DILI, 20 setembru 2022 (TATOLI)–Peskizadór Prinsipál no atuál Prezidente hosi Institutu Politékniku Betanu (IPB), Acácio Cardoso Amaral, relata, bazeia ba amostra karau ten hamutuk 81 ne’ebé sira rekolla iha munisípiu Bobonaro, Manufahi no Baucau, identifika iha 17% kontaminadu lumbriga fasciola hepatica.
“Lumbriga fasciola hepatica kategoria Jeonesis, signifika bele hada’et ba ema sé de’it bainhira ema han modo kanko ne’ebé maka kuda iha mota, kolam, natar no bee ne’ebé kontaminadu bele hetan moras. Bainhira lumbriga fasciola hepatica ne’e nia tolun nakfera ona depois dolar sai ba du’ut ka belit iha modo kanko sira depois ita ema ka karau han fali ka hemu bee ne’ebé kontaminadu, ita bele hetan ona moras ne’e,” Peskizadór informa durante iha semináriu prelimináriu ne’ebé realiza iha salaun Ian Martin INFORDEPE, Balide, tersa ne’e.
Notísia relevante: DIT halo peskiza konstrusaun báziku mota la tuir padraun enjeñeiru
Tuir Acácio, peskiza kona-ba karau ten ne’ebé halo iha munisípiu tolu hanesan rejiaun oeste hosi Bobonaru iha 14%, parte sentrál munisípiu Manufahi iha 25% no parte Leste Baucau iha 11%, nue’ebé hosi rezultadu ein jerál maka 17%.
“Kada munisípiu kobre suku rua ho totál suku hamutuk neen no rezultadu hosi peskiza ne’e konsege rekolla amostra karau ten hamutuk 81, ne’ebé ninia prevalénsia iha Timór hamutuk 17%, signifika ema ida kuandu iha karau 100, ninia karau hamutuk 17 maka hetan kontaminadu lumbriga fasciola hepatica ne’e rasik,” nia akresenta.
Hosi rezultadu peskiza ne’ebé IPB halo daudaun ne’e, iha mós rekomendasaun ba medisina jerál sira atu marka prezensa iha fatin sira ne’ebé identifikadu atubele foti fali amostra ba ema tanba iha mundu agora kuaze ema hamutuk millaun 17 mak hada’et ona moras ne’e.
“Ha’u la hakfodak moras ne’e bainhira hada’et ba ema, maibé ita presiza halo peskiza hodi bele identifika moras ne’e tanba dala ruma moras sira ne’e hada’et mai ita difisil atu haree ho matan hanesan mós moras lumbriga afeta ba karau ne’e ami identifika liuhosi mikroskópiu mak bele deteta,” nia tenik.
Biban ne’e, nia husu ba Institutu Nasionál Siénsia no Teknolojia (INCT, sigla portugés) atu kontinua nafatin programa ne’e atu mai fali ho tópiku di’ak no kualidade liután, atu nune’e bele fasilita di’ak liután polítiku sira hodi utiliza dadus hala’o programa sira.
Jornalista : Tomé Amado
Editora : Julia Chatarina
