DILI, 14 marsu 2022 (TATOLI)—Eletricidade de Timor-Leste, Empreza Públika (EDTL, E.P), segunda ne’e, publika relatóriu serbisu no atividade ba Programa Eletrifikasaun Nasionál (PEN) tinan 2021, ne’ebé hatudu katak implementasaun projetu pakote 34 konklui ona.
Projetu ne’e lansa iha loron 24 maiu 2021, hodi hatan nesesidade eletrifikasaun iha suku 33, hosi totál suku 76 iha territóriu nasionál ne’ebé seidauk asesu, maibé hosi pakote 34 ne’e, pakote haat EDTL, E.P rasik mak toma konta, ne’ebé tama pakote manutesaun iha Dili laran, enkuantu pakote 30 lansa ba públiku atu empreza privada sira bele kompete.
“Iha tinan 2021, entre pakote 34, iha projetu hitu mak implementa ona fízikamente no ida fizikamente atinje 100% no seluk iha faze konstrusaun liu ona 50%, pakote 20 asina ona kontratu no hahú halo mobilizasaun, pakote hitu maka loke fali konkursu no agora iha faze site visit hela, nune’e sei finaliza prosesu avaliasaun iha marsu nia-laran, no iha abríl bele implementa ona,” refere nota ne’ebé Agência TATOLI asesu, segunda ne’e.
Notísia relevante: PMU-kompañia interesadu hahú vizita lokál projetu instala eletrisidade pakote 30
Orsamentu ba projetu eletrifikasaun iha suku 76 ne’ebé seidauk asesu eletrisidade hamutuk millaun $12, ne’ebé prevee ona iha orsamentu tinan 2021.
Aleinde ne’e, iha 07 janeiru 2022, EDTL, E.P introdús projetu eletrifikasaun pakote 44 ba kompañia sira atu konkorre iha konkursu públiku, ne’ebé daudaun ne’e iha prosesu avaliasaun téknika finansiál no selebra kontratu ba sira ne’ebé manán sei asina kontratu iha fulan ne’e nia-laran no halo mobilizasaun iha marsu nia rohan.
Iha tinan 2022-2023, ba pakote 22 dadaun kompleta ona levantamentu dadus, dezeñu 12 no Bill of Quantities (BoQ) hitu maka hotu ona, no sei konklui dezeñu no BoQ iha marsu nia rohan, hafoin sei halo konkursu iha abríl nia-klaran.
“Iha 2022 nia rohan, sei hahú halo levantamentu ba aldeia sira ne’ebé sedauk hodi prepara dezenu no BoQ hodi bele implementa iha tinan 2023,” sita nota hosi EDTL, E.P.
Projetu eletrisidade ne’ebé finansia hosi Fundu Infrastrutura (FI) iha tinan 2021, implementa obra ida iha Rairobo, Atabae, munisípiu Bobonaro hotu ona 100%, no komunidade asesu ona enerjia elétrika.
Tuir planu molok mandatu VIII Governu ramata, iha tinan 2023 nia rohan suku hotu sei asesu enerjia elétrika bainhira konklui ona projetu fíziku sira ho di’ak.
Programa iluminasaun sidade kapitál munisípiu
Kona-ba Programa iluminasaun sidade kapitál munisípiu iha 2021, EDTL, E.P halo ona levantamentu tékniku, dezeñu no BoQ, halo konkursu ba fatin ka munisípiu hitu hanesan Dili, Lautém, Baucau, Manatuto, Liquiçá, Manufahi no Covalima.
“Konkursu hotu no progresu implementasaun, ba Baucau no Lautém atinje ona 100%, sidade kapitál rua ne’e naroman ona, enkuantu munisípiu lima seluk sei iha faze finalizasaun. Tanba Dili nian fornesedór sei hatama materiál no EDTL,E.P sei instala rasik, ne’ebé sei konklui iha fulan tolu nia-laran hafoin materiál hatama ona,” esplika nota hosi empreza estatál.
Nune’e, programa iluminasaun sidade kapitál munisípiu iha tinan 2022, tékniku sira prepara halo levantamentu dadus, hodi halo dezeñu no BoQ ba munisípiu Aileu, Ermera, Maliana, Ainaro no Ataúro, hafoin konklui ona prosesu ne’e, sei halo konkursu iha fulan maiu to’o juñu hodi kompañia sira monta iluminasaun iha sidade kapitál hirak ne’e.
Programa solár panel ba área remotas
Iha tinan 2021, ekipa téknika EDTL,E.P sira halo ona levantamentu dadus no prepara dokumentu tékniku, nune’e iha tinan 2022 sei halo prosesu konkursu iha abril no empreza ne’ebé manán sei implementa ka instala solár panel ba komunidade iha área remota sira hamutuk 1.092 iha tinan ne’e nia-laran.
Kona-ba programa instalasaun kontadór, tuir relatóriu iha 2021, EDTL, E.P sosa kontadór hamutuk unidade 110.000 hodi monta iha Timór laran tomak, tanba kliente pur volta 70.000 maka iha ligasaun direita no laiha kontadór, ho nune’e la selu ahi ka uza gratuita.
