DILI, 08 setembru 2024 (TATOLI) –Amu-Papa nu’udar líder Igreja Katólika mundiál nian. Iha Igreja Katólika, Amu-Papa konsidera nu’udar susesór S~ao Pedro nian, Apóstolu. Papa atuál maka Francisco, ne’ebé eleitu iha loron 13 fulan-Marsu tinan 2013, hodi troka Bento XVI.
Papa nia eskritóriu koñesidu nu’udar Papadu. Ninia jurisdisaun ekleziástiku dalabarak hanaran “Santa Sé” (Sancta Sedes iha lian Latin), ka “Sé Apostólika” bazeia ba tradisaun Igreja nian katak Apóstolu sira São Pedro no São Paulo hetan martir iha Roma. Papa hanesan mós xefe Estadu Sidade Vatikanu nian, sidade-estadu soberanu ida-ne’ebé enklave tomak iha sidade Roma nia laran.
Husi São Pedro to’o mai ohin loron, Papa Francisco, Amu Papa hamutuk na’in-266 ona mak lidera Igreja Katólika Mundiál (https://www.britannica.com/topic/papacy/The-medieval-papacy).
Amu papa sira ne’e, kategória ba:
- Papa iha tempu uluk nian;
- Papa iha tempu medieval;
- Papa iha tempu Renascimento no Reforma nian;
- Papa iha tempu modernu dahuluk;
- Papa iha tempu modernu;
Papa iha tempu uluk nian
Papa dahuluk konsidera tuir tradisaun nu’udar Saun Pedro, Jezús Kristu nia apóstolu ida, ne’ebé ema fiar katak nia hetan martir iha Roma. Papadu uluk karakteriza ho luta ba autoridade no estabelesimentu bispu Roma nia primazia liu komunidade sarani sira seluk. Lista dokumentadu dahuluk sira kona-ba papa sira mosu iha finál sékulu II, maibé susesaun loloos no lejitimidade husi papa sira uluk nian sai nafatin asuntu debate nian entre istóriku sira.
Papa iha tempu Medievál
Períodu medievál haree papadu hetan influénsia polítika no espirituál ne’ebé signifikativu. Amu-Papa sira ne’ebé notavel husi era ida-ne’e inklui:
- Papa Leão I (440-461): Koñesidu nu’udar “Leão Bo’ot”, nia famozu tanba nia kontribuisaun teolójiku sira no tanba konvense Attila Hunu atu salva Roma husi invazaun.
- Papa Gregório I (590-604): Koñesidu mós nu’udar Gregório Bo’ot, nia hetan kréditu ho reforma signifikativu sira iha Igreja no promosaun serbisu misionáriu nian, partikularmente iha Inglaterra.
- Papa Leão IX (1049-1054): Ninia papadu marka inísiu husi aprosimasaun internasionál liu ba papél, tanba nia halo viajen barak no hasoru dezafiu sira ne’ebé lori ba Skisma Bo’ot iha tinan 1054, ne’ebé fahe Kristaun Orientál no Osidentál.
Papa iha tempu Renascimento no Reforma nian
Períodu ida-ne’e marka ho korrupsaun no reforma. Papadu sai envolve iha konflitu polítiku sira no Reforma Protestante, ne’ebé dezafia ninia autoridade. Amu-Papa sira hanesan Júlio II no Leão X maka figura signifikativu sira durante tempu ne’e, koñesidu tanba sira nia patrosíniu ba arte sira no envolvimentu iha polítika sekulár.
Papa iha tempu Modernu
Era modernu haree papadu adapta ba kestaun kontemporánea sira, foka ba justisa sosiál, diálogu interrelijiozu, no rezolve dezafiu modernu sira hanesan sekularizmu. Papa atuál, Francisco, eleitu iha 2013, subliña haraik-an, kestaun ambientál sira, no divulgasaun ba komunidade marjinalizadu sira.
Amu-Papa sira ne’ebé notavel no sira-nia kontribuisaun
- Saun Pedro: Papa dahuluk, martíriu iha Roma.
- Amu-Papa Leão I: Hakerek teolójiku sira no defeza Roma nian.
