iklan

LIQUIÇÁ, POLÍTIKA, SAÚDE

PR preokupa alokasaun OJE 2023 ba MS la reflete situasaun atuál

PR preokupa alokasaun OJE 2023 ba MS la reflete situasaun atuál

Diskusaun no votasaun proposta-lei Orsamentu Jerál Estadu (OJE) 2023 iha sala plenária PN, kuarta (16 novembru 2022). Imajen Tatoli/António Daciparu.

LIQUICA, 16 novembru 2022 (TATOLI)— Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta preokupa Orsamentu Jerál Estadu (OJE) 2023 ho montante billiaun $3,16, maibé alakodu ba Ministériu Saúde (MS) no Ministériu Edukasaun, Juventude no Desportu (MEJD) la koresponde ho situasaun ka realidade iha Timor-Leste.

Xefe Estadu preokupa maka’as ho OJE 2023 ho montante to’o kedan billiaun $3,16, kompostu hosi orsamentu administrasaun sentrál billiaun $2,8 (montante ne’e inklui ona Fundu Kombatente Libertasaun Nasionál, billiaun $1), orsamentu seguransa sosiál hetan alokasaun millaun $235,7 no RAEOA milliaun $120, maibé ba Ministériu Saúde no Ministériu Edukasaun, Juventude no Despostu la refleta iha orsamentu ne’e rasik.

Prezidente Repúblika, José Ramos Horta. Imajen Tatoli/Francisco Sony

“Ha’u nia preokupasaun konsesuál. Governu iha programa ne’e liuliu iha Ministériu Saúde la reflete iha orsamentu ne’e rasik iha nutrisaun no seguransa alimentár.  Ha’u fó sai ona ba Governu katak programa nutrisaun infántil ba edukasaun oituan loos kompara ho orsamentu 2022. Ida ne’e ha’u la konkorda”,  hateten Xefe Estadu iha Tibar-Liquiça, kuarta ne’e.

Enkuantu, proposta OJE 2023 ho montante billiaun $3,16 kompostu husi orsamentu administrasaun sentrál billiaun $2,8 (montante ne’e inklui ona Fundu Kombatente Libertasaun Nasionál, billiaun $1), orsamentu seguransa sosiál hetan alokasaun millaun $235,7 no RAEOA millaun $120.

Orsamentu ne’e sei  uza hodi finansia programa 45 liuhosi atividade prinsipál 275, organizadu  iha área estratéjiku  16 ne’ebé Governu sei foku ba iha tinan oin hanesan agrikultura, pekuária, peska no floresta, ekonómia no empregu, turizmu, dezenvolvimentu rurál no abitasaun, ambiente, petróliu no minerál, eletrisidade no enerjia renovável, konektividade nasionál, bee no saneamentu, edukasaun no formasaun, saúde, inkluzaun no protesaun sosiál, kultura no patrimóniu, reforma Estadu, defeza no seguransa nasionál, relasona internasionál no polítika esterna.

Proposta OJE ba tinan oin  oitavu Governu prepara ba dahuluk  bazeia ba regra orsamentál foun aprovadu husi Lei Enkuadramentu Orsamentál.

Proposta orsamentu ne’e kontempla ona orsamentu tuir programa no alokasaun orsamentu ba prioridade nasionál ne’ebé mak define ona iha lei grande opsaun planu 2023.

Proposta ne’e mai ho lema investimentu produtivu no ‘kresimentu inkluzivu ba jerasaun futuru’ aprezenta distribuisaun rekursu nasionál ne’ebé justu no ekuitativu hodi mellora prestasaun serbisu, rekuperasaun ekonómiku no reziliénsia, promove kresimentu ekonómiku ida ne’ebé inkluzivu no sustentável iha mediu prazu.

Proposta OJE ne’e Governu aloka millaun $17 ba konstrusaun, reabilitasaun no manutensaun estrada no ponte sira iha área rurál, millaun $15 ba konstrusaun estrada nasionál Pante Makasar, millaun $7,8 ba reabilitasaun estrada munisipál entre Laga no Baguia hamutuk kilometru 30, inklui mós inisiativa sira seluk ho intensaun atu kontinua implementa programa konstrusaun estrada, ponte no ligasaun rede elétrika nasionál iha territóriu laran tomak.

Atu garantia katak to’o iha 2030 populasaun sira hotu iha rai-laran iha asesu ba eletrisidade nasionál ho presu ne’ebé baratu no enerjia renovável ho eskala ki’ik liuhusi EDTL, iha proposta orsamentu ba tinan oin, Governu aloka ona millaun $118.