Nune’e, EDTL, E.P hahú instala iha outubru 2021 no daudaun instala liu ona unidade 49.000 ba kliente sira iha territóriu laran tomak no sei kontinua instala hotu iha suku no aldeia sira ne’ebé asesu ona enerjia elétrika.
Programa Estudu viabilidade
Iha tinan 2021, EDTL, E.P loke konkursu ba estudu konversaun diesel ba gás no daudaun konsultór hala’o hela, tuir planu sei finaliza estudu iha jullu 2022 no tama fulan-agostu hetan ona relatóriu finál.
Estudu ne’e sei uza hodi halo desizaun ba modifikasaun jeradór sira iha sentrál elétrika Hera hodi poupa kustu ba kombustível.
Nune’e, kona-ba estudu Solár Photovoltaic–IPP iha tinan 2021, EDTL, E.P hahú prosesu selesaun prévia ba konsultór sira no hala’o tiha ona konkursu iha inísiu 2022, ho nune’e konsultór sira sei halo estudu ba Solár PV ne’e iha abríl no konklui iha jullu ka agostu nia-laran.
Objetivu hosi estudu ne’e atu hetan rekomendasaun téknika no komersiál hodi halo investimentu ba produsaun enerjia ho utilizasaun solár PV ka tenaga surya.
“Iha fulan-setembru ka outubru, EDTL, E.P bele ona loke konkursu ba investimentu ne’ebé hetan ona rezultadu estudu. Ho nune’e, setór privadu sira sei investe sira-nia osan hodi halo dezeñu, konstrusaun, opera no manutensaun. Hotu sira sei fa’an enerjia mai EDTL,E.P hodi fornese ba konsumidór sira. Ida ne’e bolu modalidade Independent Power Producer (IPP),” esplika nota hosi empreza públika ne’e.
Kona-ba Programa modernizasaun rede distribuisaun, Banku Dezenvolvimentu Aziátiku (ADB, sigla inglés) ho Governu Timor-Leste asina ona akordu empréstimu iha dezembru 2021, ne’ebé projetu dijitalizasaun ne’e sei finansia ho fundu empréstimu ho valor milliaun $35.
Projetu ne’e sei moderniza liña distribuisaun iha Dili no munisípiu, hodi asegura kualidade fornesementu enerjia elétrika, hafasil servisu tékniku, poupa tempu no evita lakon reseitaa tanba intervensaun tarde.
“Tanba ne’e, daudaun EDTL, E.P nia liña distribuisaun sei manuál hela, ho nune’e, kuandu avaria, lori tempu naruk hodi deskobre kauza. Ho projetu ida-ne’e sei fasilita no rezolve problema kualidade enerjia no intervensaun téknika ne’ebé efetivu liután,” sita relatóriu hosi EDTL, E.P.
Kona-ba progresu, daudaun iha faze estabelesimentu unidade jestaun projetu, rekrutamentu konsultór no akizasaun, ne’ebé hirak ne’e hotu serbisu hamutuk ho ADB, Komisaun Nasionál Aprovizionamentu (CNA, sigla portages), Ministériu Finansa no EDTL, E.P.
Fortalesementu Institusionál
Iha tinan 2021, konsidera nu’udar tinan estabelesimentu no hanesan períodu tranzisaun ba empreza no kria departamentu korporativu hodi tau matan ba mákina empreza nian, tanba antes ne’e, serbisu korporativu la eziste tanba jere direita hosi Ministériu Obras Públika (MOP), ne’ebé EDTL, E.P tenke kria regra, lei no polítika jestaun hodi guia ninia implementasaun serbisu diária sira.
Ho nune’e, efetivamente iha trimestre daruak tinan 2021, foin funsiona ho loloos serbisu korporativu nian, tanba lori tempu hodi halo rekrutamentu no prodús dokumentu importante sira inklui regra bázika, no SOPs, tanba ne’e implementasaun obra sira la’o tarde no lori tempu to’o tinan 2022.
Aleinde ne’e, EDTL, E.P tau matan ba servisu operasaun no manutensaun ba sentrál sira, rede transmisaun, no distribuisaun, hodi garante produsaun, transmisaun no distribuisaun enerjia ba konsumidór sira hotu, hanesan halo intervensaun ba dezastre naturál iha loron 04 abríl 2021, ne’ebé afeta estragu ba liña distribuisaun eletrisidade iha Timór laran tomak hamutuk fatin 34.
Ho nune’e, iha fulan-abríl, EDTL, E.P konsentra ba rekonstrui fali liña distribuisaun sira ne’ebé hetan estragu, ne’ebé afeta ba implementasaun programa sira ne’ebé planeadu ona.
“EDTL, E.P husu ba públiku no kliente sira atu kontribui no pasiénsia, hodi akompaña progresu serbisu sira ne’ebé la’o hela. Husu ba kliente sira atu kopera ho tékniku sira ne’ebé daudaun ne’e hala’o hela instalasaun kontadór iha terenu, tanba servisu eletrisidade presiza rekolla reseita sufisiente hodi finansia atividade operasaun no manutensaun, nune’e garante sustentabilidade setór ne’e ba tempu naruk. Bainhira laiha kontribuisaun kliente sira, atu asegura kualidade fornesimentu enerjia sei labele atinje ho di’ak,” empreza estatál ne’e apela ba kliente.
Jornalista : Arminda Fonseca
Editora : Julia Chatarina