- Amu-Papa Gregório I: Reforma sira no serbisu misionáriu.
- Amu-Papa Leão IX: Papadu internasionál no Sisma Boot.
- Amu-Papa Júlio II: Padroeiru arte nian, enkomenda Kapela Sistina.
Papadu evolui ona ho signifikativu husi nia orijen ho São Pedro to’o lideransa modernu husi Papa Francisco. Iha istória tomak, papa sira hala’o ona papél krusiál sira hodi forma Kristaun, influénsia paizajen polítiku sira, no rezolve kestaun morál no étika sira iha sosiedade nia laran. Papadu sai nafatin hanesan instituisaun ida ne’ebé tuan liu no dura liu iha mundu, ne’ebé reflete dimensaun espirituál no temporál husi ninia autoridade.
Papa oioin iha istória tomak halo ona impaktu signifikativu sira iha Igreja Katólika no eventu sira iha mundu. Papa sira ne’ebé iha influénsia markante iha istória, tuir fontes ofisiál oioin mak hanesan:
São Pedro
Konsidera hanesan papa dahuluk, São Pedro nu’udar Jezús Kristu nia apóstolu ida no konsidera nu’udar fundasaun Igreja Kristaun nian. Ninia lideransa no martíriu iha Roma prepara palku ba autoridade papadu nian.
Amu-Papa Leão I (Leão boot)
Servisu husi tinan 440 to’o 461, Papa Leão I selebra tanba nia kontribuisaun teolójika sira no nia papél hodi defende Roma hasoru Atila Hunu. Ninia hakerek sira, liuliu The Tome of Leo, sai hanesan buat ne’ebé importante tebes hodi forma doutrina kristolójika no iha influénsia iha Konsíliu Chalcedon nian iha tinan-451.
Papa Gregório I (Gregório Magno)
Amu-Papa husi tinan 590 to’o 604, Gregório I koñesidu tanba nia reforma administrativa sira, estabelesimentu Kantu Gregorianu, no nia esforsu misionáriu sira iha Inglaterra. Ninia lideransa ajuda hametin influénsia papadu nian iha Europa Osidentál.
Papa Urbano II
Famozu tanba inisia Primeira Kruzada iha tinan 1095, Papa Urbanu II nia bolu ba arma sira fó impaktu signifikativu ba relasaun sarani-musulmanu no polítika europeia, hodi forma istória medievál nia lala’ok.
Amu-Papa Sesto IV
Amu-Papa husi tinan 1471 to’o 1484, Sisto IV koñesidu tanba nia kontribuisaun arkitetóniku sira, inklui enkomenda Kapela Sistina nian. Ninia papadu mós marka manobra polítika sira ne’ebé signifikativu, inklui envolvimentu iha Konspirasaun Pazzi.
Amu-Papa Leão XIII
Serbisu husi tinan 1878 to’o 1903, Leo XIII notavel ba nia ensíklika Rerum Novarum, ne’ebé aborda direitu sira traballadór nian no responsabilidade sira husi ema riku sira, hodi tau baze ba ensinu sosiál katóliku modernu.
Amu-Papa João XXIII
Amu-Papa husi tinan 1958 to’o 1963, João XXIII koñesidu liu tanba konvoka Konsíliu Vaticano II, ne’ebé buka atu moderniza Igreja no hadi’a relasaun sira ho fiar sira seluk. Ninia esforsu sira forma maka’as Katolikismo kontemporáneu.
Amu-Papa João Paulo II
Serbisu husi 1978 to’o 2005, João Paulo II maka figura sentrál iha polítika globál, liuliu iha komunizmu nia monu iha Europa Leste. Ninia viajen sira ne’ebé luan no esforsu sira diálogu interrelijiaun nian halo nia sai líder relijiozu globál boot ida.
Papa Francisco
Papa atuál, eleitu iha tinan-2013, Francisco hetan rekoñesimentu tanba ninia pozisaun progresivu iha kestaun sosiál oioin, inklui alterasaun klimátika no dezigualdade ekonómika. Ninia énfaze iha haraik-an no alkansa ba komunidade marjinalizadu sira marka mudansa signifikativu iha aprosimasaun papadu nian ba dezafiu modernu sira.
