DILI, 25 outubru 2021 (TATOLI)–Governu liuhosi Ministériu Obra Públika (MOP) no Eletricidade de Timor-Leste, Empreza Públika (EDTL, E.P) lansa projetu konstrusaun liña distribuisaun eletrisidade baixa no media tensaun iha suku Aitemua no Mindelo, postu administrativu Turiskai, munisípiu Manufahi.
Iha biban ne’e, Ministru Obra Públika, Salvador Eugênio dos Reis Soares Pires, husu ba komunidade suku rua hodi kontribui ba projetu dada eletrisidade, nune’e projetu bele finaliza tuir tempu ne’ebé determina ona iha kontratu ho kompañia.
“Mai ita hamutuk ajuda kontribui ba programa ne’e hodi projetu bele hotu lalais ho kualidade atubele fasilita atividade loron-loron ba moris di’ak, atu nune’e oan sira bele estuda kalan no ita-boot sira bele loke negósiu kiik-oan no halo buat seluk tan liga ho eletrisidade,” Ministru hateten iha ninia intervensaun iha postu Turiskai, segunda ne’e.
Notísia relevante: Suku 15 iha Manufahi seidauk asesu eletrisidade
Inisiativa ne’e nu’udar kompromisu ida hosi VIII Governu Konstitusionál iha aspetu enerjia, atu garante asesu ba fornesimentu eletrisidade, regular no viável, ne’ebé sai nu’udar direitu báziku ba kreximentu ekonómiku iha Timor-Leste.
“Governu iha programa fornesimentu eletrisidade ne’ebé analiza pontu situasaun iha zona rurál, liuliu iha área remota no dezenvolve planu konkretu ida kona-ba eletrifikasaun rurál, inklui liga rede kiik-oan ba rede nasionál ka oferese fonte enerjia renovável,” Ministru akresenta.
Nune’e, programa eletrifikasaun nasionál liuhosi planu anteriór, ne’ebé hadi’a produsaun no distribuisaun eletrisidade iha territóriu tomak no kontinua halo instalasaun no manutensaun ba liña média, baixa tensaun no seluktan.
Iha biban hanesan, Prezidente EDTL, E.P, Paulo da Silva, husu komunidade atu kontribui no serbisu hamutuk ho kompañia ne’ebé hala’o instalasaun, nune’e projetu bele la’o ho susesu hodi fó naroman ba komunidade suku rua, tanba komunidade rasik mak sai hanesan benefisiáriu, inklui tau-matan ba fasilidade infraestrutura ne’ebé sei kompleta iha tempu tuir-mai.
“Bainhira projetu ramata, EDTL sei monta kontadór atu nune’e halo jestaun ba utilizasaun enerjia ne’e rasik no bele hatama osan hodi sosa kombustível ba sentrál eletrika rua tanba jeradór sira bainhira la enxe mina ahi labele lakan, tanba ne’e husu ba populasaun tenke kumpre hodi kontribui tanba ami mós sei estabalese fatin fa’an pulsa eletrisidade,” Paulo da Silva dehan.
Tinan barak suku rua la asesu eletrisidade
Administradór postu administrativu Turiskai, Julio Godinho, apresia no agradese ba inisiativa ne’e tanba suku rua tinan barak ona seidauk asesu eletrisidade.
“Durante tinan barak ona suku rua ne’e tuur iha nakukun laran no halerik ba eletrisidade, maibé ohin loron konsege realiza duni, inklui estrada sira hosi postu Turiskai no suku sira.
Nune’e mós, Xefe suku Mindelu, Mateus da silva, agradese ba VIII Governu liuhosi MOP bele tau-matan ba suku ne’ebé iha kedas kolonializasaun portugés no okupasaun Indonézia, hafoin ukun rasik-an ona ba tinan 20, foin mak hahú instala liña eletrisidade.
“Nu’udar autoridade lokál no Mindelo-oan, sente kontente no agradese ba Governu tanba ikus mai bele hili ami-nia suku hodi halo lansamentu eletrisidade, tanba desde ukun-an to’o agora ami laiha ahi eletrisidade,” Autoridade lokál ne’e haktuir.
Ho kompromisu ne’e, to’o ohin loron entre suku 449 iha Timor-Leste, suku 373 maka instala ona liña eletrisidade no falta suku 76 mak seidauk, ne’ebé iha munisípiu Manufahi iha suku 29 mak asesu ba eletrisidade, enkuantu suku 16 seluk seidauk asesu ba liña eletrisidade.
Orsamentu ba projetu eletrifikasaun iha suku 76 ne’ebé seidauk asesu eletrisidade hamutuk millaun $12, ne’ebé prevee ona iha orsamentu tinan ne’e.
EDTL, E.P antes ne’e loke konkursu públiku ba eletrifikasaun nasionál ba faze dahuluk hamutuk pakote 30 hodi kobre iha suku 33 hosi suku 76 ne’ebé seidauk asesu eletrisidade.
Notísia relevante: EDTL, E.P deside re-anunsia konkursu instala eletrisidade pakote 30
Área ne’ebé tama projetu eletrifikasaun faze dahuluk iha munisípiu Manufahi mak hanesan Tateker to’o Weberek Alas, aldeia Daor, Dalun no Tutuluro, suku Daisua to’o Gruto, suku Aitemua, Mindelo no Turiscai, suku Bernama to’o suku Liurai.
Projetu intalasaun ne’e responsável hosi empreza Aitemalau Tarotu Unipesoál, Lda no Delta Mola Unipesoál lda, ho kustu ba projetu hamutuk $533.281,07 ho durasaun serbisu fulan-lima.
Suku Mindelo ho totál populasaun hamutuk 593 (sensus 2015), ne’ebé kompostu hosi mane 300 no feto 293, ho aldeia Aidila populasaun hamutuk 72, Binani 188, Maubisse 237, Orcenaco 753, Fatulelo 304, Orana 313 no Teberai hamutuk 136. Suku Mindelo jeografikamente ho nia área luan hamutuk 15,47 Km2.
Suku Aitemua ho totál populasaun 817 (sensus 2015), ne’ebé suku ne’e iha de’it aldeia rua hanesan Furak Lau no Laclo
Programa Governu ba fornesimentu enerjia ho intensaun kontinua nafatin aposta hadi’a sistema transmisaun no distribuisaun enerjia elétrika no mós investe iha espansaun sistema enerjia renovável.
Jornalista : Antónia Gusmão
Editora : Julia Chatarina