iklan

JUSTISA, HEADLINE

Tribunál julga kazu Kaderneta Pasaporte lakon iha Notariadu

Tribunál julga kazu Kaderneta Pasaporte lakon iha Notariadu

Pasaporte Timor-Leste. Imajen TATOLI/dok

DILI, 21 Marsu 2025 ( TATOLI)—Tribunál Judisiál Primeira Instánsia Dili (TJPID), sesta ne’e, halo julgamentu ba kazu kaderneta pasaporte lakon iha Diresaun Jerál Servisu Rejistu Notariadu (DJSRN) ne’ebé envolve husi arguidu na’in-haat ho inisiál SPSF, JS, AA, VCN.

Iha sala audiénsia julgamentu, Tribunál deside rona uluk deklarasaun arguida SPSF. Arguida SPSF deklara ba Tribunál katak bazeia ba akuzasaun husi Ministériu Públiku ne’ebé akuza ba nia, faktu balun loos no balun laloos.

Arguida deklara, kona-ba termu entrega pasaporte no introdús númeru pasaporte bá iha sistema, arguida laiha koñesimentu, tanba momentu ne’ebá arguida tuir hela formasaun iha Portugál.

Nia haktuir momentu ne’ebá nia asumi kargu hanesan xefe departamentu tuir despaxu ne’ebé iha, loron arguida la lembra ona, maibé iha Agustu 2016 to’o iha Maiu 2017.

Arguida hateten,  iha loron 5 Novembru 2016, nia  dezloka bá Portugál hodi tuir formasaun, no iha  loron 19 Novembru 2016, arguidu JS mak asumi kargu hanesan Xefe Departamentu Interinu ba pasaporte. Arguidu JS asumi kargu Xefe Departamentu Pasaporte hahú iha loron 5-19 Novembru 2019.

Arguida esplika ba Tribunál katak atu jere no kontrola kona-ba tratamentu pasaporte ema na’in-hira mak halo, no ema na’in-hira mak selu tuir semana ida nian ka fulan nian, kada fulan arguida halo relatóriu, maibé kona-ba utilizasaun sistema, arguida laiha koñesimentu, maibé tékniku sira mak iha koñesimentu.

Nia dehan kaderneta pasaporte kuandu iha akizisaun, bá liu iha lojístika. Atu foti kederneta pasaporte, tuir regra, xefe departamentu mak hato’o’o pedidu verbál ka eskrita bá iha lojístika, depois mak funsionáriu sira bá foti iha lojístika, maibé funsionáriu ne’ebé foti sempre asina iha livru ajenda ne’ebé iha. Kaderneta pasaporte dalaruma foti mai aplikante sira trata la hotu, balun rai ba estoke no rai iha armáriu. Pesoál ne’ebé imprime mak funsionáriu na’in-rua no kaer xave, no arguida rejeita momentu ne’ebá kaer xave armáriu nian.

Arguida deklara tan katak antes bá tuir formasaun iha Portugál, nia seidauk halo pedidu ruma bá iha lojístika hodi husu kaderneta pasaporte, maibé tuir regra atu foti kaderneta pasaporte, xefe departamentu mak halo pedidu bá iha lojístika hodi foti. Iha situasaun balun, liuliu situasaun emerjénsia, bainhira xefe departamentu laiha fatin, funsionáriu sira bele foti kaderneta pasaporte iha lojístika, maibé tenke asina iha livru boot kona-ba ajenda nian.

Hatán kona-ba númeru série husi kaderneta pasaporte, arguida deklara, kaderneta pasaporte uluk ne’e nia númeru série iha kedas ona.

Arguida informa katak kona-ba kaderneta pasaporte 20 lakon ne’e, arguida laiha koñesimentu tanba momentu ne’ebá arguida la asumi ona kargu hanesan xefe departamentu, maibé muda ona bá iha diresaun seluk, no husi Inspesaun Jerál bá bolu nia hodi husu informasaun mak nia foin hatene kona-ba kaderneta pasaporte 20 lakon. No, kona-ba sidadaun estranjeira na’in-tolu uza pasaporte servisu ho karimbu no viza falsa, ida-ne’e mós arguida deklara laiha koñesimentu.