Amu-Papa sira-ne’e husik hela legadu sira ne’ebé dura no kontinua fó influénsia ba Igreja Katólika no mundu ohin loron.
Lista Amu Papa sira ne’ebé lidera ona Igreja Katólika husi Sekúlu I to’o agora
Lista sira ne’e hanesan tuirmai ne’e:
Lista Amu-Papa Katóliku sira iha Sékulu I
- São Pedro (30-64)
- Santu Linus (64-76)
- Santu Anacleto (76-88)
- São Clemente I (88-99)
- Saint Evarist (99-105)
Lista Amu-Papa Katóliku sira iha Sékulu II
- Saun Alexander I (105-115)
- Saun Sixto I (115-125)
- Saint Telesphorus (125-136)
- Saint Hyginus (136-140)
- São Pio I (140-142)
- Santu Aniketus (155-166)
- Saun Soterius (166-174)
- Saint Eleuterus (174-189)
- Saint Victor I (189-198)
- Saun Zephyrinus (199-217)
Lista Amu-Papa Katóliku sira iha Sékulu III
- São Callisto I (217-222)
- Saint Urban I (222-230)
- Saint Pontian (230-235)
- Saint Anterus (235-236)
- Saint Fabian (236-250)
- Saun Cornélio (251-253)
- São Lúcio I (253-254)
- Saun Estevão I (254-257)
- Saun Sixto II (257-258)
- Saun Dionísio (259-268)
- Saun Félix I (269-274)
- Santu Eutíkio (275-283)
- Saint Caius (283-296)
- Saint Marcellinus (296-308)
Lista Amu-Papa Katóliku sira iha Sékulu IV
- Saun Marcellus I (308-309)
- Saun Eusebius (309-311)
- Santa Meltiades (311-314)
- Saint Silvester I (314-336)
- Saun Marcos (336-337)
- Saun Júlio I (337-352)
- Amu-Papa Libério (352-366)
- Saun Damasus I (366-384)
- Santu Cirilo (384-399)
- Santu Anastasio I (399-401)
Lista Amu-Papa Katóliku sira iha Sékulu V
- Santu Inosente I (401-417)
- Santu Zosimus (417-418)
- Saun Binifacio I (418-422)
- Santa Celestina I (422-432)
- Saun Sixto III (432-440)
- Saun Leo I (440-461)
- Saint Hilary (461-468)
- São Simplicio (468-483)
- Saun Félix III (483-492)
- São Gelasio I (492-496)
- Amu-Papa Anátásio II (496-498)
- Santu Symnacus (498-514)
Amu-Papa husi Igreja Katólika Romana Sékulu VI
- Amu-Papa Santu Hormisdas (514 to’o 523)
- Amu-Papa Saun João I (523 to’o 526)
- Amu-Papa Saun Félix IV (526 to’o 530)
- Amu-Papa São Bonafísio II (530 to’o 532)
- Amu-Papa João II (533 to’o 535)
- Amu-Papa São Ágapito I (535 to’o 536)
- Amu-Papa São Silvério (537 to’o 537)
- Amu-Papa Vigílio (537 to’o 555)
- Papa Pelagio I (556 to’o 561)
- Amu-Papa João III (561 to’o 574)
- Amu-Papa Bento I (575 to’o 579)
- Amu-Papa Pelagio II (579 to’o 590)
- Amu-Papa São Gregório I (590 to’o 604)
Amu-Papa husi Igreja Katólika Romana Sékulu VII
- Papa Sabian (604 to’o 606)
- Papa Bonifacio III (607)
- Amu-Papa São Bonifácio IV (608 to’o 615)
- Amu-Papa Saun Adeodato I (615 to’o 618)
- Amu-Papa Bonafísio V (619 to’o 625)
- Papa Honorio I (625 to’o 638)
