iklan

HEADLINE, SAÚDE

Governu ho OMS lansa Kampaña Semana Nasionál Nutrisaun

Governu ho OMS lansa Kampaña Semana Nasionál Nutrisaun

Vise Primeiru-Ministru no Ministru Koordenadór Asuntu Sosiál, hamutuk ho Organizasaun Mundiál Saúde (OMS) Timor-Leste, lansa Kampaña Semana Nasionál Nutrisaun. Imajen TATOLI/Felicidade Ximenes

DILI, 06 Maiu 2025 (TATOLI)—Governu liuhusi Vise Primeiru-Ministru no Ministru Koordenadór Asuntu Sosiál, hamutuk ho Organizasaun Mundiál Saúde (OMS) Timor-Leste, tersa ne’e, lansa Kampaña Semana Nasionál Nutrisaun iha Timor-Leste.

“Ohin loron hanesan loron ida-ne’ebé iha signifikadu boot ba Timor-Leste. Ho esperansa no kompromisu boot, ita ofisialmente lansa Kampaña Semana Nasionál Nutrisaun nian. Apelu nasionál ida ba asaun saúde no moris-di’ak ita-nia povu. Kampaña ida-ne’e ho objetivu fó hanoin mai ita katak nutrisaun mak sai nu’udár sentru ba dezenvolvimentu nasionál no potensiál umanu,” Mariano Assanami Sabino dehan, iha nia diskursu iha ámbitu lansamentu ba kampaña referida iha Salaun Komisaun Nasionál Eleisaun (CNE-sigla portugés), Dili.

Nia hateten, nutrisaun ne’ebé di’ak mak fundasaun ba komunidade ne’ebé forte, sidadaun ne’ebé produtiva no kreximentu ekonómiku ne’ebé sustentável. Bainhira labarik sira hetan nutrisaun, sira sai forte no aprende di’ak liután. Bainhira inan sira hetan nutrisaun, família sira buras. No, bainhira komunidade hetan nutrisaun, nasaun sei sai próspera.

“Maibé, bainhira nutrisaun hetan neglijénsia, konsekuénsia sira mosu iha jerasaun sira. Má-nutrisaun la’ós de’it afeta saúde individuál. Ida-ne’e hafraku ita-nia sistema saúde, difikulta ita-nia rezultadu edukasaun, hamenus produtividade forsa traballu nian no limita progresu ekonómiku ne’ebé ita hotu serbisu mak’as atu atinje,” nia afirma.

Tuir Assanami katak nutrisaun ne’ebé di’ak liu iha relasaun ho saúde labarik no inan nian neʼebé di’ak liu, sistema imunidade ne’ebé forte liu, isin-rua no partu ne’ebé seguru liu, no risku ki’ik liu ba moras la hada’et. Tuir loloos, investe iha nutrisaun mak dalan ida-ne’ebé kustu-efetivu liu atu harii sosiedade ida-ne’ebé saudável liu no reziliente liu.

Nia esplika, apezarde progresu ne’ebé Governu  halo ona, família barak liu iha Timor-Leste sei luta nafatin ho nutrisaun menus sira, kreximentu, defisiénsia mikronutriente, no aumentu risku ba dieta ne’ebé la saudável no todan liu. Situasaun ida-ne’e bolu asaun urjente, no  presiza rezolve ba forma hotu-hotu má-nutrisaun nian.

Iha fatin hanesan, Ministra Saúde Elia dos Reis Amaral, hateten lansamentu Kampaña Semana Nasionál Nutrisaun nian hanesan esforsu nasionál ida hodi promove saúde, nutrisaun no ai-han seguru ba kada sidadaun Timor-Leste.

“Nutrisaun sai hanesan parte importante ida iha dezenvolvimentu ema nian, hahú kedas ho períodu konsepsaun, durante gravidés, bebé sira, labarik, adolesente, adultu to’o idozu mak sai tarjetu ba intervensaun nutrisaun di’ak ba síklu moris tomak. Ita-nia rai Timor Leste hasoru dezafiu oin-oin atu kombate problema nutrisaun. Ita hasoru problema desnutrisaun, todan menus, krekas, raes badak ne’ebé kauza husi nutrisaun menus, no sorin seluk ita mós enfrenta problema obesidade hodi lori ema ba moras la hada’et seluk, hanesan ipertensaun, diabetes, moras kardiovaskulár sira no kankru,” Elia subliña.

Nia hatutan, nutrisaun mak hanesan fundasaun ida ba nasaun ne’ebé saudável. Nutrisaun la’ós de’it kona-ba han, maibé koñesimentu liuhosi hili ai-han ne’ebé nutritivu, ho esforsu ba kuantidade ai-han ne’ebé adekuadu no asegura kualidade ne’ebé di’ak ba saúde, hodi sai enerjia ba moris no forma indivíduu ne’ebé forte no matenek no eleva dignidade indivíduu, hodi forma komunidade no garante nasaun nia futuru.

Tanba ne’e, Semana Nasionál Nutrisaun nian ba ema hotu-hotu, husi inan no aman sira, ba profesór sira, estudante sira, no líder komunitáriu sira, líder relijiozu sira, kuidadu inan isin-rua no labarik kiik sira, promove fó susubeen inan no pratika fó-han ne’ebé di’ak, evita bebidas no ai-han prosesadu sira-ne’ebé ho masin barak no bokur la saudável sira, prátika ijiene no ai-han seguru.

Entretantu, Reprezentante Organizasaun Mundiál Saúde iha Timor-Leste, Arvind Mathur, esplika ohin iha lansamentu Kampaña Nasionál Nutrisaun Timor-Leste nian inisiativa ida-ne’ebé hamriik nu’udár xamada ba asaun no reflesaun ida ba kompromisu nasionál atu harii Timor-Leste ida-ne’ebé saudável liu, forte liu no reziliente liu.

“Ha’u rekoñese no elojia Ministériu Saúde tanba inklui vizaun ne’ebé maka’as no haree bá-oin iha Planu Estratéjiku Nasionál Saúde no Nutrisaun 2022–2026, iha-ne’ebé dezigna semana ida kada fulan hanesan Semana Nutrisaun nian, Governu haruka mensajen ida-ne’ebé klaru no maka’as nutrisaun la’ós eventu ida-ne’ebé akontese dala ida de’it ka polítika ida iha surat-tahan, ida-ne’e liuliu prioridade nasionál ida-ne’ebé presiza tau atensaun sustentável, asaun tranz-setoriál, no envolvimentu iha nível baze,” Arvind esplika.

Nia afirma, tuir  komprensaun, nutrisaun la’ós de’it kona-ba hahán iha bikan. Ida-ne’e kona-ba labarik ida nia abilidade atu aprende. Inan ida nia abilidade atu partu ho seguru. Nasaun ida nia abilidade atu buras no buras. Iha Timor-Leste, iha-ne’ebé labarik na’in-ida hosi na’in-rua tinan lima mai kraik hetan nafatin kreximentu ne’ebé ladún di’ak no iha-ne’ebé má-nutrisaun kontinua sai barreira ba dezenvolvimentu umanu.

Nia akresenta katak Nasaun Unida iha nafatin kompromisu tomak atu apoia povu no Governu Timor-Leste hodi garante katak labarik hotu-hotu, feto hotu-hotu, família hotu-hotu iha asesu ba ai-han nutritivu, servisu saúde ho kualidade no koñesimentu atu halo opsaun saudável.

Jornalista: Felicidade Ximenes

Editór: Xisto Freitas da Piedade

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!