DILI, 25 janeiru 2024 (TATOLI) – Ministru Komersiu Industria (MKI), Filipus Nino Pereira, hatete, fulan oin Timor-Leste sei ofisializa nia estatuta nu’udar membru plenu ba Organizasaun Mundiál Komersiu (OMK).
Sekretariadu OMK nian to’o diretamente iha Timor-Leste hodi ko’alia ho Governu no parseiru dezenvolvimentu sira kona-ba oinsa futuru Timor-Leste sai nu’udar membru.
“Sekretariadu OMK iha ona Dili reuniaun hamutuk ho Governu no parseiru dezenvolvimentu sira ko’alia kona-ba bainhira Timor-Leste hanesan membru OMK nia kontinuasaun ba oin saida mak sei halo no ami diskute kle’an ona,” hatete Ministru Nino ba jornalista sira iha Sentru Konvensaun Dili (CCD-sigla portugés), kinta ne’e.
Ministru dehan Timor-Leste finaliza ona enkontru ikus ho grupu servisu iha Jeneva, nune’e marka ona ajenda iha loron 26 fevereiru, Timor-Leste sei ofisializa nia estatuta nu’udar membru plenu ba OMK.
Nune’e, ekipa tékniku Timor-Leste sei organiza, konsolida, koordena ativamente, nune’e apoiu hosi parseiru dezenvolvimentu tuir duni nesesidade Timor-Leste nian hanesan asisténsia tékniku ba rekursu umanu no seluk tan.
Governante ne’e salienta, susesu tebes ba Timor-Leste hakat tan pasu ida ba oin hodi enkaisa aan iha OMK ne’ebé sei fó vantajen boot ba Timor-Leste liu hosi ekonomia globál.
Timor-Leste sei hetan oportunidade barak hodi asesu ba merkadu, investimentu iha área ekonomia, kapasitasaun rekursu umanu no benefisiu mós ba setór privadu sira.
Tanba ne’e,,Governante ne’e alerta ba setór privadu hotu atu prepara aan ativu hodi dinamiza ekonomia atu lori mundu mai Timor-Leste.
Rekorda fali katak, Governu Konstitusionál IX, liuhusi Vise-Primeiru-Ministru, Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus no Ministru Turizmu no Ambiente, atuál Xefe Negosiadór adezaun Timor-Leste ba OMK, Francisco Kalbuadi Lay, hamutuk ho delegasaun Timor-Leste, remata ona sorumutuk dan-een husi Grupu Traballu kona-ba adezaun ba OMK, iha loron 11 fulan-outubru tinan 2023, iha Jeneva, Suisa.
Iha sorumutuk ida-ne’e marka pasu importante ida iha jornada Timor-Leste nian atu sai hanesan membru plenu ba organizasaun komersiál globál ida-ne’e.
Timor-Leste ofisializa ninia pedidu adezaun ba OMK iha fulan-novembru tinan 2016, no, husikedas fulan-dezembru iha tinan ne’ebá, estabelese Grupu Traballu ne’e hodi ezamina pedidu adezaun, tuir prevee iha Akordu Marraquexe nian.
Durante sorumutuk da-neen, Timor-Leste aprezenta avansu sira ne’ebé alkansa ona iha reforma no kompromisu nesesáriu sira kona-ba ninia adezaun ba OMK. Ajenda ne’e inklui diskusaun sira kona-ba tópiku oioin, hanesan polítikas komersiais, kuadru jurídiku no kompromisus asesu ba merkadu.
Sorumutuk ida-ne’e nu’udár kontinuasaun ida husi sorumutuk hirak ne’ebé hala’o tiha ona husi Governu Timor-Leste, husikedas Sorumutuk Dahuluk Grupu Traballu nian iha fulan-outubru tinan 2020.
Hafoin enserramentu ba sorumutuk ida-ne’e, Xefe Negosiadór kontinua ho konkluzaun hosi negosiasoins bilaterais ho Embaixadora Amerikana Katherine Tai, ne’ebé hato’o katak “Estadus Unidus hakarak serbisu ho Timor-Leste no membru OMK sira seluk iha esforsu Timor-Leste hodi avansa no konklui ninia adezaun”.
Governu Konstitusionál IX kompromete ona atu harii ekonomia ida ne’ebé forte no sustentavel, hodi fó benefísiu ba ninia populasaun no kontribui ba komérsiu rejionál no internasionál. Kona-ba ida-ne’e, konsidera adezaun ba OMK hanesan pasu ida ne’ebé importante tebetebes hodi hadi’a perspetiva ekonómika no hametin relasoins ho komunidade internasionál.
Timor-Leste daudaun ne’e besik atu remata negosiasoins adezaun nian ba OMK, hetan ona elojiu husi membrus OMK ba ninia kompromisu no serbisu tékniku.
Xefe Grupu Traballu destaka progresu ne’ebé lais iha negosiasoins no hato’o konfiansa katak Timor-Leste iha dalan ida ne’ebé loos kona-ba adezaun ba OMK.
Maioria elementu sira ikus iha negosiasoins ba adezaun ida-ne’e remata ona. Ida-ne’e marka enserramentu ba negosiasoins ikus ne’ebé pendente kona-ba asesu bilaterál ba merkadu sira no marka mós progresu iha konkluzaun ba diskusoins kona-ba ezbosu Relatóriu Grupu Traballu nian.
Prosesu ne’e tama ona iha ninia etapa ikus, ho Timor-Leste atu finaliza kestaun pendente sira no atu fornese dokumentasaun adisionál, hodi permite konklui formalmente ba ninia adezaun ba OMK iha Konferénsia Ministeriál ba da-13 ne’ebé sei hala’o iha fulan-fevereiru tinan 2024.
Delegasaun Timor-Leste nian inklui Ministru Transporte no Komunikasaun, Miguel Marques Gonçalves Manetelu no Ministru Komérsiu no Indústria, Filipus Nino Pereira.
Notísia relevante: Kalbuadi atualiza prosesu adezaun OMK ba Xefe Estadu
Jornalista: Hortencio Sanchez
Editór : Florencio Miranda Ximenes