- Papa Severino (640)
- Amu-Papa João IV (640 to’o 642)
- Amu-Papa Teódaro I (642 to’o 649)
- Amu-Papa São Martinho I (649 to’o 654)
- Amu-Papa São Eugene I (654 to’o 657)
- Amu-Papa São Vitaliano (657 to’o 672)
- Papa Adeodatus II (672 to’o 676)
- Papa Donus (676 to’o 678)
- Amu-Papa São Ágato (678 to’o 681)
- Amu-Papa Saun Leão II (682 to’o 683)
- Amu-Papa Saun Bento II (684 to’o 685)
- Amu-Papa João V (685 to’o 686)
- Papa Conon (686 to’o 687)
- Amu-Papa São Sérgio I (687 to’o 701)
Amu-Papa husi Igreja Katólika Romana Sékulu VIII
- Amu-Papa João VI (701 to’o 705)
- Amu-Papa João VII (705 to’o 707)
- Papa Sisinnius (708)
- Amu-Papa Konstantino (708 to’o 715)
- Amu-Papa São Gregório II (715 to’o 731)
- Amu-Papa São Gregório III (731 to’o 741)
- Amu-Papa São Zacarias (741 to’o 752)
- Amu-Papa Estevão II (752 to’o 757)
- Amu-Papa Saun Paulo I (757 to’o 767)
- Amu-Papa Estevão III (767 to’o 772)
- Amu-Papa Adriano I (772 to’o 795)
- Amu-Papa São Leão III (795 to’o 816)
- Amu-Papa husi Igreja Katólika Romana Sékulu IX
- Papa Stenafus IV (816 to’o 817)
- Amu-Papa São Pascal I (817 to’o 824)
- Papa Eugene II (824 to’o 827)
- Papa Valentine (827)
- Amu-Papa Gregório IV (827 to’o 844)
- Amu-Papa Sérgio II (844 to’o 847)
- Amu-Papa Saun Leão IV (847 to’o 855)
- Amu-Papa Bento III (855 to’o 858)
- Amu-Papa São Nicolau I Boot (858 to’o 867)
- Amu-Papa Adriano II (867 to’o 872)
- Amu-Papa João VIII (872 to’o 882)
- Papa Marinus I (882 to’o 884)
- Amu-Papa Saun Adriano III (884 to’o 885)
- Amu-Papa Estevão V (885 to’o 891)
- Papa Formosus (891 to’o 896)
- Papa Bonifacio VI (896)
- Amu-Papa Estevão VI (896 to’o 897)
- Papa Romanus (897)
- Papa Teodoro II (897)
- Amu-Papa João IX (898 to’o 900)
Amu-Papa husi Igreja Katólika Romana Sékulu X
- Amu-Papa Bento IV (900 to’o 903)
- Papa Leo V (903)
- Amu-Papa Sérgio III (904 to’o 911)
- Papa Anastasio III (911 to’o 913)
- Amu-Papa Lando (913 to’o 914)
- Amu-Papa João X (914 to’o 928)
- Amu-Papa Leão VI (928 to’o 929)
- Amu-Papa Estevão VII (929 to’o 931)
- Amu-Papa João XI (931 to’o 935)
- Amu-Papa Leão VII (936 to’o 939)
- Amu-Papa Estevão VIII (939 to’o 942)
- Papa Marinus II (942 to’o 946)
- Amu-Papa Ágapito II (946 to’o 955)
- Amu-Papa João XII (955 to’o 963)
- Amu-Papa Leão VIII (963 to’o 964)
- Papa Bento V (964)
- Amu-Papa João XIII (965 to’o 972)
- Amu-Papa Bento VI (973 to’o 974)
- Amu-Papa Bento VII (974 to’o 983)
- Amu-Papa João XIV (983 to’o 984)
- Amu-Papa João XV (985 to’o 996)
- Amu-Papa Gregório V (996 to’o 999)
- Papa Silvestre II (999 to’o 1003)
Amu-Papa husi Igreja Katólika Romana Sékulu XI
- Amu-Papa João XVII (1003)
