bele hili suku ne’e sai pilotu ba turizmu komunitáriu.
“Uailili iha área pontesiál ba turizmu komunitáriu barak hanesan turizmu relijiozu, kulturál no turizmu a rejisténsia,” nia akresenta.
Fatin ne’ebé sai hanesan pilotu ba programa turizmu komunitáriu iha suku Uailili maka área Uaisaragi, Laclo no Neulali.
“Komunidade sira iha ne’ebá hahú ona halo atividade iha área dezenvolvimentu hanesan iha Neulale, sira dezenvolve ona fatin turizmu ho kreatividade uza fundu kiik, ne’ebé daudaun ne’e atrai ona ema ba vizita fatin ne’e,” nia hatutan.
Aleinde ne’e, iha mós fatin potensiál ba turizmu komunitáriu ne’ebé tuir planu sei hadi’a, hanesan Gruta relijiozu, Morumutu no Sirimanamana.
Líder komunitáriu husu Governu hadi’a estrada asesu ba fatin turizmu

Iha fatin hanesan, Xefe suku Uaimoritula, Francelino António Gomes, apresia tanba Governu hili suku ne’e sai pilotu ba programa dezenvolvimentu suku, maibé husu atu hadi’a estrada iha suku Uaimoritula liga ba fatin turizmu sira ne’ebé daudaun Governu identifika ona.
“Iha ami-nian ne’e, iha Saudozu Francisco Xavier nia subar fatin iha tempu rezisténsia no masin fatuk, ami dala barak komunika ona Ministériu Obra Públika no Ministériu Turizmu Komérsiu no Indústria, atu hadi’a estrada iha fatin turizmu atu ema bele asesu ho di’ak, maibé to’o agora seidauk realiza,” nia dehan.

Enkuantu, iha okaziaun hanesan, Ministru José Lucas, akompaña hosi Vise-Ministra Turizmu Komunitária no kulturál, Inacia Conceição Teixeira no Vise-Ministru Turizmu, Domingos Lopes Antunes inklui Diretór sira, lansa livru mata dalan ho nia títulu ‘Dezenvolvimentu Turizmu Komunitáriu’.
Objetivu hosi livru ne’e, nu’udár matadalan hodi fasilita di’ak liu komunidade no identifika poténsia suku sira iha Timór laran hodi bele dezenvolve sai hanesan turizmu komunitáriu.
Ministru José Lucas sei asina akordu ho Xefe suku lima hodi fó apoiu fundu liuhosi tranferénsia públika, nune’e bele insentiva programa pilotu ne’e.
Antes ne’e, Governu estabelese ona turizmu komunitáriu iha fatin lima hanesan Com iha munisípiu Lautém, Mota Bandeira iha munisípiu Ermera, Bee-manas Marobo iha munisípiu Bobonaro, Rekiraka iha munisípiu Viqueque, Seloi Kraik iha munisípiu Aileu.

MTKI hakarak integra komunidade iha prosesu turizmu komunitáriu iha fatin ne’ebé estabelese ona tanba durante ne’e la entrega ba líder komunitáriu maibé ba administradór postu atu tau-matan.
Parte ministériu mós hakarak fó apoiu ba grupu kreativu ne’ebé hakarak harii fatin turizmu komunitáriu iha suku, postu administrativu no munisípiu.
MTKI iha papél dezenvove área turizmu komunitáriu no kulturál no kria Diresaun Nasionál Turizmu Komunitáriu no Kulturál, ne’ebé iha ligasaun ho Diresaun Jerál Turizmu.
Notísia relevante: KM altera orgánika MTKI, kria Diresaun Nasionál Turizmu Komunitáriu
Diresaun ne’e maka sei responsabiliza ba planeamentu, implementasaun no orientasaun polítika ne’ebé defini atu dezenvolve setór turizmu komunitáriu no kulturál.
Turizmu komunitáriu no kulturál ho modalidade turizmu ne’ebé iha karater relevánsia komunitária, ho prinsípiu partisipasaun direta komunidade, ba inkluzaun sosiál, sustentabilidade no dezenvolvimentu ekonómiku lokál ho atividade turíztika rurál, relijiozu, kulturál, istóriku, ekoturizmu no servisu turíztiku lokál.
Jornalista : Natalino Costa
Editora : Julia Chatarina