Iha tinan oin, Governu mós aloka ona orsamentu millaun $25 hodi aselera diversifikasaun ekonomia, millaun $14,5 investe iha setór telekomunikasaun, millaun $6,4 hodi promove produsaun nasionál, millaun $2 aloka ba kriasaun balkaun úniku ba rejistu empreza no millaun $1,3 hodi harii parke indústria.

Governu mós investe millaun $21 iha setór agrikultura atu apoiu aumentu produsaun no produtividade ne’ebé sustentável ho intensaun atu redus pobreza, hasa’e seguransa alimentár no promove kresimentu ekonómiku iha área rurál.

Millaun $3,6 ba sistema irrigasaun Laivai no millaun $2,6 ba Galata, no apoiu estensaun área agrikultura ho orsamentu alokadu millaun $2,6 no millaun $2,1 hodi dezenvolve zona agrikultura integradu iha área irrigasaun.

Kapitál sosiál hetan alokasaun 36%

Distribuisaun tetu agregadu orsamentu administrasaun sentrál iha OJE 2023, setór kapitál sosiál ne’ebé inklui saúde, edukasaun no protesaun sosiál hetan alokasaun millaun $772 ka 36%, setór ida ne’e mak maiór benefisiáriu husi finansiamentu proposta OJE 2023.

Ida-ne’e refleta importánsia ne’ebé mak Governu fó ba iha asesu universál ba edukasaun ne’ebé kualidade millaun $137, saúde millaun $92 no protesaun sosiál millaun $301, liuliu ba grupu vulnerável.

Governu propoin ba Parlamentu Nasionál orsamentu ho montante millaun $19,2 hodi implementa programa Bolsa da Mãe,  husi montante ne’e millaun $5,3 sei aloka ba kontinuasaun programa inísiu no millaun $13,7 sei aloka ba espansaun Bolsa da Mãe Jerasaun Foun, ne’ebé nia objetivu mak atu apoiu inan isin-rua no mellora saúde no nutrisaun durante inísiu loron rihun-ida nomós apoiu labarik ho moras króniku no defisiénsia.

Programa nutisaun hetan alokasaun milliaun $10

Iha Proposta OJE  ne’e Governu propoin programa nutrisaun millaun $10, ida-ne’e reprezenta aumentu quatro vezes ka porsentu  (400%) kompara ho orsamentu alokadu ba programa nutrisaun iha OJE 2022.

Proposta OJE ne’e mós kobre alokasaun orsamentu millaun $22,4 hodi espande programa merenda eskolár, mellora kualidade hahan hodi alkansa labarik sira nia kualidade nutrisaun, hasa’e despeza ba kada labarik no kada hahan husi $0,25 to $0,42.

Proposta OJE ne’e formula bazeia ba objetivu estratéjiku husi Governu ne’ebé nia objetivu atu fornese sidadaun sira oportunidade atu iha moris saudável, seguru no moris naruk, asesu ba koñesimentu, teknolojia no inovasaun, no asesu ba rekursu sufisiente hodi garantia vida moris ida ne’ebé dignu.

Introdusaun impostu iha proposta OJE 2023

Liuhusi proposta OJE ne’e Governu propoin ba Parlamentu Nasionál atu hasa’e impostu seletivu konsumu foun ne’ebé inklui; 10% impostu ba karreta ho valór liu  $10.000,  20% ba karreta ho valór liu  $25.000, 30% ba karreta ho valór liu $50.000.

No aumentu iha impostu konsumu ba tabáku no produtu tabáku seluk husi $50 kada kilograma sa’e ba $100 kada kilograma.

Impostu konsumu foun $1.00 kada kilograma ba masi-midar, introdusaun impostu konsumu foun ho valór $3 kada litru ba bebida asukarada hanesan fanta, kokakola, sunkist, sprite no seluk tan, ida ne’e Governu introdus atu proteje sidadaun sira nia saúde públiku.

Aleinde ne’e, Governu mós propoin atu hasa’e impostu importasaun husi 2,5% ba 5%.

Liuhusi introdusaun impostu hirak ne’e, Governu halo projesaun katak reseita doméstika sei sa’e husi millaun $153,7 iha 2022, ba millaun $174,9 iha 2023.

Introdusaun impostu hirak ne’e sai nu’udar instrumentu fiskál ida ne’ebé Governu uza atu hasa’e koleksaun reseita doméstika iha tinan hirak tuir mai hodi redús dependénsia ba fundu minarai.

Medida hirak ne’e mós aliña ho polítika reforma fiskál no jestaun finansa públika no reforma importante ida ne’ebé inísia ona husi sestu Governu iha 2015 no oitavu Governu komprometidu atu kontinua implementa.

Jornalista: Hortencio Sanchez

Editór      : Florencio Miranda Ximenes

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!