- Amu-Papa João XVIII (1003 to’o 1009)
- Amu-Papa Sérgio IV (1009 to’o 1012)
- Amu-Papa Bento VIII (1012 to’o 1024)
- Amu-Papa João XIX (1024 to’o 1032)
- Amu-Papa Bento IX (1032 to’o 1044)
- Papa Silvestre III (1045)
- Papa Bento IX (1045)
- Amu-Papa Gregório VI (1045 to’o 1046)
- Amu-Papa Clemente II (1046 to’o 1047)
- Amu-Papa Bento IX (1047 to’o 1048)
- Papa Damasus II (1048)
- Amu-Papa Saun Leão IX (1049 to’o 1054)
- Amu-Papa Vitór II (1055 to’o 1057)
- Amu-Papa Estevão IX (1057 to’o 1058)
- Amu-Papa Nicolau II (1058 to’o 1061)
- Amu-Papa Alexandre II (1061 to’o 1073)
- Amu-Papa Saun Gregório VII (1073 to’o 1085)
- Amu-Papa Vitór III (1086 to’o 1087)
- Papa Urbano II (1088 to’o 1099)
- Papa Paschal II (1099 to’o 1118)
Amu-Papa husi Igreja Katólika Romana Sékulu XII
- Papa Gelásio II (1118 to’o 1119)
- Amu-Papa Callisto II (1119 to’o 1124)
- Papa Honorio II (1124 to’o 1130)
- Papa Inoséncio II (1130 to’o 1143)
- Papa Celestine II (1143 to’o 1144)
- Papa Lúcio II (1144 to’o 1145)
- Papa Eugene III (1145 to’o 1153)
- Papa Anastasio IV (1153 to’o 1154)
- Amu-Papa Adriano IV (1154 to’o 1159)
- Amu-Papa Alexandre III (1159 to’o 1181)
- Papa Lúcio III (1181 to’o 1185)
- Papa Urbano III (1185 to’o 1187)
- Amu-Papa Gregório VIII (1187)
- Amu-Papa Clemente III (1187 to’o 1191)
- Papa Celestino III (1191 to’o 1198)
- Papa Inoséncio III (1198 to’o 1216)
- Amu-Papa husi Igreja Katólika Romana Sékulu XIII
- Papa Honorio III (1216 to’o 1227)
- Amu-Papa Gregório IX (1227 to’o 1241)
- Papa Celestine IV (1241)
- Papa Inoséncio IV (1243 to’o 1254)
- Amu-Papa Alexandre IV (1254 to’o 1261)
- Papa Urbano IV (1261 to’o 1264)
- Amu-Papa Clemente IV (1265 to’o 1268)
- Amu-Papa Gregório X (1271 to’o 1276)
- Amu-Papa Inosente V (1276)
- Papa Adriano V (1276)
- Amu-Papa João XXI (1276 to’o 1277)
- Amu-Papa Nicolau III (1277 to’o 1280)
- Amu-Papa Martinho IV (1281 to’o 1285)
- Papa Honorio IV (1285 to’o 1287)
- Amu-Papa Nicolau IV (1288 to’o 1292)
- Papa Santa Celestina V (1294)
- Papa Bonifacio VIII (1294 to’o 1303)
Amu-Papa Igreja Katólika Romana nian iha Sékulu XIV
- Amu-Papa Bento XI (1303 to’o 1304)
- Amu-Papa Clemente V (1305 to’o 1314)
- Amu-Papa João XXII (1316 to’o 1334)
- Amu-Papa Bento XII (1334 to’o 1342)
- Papa Clemente VI (1342 to’o 1352)
- Papa Inoséncio VI (1352 to’o 1362)
- Papa Urbano V (1362 to’o 1370)
- Amu-Papa Gregório XI (1370 to’o 1378)
- Papa Urbano VI (1378 to’o 1389)
- Papa Bonifacio IX (1389 to’o 1404)
Amu-Papa Igreja Katólika Romana nian iha Sékulu XV
- Amu-Papa Inoséncio VII (1404 to’o 1406)
- Amu-Papa Gregório XII (1406 to’o 1415)
- Amu-Papa Martinho V (1417 to’o 1431)