Nia hateten, tuir regra normál, ema ida atu hetan pasaporte tenke iha BI, Sertidaun RDTL no prenxe formuláriu ba pasaporte komún nian. Kona-ba Pasaporte Servisu atu trata kuandu ema ruma atu hala’o servisu Estadu nian bá iha li’ur, husi instituisaun halo karta dirije ba iha diretór, depois diretór hatún despaxu foin bele prodús. Maibé, iha arguida nia mandatu, seidauk iha ema estranjeiru bá halo Pasaporte Servisu nian.

Arguida konfesa ba Tribunál katak durante nia mandatu sempre iha diskusaun ba servisu sira, no orienta funsionáriu sira hala’o servisu hetan asinatura husi xefe departamentu no hetan orientasaun husi diretór. No, kaderneta pasaporte kuandu prodús ona sai pasaporte, la liu ona husi xefe departamentu, maibé bá liu iha diretór hodi asina.

Aleinde ne’e, arguidu JS deklara katak momentu ne’ebá nia asumi kna’ar hanesan xefe interinu, maibé durante asumi kargu ne’e, nunka halo pedidu bá iha lojístika hodi husu kaderneta pasaporte.

Tuir arguidu nia hatene, regra atu foti kaderneta pasaporte tenke pedidu husi xefe departamentu bá iha lojístika. Kona-ba kaderneta lakon, arguidu laiha koñesimentu kona-ba ida-ne’e. No, baibain kaderneta pasaporte tau iha brankas, no halo pedidu foti mai prodús ona sai pasaporte tau iha armáriu ida, maibé sé mak kaer xave arguidu laiha koñesimentu.

Arguidu deklara, kona-ba sidadaun estranjeira na’in-tolu uza pasaporte servisu no karimbu falsu, nia laiha koñesimentu. Tuir arguidu, Pasaporte Servisu tuir regra emite de’it ba iha funsionáriu timoroan ne’ebé hala’o servisu iha estranjeiru.

Arguidu deklara tan katak kargu interinu asumi kuaze semana rua de’it, no momentu ne’ebá kaderneta pasaporte iha hela, tanba ne’e arguidu la halo pedidu hodi foti kaderneta pasaporte, no iha nia mandatu, nia la halo relatóriu ruma.

Nune’e mós, arguidu AA nu’udár funsionáriu Diresaun Jerál Servisu Rejistu Notariadu deklara katak momentu ne’ebá kaderneta pasaporte hotu, tanba ne’e arguidu informa verbál bá iha lojístika hodi foti kaderneta pasaporte, no xefe interinu mak haruka arguidu bá maibé verbál de’it, lahó pedidu eskrita.

Arguidu hateten, nia bá foti pasaporte hodi entrega ba señor F mak entrega kaderneta pasaporte kaixa tomak no isolasi metin, arguidu mós asina ho livru ne’ebé lojístika fó. No, lori kaderneta ne’e bá entrega iha sira-ne’ebé toma-konta kona-ba prodús pasaporte, no funsionáriu na’in-rua mak simu.

Arguidu deklara, kona-ba pasaporte lakon mós arguidu laiha koñesimentu, no kona-ba ema na’in-tolu estranjeiru utiliza  Pasaporte Servisu, mós nia laiha koñesimentu. Kuandu inspesaun bolu nia mak nia foin hatene.

Nia hatutan xave armáriu ne’ebé tau pasaporte, tuir nia hatene, xefe departamentu mak kaer. Kuandu xefe departamentu bá tuir tiha formasaun, xefe interinu mak kaer fali xave. Atu prodús pasaporte ida sei liuhusi verifikasaun, hatama sistema, hasai foto no faze produsaun.

Hafoin rona tiha arguidu sira-nia depoimentu, Tribunál marka fali julgamentu ba loron 4 Abríl tuku 09.00 Otl hodi kontinua rona arguidu seluk nia deklarasaun.

Entretantu, tuir akuzasaun ne’ebé arrola husi Ministériu Públiku katak arguida SPSF iha loron akontesimentu nia assumi kargu nu’udár xefe departamentu iha Diresaun Jerál Serbisu Rejistu Notariadu-Dili.

Arguidu JS iha loron akontesimente, hanesan xefe interinu ba departamentu iha Diresaun Jerál Serbisu Rejistu Notariadu-Dili.

Arguidu AA iha loron akontesimentu, hanesan funsionáriu iha Departamentu Pasaporte. Arguidu VCN, hanesan Diretór Nasionál Rejistu Notariadu.

