DILI, 22 outubru 2024 (TATOLI)–Ministru Agrikultura, Peska, Pekuária no Floresta, Marcos da Cruz, informa atu hadi’a nutrisaun iha rai-laran presiza investe atu normaliza irrigasaun boot sira, hodi fornese bee ba agrikultór sira atu investe iha agrikultura hodi hadi’a kuliadade produsaun agríkula.
“Politkamente ita hakarak atu dezenvolve ita-nia agrikultura ne’e ho vizaun ida katak fornese ai-han barak ho kualidade no nutritivu no sustentável ne’ebé orienta ba merkadu. Ne’e, ita-nia hakarak mak hanesan ne’e. Pratikamente ita iha programa ne’ebé oinsá atu aumenta produsaun mak ita tenke haree ba iha infraestrutura bázika ba iha irrigasaun. Maibé, ita kontinua fó prioridade ba konstrusaun bázika ba irrigasaun boot sira-ne’e,” Ministru Marcos da Crus hateten ba jornalista sira hafoin audiénsia ho komisaun D iha Parlamentu Nasionál, tersa ne’e.
Ministru dehan, iha irigasaun ne’ebé ita halo hela no balun funsiona hela hanesan Larsula-Baguia, Bulutu-Laleia, Oebaba, Raibere no Maliana I no Dadardau ne’ebé povu kontinua uza hela.
Nia relata, Governnu kontinua harii irrigasaun rua ne’ebé halo hela konstrusaun, agora nia progresu liu 80% ona ne’e mak irigasaun Galata iha Venilale no Laivai-Lautém, no espera katak iha tinan ida-ne’e ramata no povu bele uza iha tinan oin hodi halo natar.
“Iha mós irrigasaun boot tolu ne’ebé agora prosesu hela iha Komisaun Nasionál Aprovizionamentu mak hanesan konstrusaun ba irrgasaun ba Maliana II ne’ebé avaliasaun husi CNA halo ona servisu hotu ona no iha irrigasaun Uatuwa-Gariuai iha Baucau no irrigasaun Irabere. Irrigasaun tolu (3) nia prosesu iha hela CNA no ita espera iha tinan ne’e nia rohan, ita bele asina kontratu no tinan oin ita bele komesa tama ba konstrusaun,” nia dehan.
MAPPF mós sei haree iha tinan oin atu propoin irrigasaun tolu (3) iha parte súl nian mak hanesan Maukola-Covalima, irrigasaun Betano-Karau-Ulun no irrigasaun Sahe no Fatuberliu iha Manufahi.
Nia hateten, iha mós irrigasaun rua (2) seluk iha parte norte, irrigasaun Laclo-Manatuto no irrigasaun Vemase-Baucau atu aumenta produsaun, entaun infraestrutura bázika sira-ne’e presiza iha.
Governante ne’e argumenta, iha rekursu bee menus iha bailoron, nune’e ida-ne’e mak sai problema ba iha agrikultór sira hodi halo produsaun iha époka rai maran.
“Hanesan ohin ha’u dehan, ita iha problema bee. Iha tinan ida-ne’e, ita propoin orsamentu fundu infraestrutura hodi halo estudu viabilidade ba konstrusaun DAM. Iha 2025, iha estudu ida ba mota 15, husi estudu ne’e define fatin tolu hodi konstrui DAM ida iha Laclo-Manatuto, mota Sui-Manufahi no Beluli-Bobonaro. Ne’e mak buka halo estudu no halo hela detail engeenering design (DED). Ida-ne’e atu resposta oinsá kapta bee iha tempu udan,” nia dehan.
Aumenta produsaun pekuária no peska ajuda redús mánutrisaun
Aleinde ne’e, nia dehan, Ministériu Agrikultura, Peska, Pekuária no Floresta, iha polítika ida atu aumenta produsaun pekuária no peska hodi ajuda redús mánutrisaun ne’ebé populasaun enfrenta.
“Tinan ida-ne’e ita mós sosa karau Timor ida metan ne’e hamutuk 55 ne’ebé ita tau iha sentru lima hanesan Korluli-Maliana, Natarbora, Dotik, Ratau Viqueque no Rataun-Lautém. Sentru lima ne’e ita sei tau karau-inan 10 no karau-aman ida (1) iha kada sentru. Iha ne’ebá, ita hakarak introdús karau susu-been Timor,” nia hateten.
Marcos da Cruz esplika, ema hotu hatene katak karau metan Timor ne’e barak iha tempu portugés no Indonézia nian ne’ebé barak prodús susu-been barak, maibé agora menus tebe-tebes.
“Ita promove rekursu lokál ne’ebé ita iha no moris tuir ita-nia klima hakarak konsentra karau 10 iha fatin ida-idak. Ita kria kondisaun hodi halo konstrusaun atu haki’ak animál ka karau no destaka tratór foun ida, hodi ke’e-rai hodi kuda duut ka pastajen atu fó han ba karau sira-ne’e,” nia dehan.
Ministru ne’e hateten, iha mós pesoál tékniku sira iha fatin sira-ne’e hodi fó apoiu formasaun atu nune’e ba tinan sira mai ne’e bele prodús karau susu-been.
“Ida-ne’e ezemplu ida no ema ne’ebé iha karau metan bele mai aprende no tékniku sira bele ba ajuda halo ba fó formasaun. Karau sira sei bele fó ba eskola sira, tanba iha mós alokasaun orsamentu ba merenda eskolár. Entaun, ita hakarak fasilita ba eskola sira, karik ida-ne’e bele ajuda hadi’a nutrisaun,” nia hateten.
Iha area pekuaria, tuir nia, parte ikan nian ne’e MAPPF hadi’a ona sentru viveiru sira iha fatin sira hanesan prodús ikan iha munisipiu Ermera, Maliana, Manufahi no Viqueque, hodi prodús ikan-oan hodi fahe ba populasaun sira-ne’ebé hakarak haki’ak ikan hodi hadi’ak nutrisaun ba familia uma laran no ba oan sira.
Atu garante hamenus mánutrisaun populasaun nian iha Timor-Leste, nia dehan, MAPPF mós presiza investe iha ortikultura.
Jornalista : Jesuína Xavier
Editór : Cancio Ximenes
