DILI, 24 fevereiru 2024 (TATOLI)— Prezidente Repúblika, José Ramos Horta, hatene katak, iha semana ne’e, Tribunál Rekursu foti ona desizaun relasiona ho Lei Prosesu Indultu Lei númeru 20/2023, 12 dezembru ne’ebé iha relasaun ho Prosedimentu Konsesaun Indultu no Komutasaun Pena nian.
Tuir nota hosi Palasiu Presidensiál ne’ebé Agência TATOLI, I.P asesu, kinta ne’e, katak to’o momentu ida ne’e, Tribunál seidauk hato’o notifikasaun ofisiál ba Prezidente Repúblika kona-bá sira nia desizaun, maske pareser ida ne’e envolve kestaun sira ne’ebé iha relasaun ho kompetensia Prezidente Repúblika nian atu fó perdaun ka indultu.
Notísi relevante:TR deklara inkonstitusionalidade ba alterasaun Lei Indultu no Komutasaun Pena, PPN: La’ós lei hotu
Bainhira iha tiha koñesimentu kona-bá prosesu ne’e nia ezisténsia no desizaun liuhusi meiu komunikasaun sosiál, Prezidente Repúblika sente deziludidu tanba Tribunál, to’o momentu ne’e, la fo koñesimentu kona-bá prosesu ne’e no la fo oportunidade ba Prezidente Repúblika atu fó observasaun kona-ba Prezidente nia kompetensia tuir Konstituisaun haruka.
Nune’e, Prezidente Repúblika hein katak, atu iha futuru, kazu hotu-hotu ne’ebé relasiona ho kestaun Konstituisaun, liuliu hirak ne’ebé iha relasaun ho Prezidente nia podér no dever sira tuir Konstituisaun haruka, Tribunál buka atu fó oportunidade ba Prezidente Repúblika hodi aprezenta ninia observasaun no fó mós informasaun kona-bá desizaun ruma nebe Tribunal foti, hanesan kestaun ba prátika di’ak sira.
To’o tinan 2016, Prezidente sira Timor-Leste nian, fó ona indultu ho forma ne’ebé loos sem prosedimentu lejizlativu ruma ne’ebé kria husi Parlamentu Nasionál. Situasaun ida ne’e tuir lolo´os Konstituisaun no laiha parte ida mak kestiona kona-bá ida ne’e.
Iha 2016, Parlamentu halo ninia lei ba dalauluk ne’ebé pretende atu regula prosedimentus kona-bá indultu. Bainhira Lei 2016 nian hetan tiha aprovasaun, Prezidente Ramos-Horta, hanesan mós ho prezidente sira seluk, hanesan Prezidente Luolo, ho konsistente hato’o nia hanoin katak Lei 2016 ne’e la tuir Konstituisaun tanba limita tiha kompeténsia Prezidente atu fó indultu.
Iha tinan 2023, Parlamentu Nasionál aprova lei foun ida atu rezolve preokupasaun hirak ne’e. Bainhira elabora lei foun, Parlamentu mós kria prosedimentu sira ho vontade rasik ne’ebé laiha ligasaun ruma kona-bá Prezidente nia preokupasaun. Prezidente kongratula tanba laiha buat ida iha desizaun Tribunál nian ne’ebé kestiona nia hanoin kona-bá ida ne’e.
Tribunál nia desizaun ne’e afeta mós prosedimentu balun ne’ebé Parlamentu estabelese ona. Maski iha dúvida sériu kona ba rasiosíniu jurídiku Tribunál nian – dúvida sira nebé hamosu preokupasaun kona ba lejitimidade iha desizaun no administrasaun justisa nian-agora kabe ba Parlamentu atu hadi’a Lei ne’e tuir Parlamentu nia entendimentu. Iha nafatin posibilidade ba Parlamentu atu deside fila fali tuir prosedimentu anteriór Lei tinan 2016 nian.
Importante atu salienta katak Tribunál nia desizaun ne’e afeta de’it parte ki’ik husi prosedimentu ne’ebé Parlamentu kria no podér Konstitusional Prezidente atu fó indultu laiha kestaun. La’ós deit ne’e, husi artigu 3 ne’ebé Tribunal konsidera, katak lei sira seluk válidu no funsiona nafatin. Tribunál la foti desizaun ruma ne’ebé afeta ba indultu ne’ebé Prezidente fó to’o ohin loron tuir podér ne’ebé Konstituisaun fó.
Prezidente fiar katak iha diskusaun kona ba Tribunál nia desizaun, agora bele hala’o tuir kontestu no sirkusntánsia objetiva sira kona ba kazu ne’e no atu laiha espekulasaun ne’ebé mai husi informasaun sira ne’ebé la loos.
Notísi relevante:PN aprova projetu-lei indultu iha finál globál ho votu a-favór 36
Jornalista: Hortencio Sanchez
Editór : Florencio Miranda Ximenes