Iha loron 8 Novembru 2016, funsionáriu Lojístika Ministériu Justisa (MJ) ho inisiál F, halo termu entrega Pasaporte Servisu ho númeru seriál hahú husi S0008001 to’o S00083300, simu husi arguidu AA, Responsável Seksaun Lojístika DJSRN.

Iha loron referidu, funsionáriu iha departamentu pasaporte ho naran SP nu’udár Xefe Departamentu Pasaporte, introdús númeru pasaporte bá iha sistema, pasaporte ho totál 300 no nia deklara katak entre númeru 50008001 to’o S00083300, utiliza ona 88 no sei falta 212.

Iha loron 21 Janeriu 2019, DJSRN deteta katak kaderneta pasaporte ne’ebé entrega ho númeru seriál hahú husi S0008001 to’o S00083300, iha kaderneta 20 mak lakon ho númeru seriál hanesan S0008120 to’o S0008125 totál neen (6), S0008188 to’o S0008188 totál haat (4), S0008226 to’o S0008235 totál sanulu (10), kaderneta pasaporte serbisu ho númeru seriál referidu lakon iha Departamentu Pasaporte.

Iha loron 2 Dezembru 2018, Embaixada Timor-Leste iha Bangkok, hato’o informasaun katak iha sidadaun estranjeira husi nasaun Myanmar na’in-tolu utiliza pasaporte serbisu Timor-Leste hodi hala’o viajen bá iha UK, no Imigrasaun UK hapara sira na’in-tolu iha UK tanba deskobre katak la’ós sidadaun Timor-Leste no deteta mós katak karimbu no mós viza falsa.

Pasaporte Servisu RDTL ne’ebé enkontra fali iha sidadaun Myanmar referidu ho númeru referénsia hanesan tuirmai, S008227 emite iha loron 03/11/2015, utiliza husi Yarred Yohnnse, S0008235 emiti iha loron 17/08/2016, utiliza husı Solomon Haile, S50008234 emite iha loron 17/08/2016, utiliza husi Beila Asmrom, kaderneta ho númeru seriál tolu referidu tama mós iha iha kaderneta ne’ebé mak lakon ho totál 20. Pasaporte hotu-hotu rai iha armáriu laran no xave armáriu xefe departamentu mak lori.

Prosedimentu atu hetan pasaporte tenke lori dokumentu hanesan kartaun eleitorál ka BI, sertidaun moris RDTL no mós prenxe formuláriu ne’ebé mak preparadu. Maibé, faktu hatudu, pasaporte serbisu enkontra fali iha sidadaun estranjeira ne’ebé mak la hala’o serbisu hanesan asesór iha kualker ministériu no sidadaun na’in-tolu utiliza atu bá hala’o serbisu iha UK.

Situasaun referida akontese tanba falta kontrolu no mós la halo jestaun ho di’ak ba serbisu notariadu nian husi responsável pasaporte RDTL, iha-ne’ebé fó impaktu kaderneta referida sidadaun estranjeria mak utiliza fali.

Arguidu sira hanesan SPSF, JS, AA, no mós VCN, iha devér hodi halo jestaun ho di’ak ba servisu no interese serbisu públiku nian, maibé arguidu sira la hala’o di’ak servisu Estadu RDTL ne’ebé fó ona konfiansa ba sira ho konsekuénsia pasaporte 20 mak lakon iha diresaun serbisu ne’ebé mak sira hakna’ar aan ba.

Konsekuénsia falta kontrolu, la halo jestaun ho didi’ak ba servisu no interese Estadu nian mak iha sidadaun estranjeira na’in-tolu apropria tiha kaderneta tolu hodi falsifika dadus no mós vistu no hamosu prejuizu ba iha Estadu RDTL no mós benefísia ema seluk.

Arguidu sira livremente deliberada hala’o atu referidu no hatene katak hahalok ne’e krime maibé sira la preokupa hodi hamosu konsekuénsia.

Ho faktu referidu, arguidu SPSF, JS, AA no VCN, hanesan autór materiál ba krime administrasaun danosa tuir artigu 274 husi Kódigu Penál Timor-Leste.

Audiénsia julgamentu ne’e, prezide husi juíz koletivu hanesan Zulmira Auxiliadora, Argentino Nunes, Ivan Patricínio Suritay Gonçalves, Ministériu Públiku reprezenta husi Prokuradora Lídia Soares, arguidu sira hetan asisténsia legál husi defensór públiku na’in-rua no advogada privada na’in-ida.

Journalista: Natalino Costa

Editór: Xisto Freitas da Piedade

 

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!