- Papa Eugene IV (1431 to’o 1447)
- Amu-Papa Nicolau V (1447 to’o 1455)
- Amu-Papa Callisto III (1455 to’o 1458)
- Amu-Papa Pio II (1458 to’o 1464)
- Amu-Papa Paulo II (1464 to’o 1471)
- Amu-Papa Sisto IV (1471 to’o 1484)
- Papa Inoséncio VIII (1484 to’o 1492)
- Amu-Papa Alexandre VI (1492 to’o 1503)
Amu-Papa Igreja Katólika Romana nian iha Sékulu XVI
- Papa Pio III (1503)
- Amu-Papa Júlio II (1503 to’o 1513)
- Papa Leo X (1513 to’o 1521)
- Amu-Papa Adriano VI (1522 to’o 1523)
- Amu-Papa Clemente VII (1523 to’o 1534)
- Amu-Papa Paulo III (1534 to’o 1549)
- Amu-Papa Júlio III (1550 to’o 1555)
- Papa Marshall II (1555)
- Amu-Papa Paulo IV (1555 to’o 1559)
- Amu-Papa Pio IV (1559 to’o 1565)
- Amu-Papa Saun Pio V (1566 to’o 1572)
- Amu-Papa Gregório XIII (1572 to’o 1585)
- Amu-Papa Sisto V (1585 to’o 1590)
- Amu-Papa Urbanu VII (1590)
- Amu-Papa Gregório XIV (1590 to’o 1591)
- Amu-Papa Inosente IX (1591)
- Amu-Papa Clemente VIII (1592 to’o 1605)
Amu-Papa sira Igreja Katólika Romana nian iha Sékulu XVII
- Papa Leo XI (1605)
- Amu-Papa Paulo V (1605 to’o 1621)
- Amu-Papa Gregório XV (1621 to’o 1623)
- Papa Urbano VIII (1623 to’o 1644)
- Amu-Papa Inosente X (1644 to’o 1655)
- Amu-Papa Alexandre VII (1655 to’o 1667)
- Amu-Papa Clemente IX (1667 to’o 1669)
- Papa Clemente X (1670 to’o 1676)
- Amu-Papa Inosente XI (1676 to’o 1689)
- Amu-Papa Alexandre VIII (1689 to’o 1691)
- Amu-Papa Inoséncio XII (1691 to’o 1700)
Amu-Papa sira Igreja Katólika Romana nian iha Sékulu XVIII
- Amu-Papa Clemente XI (1700 to’o 1721)
- Amu-Papa Inoséncio XIII (1721 to’o 1724)
- Amu-Papa Bento XIII (1724 to’o 1730)
- Amu-Papa Clemente XII (1730 to’o 1740)
- Amu-Papa Bento XIV (1740 to’o 1758)
- Amu-Papa Clemente XIII (1758 to’o 1769)
- Amu-Papa Clemente XIV (1769 to’o 1774)
- Amu-Papa Pio VI (1775 to’o 1799)
- Amu-Papa sira Igreja Katólika Romana nian iha Sékulu XIX
- Amu-Papa Pio VII (1800 to’o 1823)
- Amu-Papa Leão XII (1823 to’o 1829)
- Amu-Papa Pio VIII (1829 to’o 1830)
- Amu-Papa Gregório XVI (1831 to’o 1846)
- Amu-Papa Pio IX (1846 to’o 1878)
- Amu-Papa Leão XIII (1878 to’o 1903)
- Amu-Papa sira Igreja Katólika Romana nian iha Sékulu XX
- Amu-Papa Saun Pio X (1903 to’o 1914)
- Amu-Papa Bento XV (1914 to’o 1922)
- Amu-Papa Pio XI (1922 to’o 1939)
- Amu-Papa Pio XII (1939 to’o 1958)
- Amu-Papa Saun João XXIII (1958 to’o 1963)
- Amu-Papa Paulo VI (1963 to’o 1978)
- Amu-Papa João Paulo I (1978)
- Amu-Papa Saun João Paulo II (1978 to’o 2005)
Amu-Papa sira Igreja Katólika Romana nian iha Sékulu XXI
- Papa Bento XVI (2005 to’o 2013)
- Amu-Papa Francisco (2013 to’o agora)
TATOLI