BALIBO 23 setembru 2023 (TATOLI)- Ministériu Obra Públika (MOP), Sekretáriu Estadu Eletrisidade Agua no Saneamentu (SEEAS) no Eletrisidade Timor-Leste, Empreza Públika (EDTL, EP), iha sábadu ne’e, inaugura eletrisidade ba uma-ka’in hamutuk 543, iha Suku Cowa, Postu administrativu Balibo, Munisípiu Bobonaro.
Inaugurasaun ne’e hala’o husi Vise MOP, Júlio do Carmo, Sekretáriu Estadu Eletrisidade, Agua no Saneamentu, Santos Noronha no Prezidente Komisaun Ezekutivu EDTL, E.P, Paulo da Silva.
Vise-ministru Obra Públika, Júlio do Carmo hatete, polítika Governu nian mak lori dezenvolvimentu ba povu tanba ne’e se de’it mak kaer ukun kontinua ezekuta nafatin programa hirak ne’ebé benefisiu ba povu liu-liu Eletrisidade, Estrada no Bee moos.
“Governu Ida Mandatu termina Governu foun Ida Mai fali ho objetivu mak hadi’a povu nia moris tanba ukun rasik aan signifika dezenvolvimentu tenke povu sai na’in tamba ne’e projetu Hirak ne’ebe uza osan Estadu tenke benefisia ba komunidade, ho nune’e komunidade tenke kuidadu no sai na’in ba projetu hirak ne’ebé instala ona liu-liu liña eletrisidade ne’ebé daudaun ne’e halakan ona iha Suku Cowa rasik,” Vise-ministru, Júlio do Carmo, hateten.
Governante ne’e énfaze, nuno Governu kontinua esforsu hodi instala ba suku hirak ne’ebé seidauk asesu ba liña eletrisidade.
Iha fatin hanesan, Sekretáriu Estadu Eletrisidade Agua no Saneamentu Santos Noronha, hateten, hanesan membru Governu ne’ebé tutela direta iha area eletrisidade liuhusi empreza publika, EDTL, E.P, sei esforsu fazeadamente hala’o instalasaun ba suku hotu iha territóriu Timor-Leste.
“Hanesan membru Governu ne’ebé tutela iha área eletrisidade nian, ita nafatin esforsu. Hanesan nasaun ne’ebé iha faze kontrusaun, ita la halo milagre maibé nafatin esforsu fazeadamente hodi hakbesik dezenvolvimentu ba komunidade hanesan eletrisidade nune’e mos dezenvolvimentu sira seluk hodi hasai komunidade husi nakukun,” Governante ne’e tenik.
Nune’e mós, Prezidente Komisaun Ezekutiva, EDTL, E.P, Paulo da Silva, afirma, tuir kontratu ne’ebé iha, instala ba uma-kain 380 iha suku Cowa maibé liuhusi indentifikasaun populasaun lubun ida mak seidauk kobre nune’e aumenta ba uma-kain 5oo resin mak asesu.
Ho ida ne’e, Paulo Alves husu populasaun Cowa atu utiliza ho kuidadu liña eletrisidade ne’ebé iha no bainhira la utiliza bele taka lampu sira iha tempu loron.
“Se populasaun sira iha territóriu utiliza hotu ahi oras 24 haat nia laran, sei obriga jeradór ou makina sentrál elétrika Hera no Betano tenke traballu hela de’it; tempu loron no kalan no kuandu traballu hela de’it sei gasta mina no kada tinan Estadu sempre gasta osan 126.000 hodi sosa mina tanba ne’e husu komunidade atu labele utiliza ahi baihira la iha nesesidade,” nia adianta.
Autoridade másimu EDTL,E.P ne’e husu, baihira akontese dezastre hanesan ai-monu no rai-halai estraga liña eletrisidade. Ne’ebé, husu komunidade atu koordena ho tékniku destakadu iha postu no munisípiu tanba daudaun ne’e seidauk iha tékniku EDTL,E.P nian koloka iha suku.
Nia mós husu ba komunidade atu labele kesi animál sira iha rin eletrisidade ne’ebe iha tanba bainhira dada bebeik iha tempu udan sei nadoko no monu.
“Labele kesi animal hanesan kuda ou karau iha besi rin eletrisidade nian tanba dada bebeik, neneik sei mamar, udan bebeik anin-boot bele provoka monu no estraga. Kuandu monu, ita labele asesu enerjia elétrika,” nia reforsa.
Autoridade Lokál no komunidade agradese
Xefe suku Cowa, Jeferino de Araújo agradese ba Governu tanba suku ne’e baliza kedas ho NTT, Indonézia maibé durante tinan barak nia laran la iha liña eletrisidade nune’e difikulta sira asesu ba naroman iha tempu-kalan maibé liuhusi Governu anteriór, lideradu Taur Matan Ruak no Governu atuál, lideradu Xanana Gusmão, konsege instala ahi iha sira-nia fatin
“Suku Cowa suku ida ne’ebe baliza kedas iha Nusa Tentaga Timur (NTT) durante Indonézia ukun tinan 24 mós ami la asesu liña eletrisidade tama ba ukun aan tinan 20-resin, iha tinan 2022-2023 mak ami foin hetan instalasaun ba liña eletrisidade no ohin konsege inaugura. Tanba ne’e, hanesan Xefe suku Cowa agradese tebes ba governu nia esforsu hodi dada ona liña eletrisidade iha Suku Cowa”.
Nune’e mós, Rezidente lokál, Belachior Nascimento no rezidente lokál Lurdes Faria dos Santos sente kontente tanba hein tinan barak nia laran ohin konsege inaugura ona eletrisidade iha suku Cowa no sira asesu ona naroman.
“Ami sente kontente tebes ohin loron ami hetan ona naroman tanba durante ne’e ami utiliza de’it ahi-oan no ami balun uza tenaga surya (solar painél). Ohin, ami kontente tebes tanba ami bele asesu ona liña eletrisidade iha ami-nia suku,” rezidente lokál suku Cowa, hateten.
Kompaña manan-na’in ba projetu instalasaun liña eletrisidade iha suku Cowa mak Empreza Mota Loes, no JV Rarilivos ho montante Orsamentu $963,087,55 dolár amerikanu.
Ententantu, Suku Cowa kompostu husi Aldeia lima mak hanesan Lalis, Bauai, Cowa, Futatas, Mane ha’at, Railuli no totál uma-kain 637 no populasaun 2.678 abitante.
Jornalista : Anito Soares
Editór : Rafael Ximenes de A. Belo