DILI, (TATOLI) – Xefe Divizaun Operasaun, Autoridade Inspesaun no Fiskalizasaun ba Atividade Ekonómika no Sanitária (AIFAESA), Alfonsius Costa Acoyt, hatete kritéria bázika atu restaurante ida tenke iha mak pelumenus iha buat haat ba preparasaun jéneru alimentár nian mak konservasaun, prosesamentu, dispozisaun no instalasaun.
Instalasaun nian ko’alia kona-ba kondisaun limpeza ne’ebé laprovoka infesaun, prátika di’ak, báziku liu mak fase-liman fatin, sanitasaun, ventilasaun, esgotu ne’ebé di’ak no uniforme ba empregada sira ne’ebé serbisu, liuliu ida halo prosesamentu no dispozisaun ka forenese hahán no dapur.
Relasiona ho padraun haat ne’ebé iha, restaurante barak mak taka tanba haree ba kondisaun ijiene nian tuir inspesaun ne’ebé ekipa téknika husi Departamentu Planeamentu Operasionál Risku Alimentár no Laboratóriu ne’ebé akompaña inspetór sira halo ho fixa téknika hodi esplika ba restaurante na’in saida mak restaurante ida tenke iha.
“Depois sira halo konfirmasaun ida ne’e laiha, sira tau vistu, ami elabora fali liuhusi fixa téknika ne’ebé iha justifika katak kondisaun ijiene ladi’ak, ezemplu nia haree plafon ne’e laiha, lantai dasar sira ne’e ladi’ak. Iha seluk mak nia haree kona-ba prosesamentu nian, tein no sasán sira ne’e kahor de’it fase-bikan no han fatin”, Acoyt hatete iha Matadouru, kuarta, (14/3).
Aleinde ne’e, iha dispozisaun nian mezmu fatin (restaurante) ne’e kloot tanba hakarak ema barak atu tama entaun limita tiha fatin ne’e no aumenta meza barak entaun iha ne’e difisil lahalimar no iha konservasaun hahán balun la rai ho di’ak.
“Tanba iha regra barak tebes, Ministériu Saúde mós ami husu sira dehan fó formasaun barak kona-ba konservasaun hahán sira ne’e. Tanba ne’e mak padraun haat ami indika, ami transparente kuandu inspetór sira halo inspesaun ho téknika DPORAL, sira esplika iha parte instalasaun ita-boot sira falla iha saida, parede, lantai dasar ou esgotu ka pembuangan“.
Haree husi parte prosesamentu bainhira restaurante ida falla kuandu tein hahán tasak no matak tau hamutuk fatin ida depois bikan fo’er tau hotu iha fatin ne’e entaun nia implika ijiene ladi’ak.
“Iha konservasaun buat ne’ebé devia nia tau iha jelera nia latau, buat ne’ebé labele tau nia tau fali iha jelera. Dispozisaun ne’e mak fatin ida nia serve hahán ne’e laevita buat ida kontaminasaun ne’e, balun ita haree han daudaun iha fatin karreta liubá, liu mai depois rai-rahun, no fatin kloot ona ema barak mai han, entaun nia aumenta meza halo ema book aan ladi’ak, manas, ventilasaun laiha, ida ne’e inklui hotu. Ne’ebé buat haat ne’e iha ami-nia auto ami transparente no esplika klaru no ekipa téknika husi DPORAL ne’e ajuda inspetór sira esplika ba restaurante na’in”.
Serbisu ne’ebé AIFAESA halo tuir padraun sira ne’e mak bazea ba dekretu lei rua ne’ebé konjuga hamutuk atubele fortifika kondisaun ijiene atualmente iha Timor-Leste mak dekretu lei númeru 28/2011 ne’ebé ko’alia kona-ba regulamentu indústria no komersializasaun ba jéneru alimentár no dekretu lei númeru 7/2009 ne’ebé pertinente liu ba regulametu ba restaurante no estabelesimentu sira similár.
“Iha dekretu lei rua ne’e tuir parte jurídiku konklui katak dekretu númeru 28/2011 regula de’it serbisu atividade indústria no komersializasaun ba jéneru ai-han, tanba jéneru ai-han nia klasifikasaun barak liu, restaurante ne’e hola parte sira ne’ebé halo indústria ka prepara ai-han. Dekretu lei númeru 7/2009 ne’e ba duni restaurante”.
Diferensa entre dekretu lei ne’e iha 28/2011 ko’alia kona-ba industrializasaun, bázikamente hahú husi preparasaun, konservasaun to’o dispozisaun.
Tanba ko’alia jerál sobre indústria jéneru alimentár no komersializasaun entaun la’ós restaurante de’it, maibé fatin hotu ne’ebé bele halo atvidade ba indústria ai-han ne’e tama iha dekretu lei nia ámbitu aplikasaun nian.
“Iha dekretu lei númeru 7 nia ko’alia kona-ba padraun sira ne’ebé resaturante sira tenke adapta. Iha artigu ida ko’alia kona-ba klasifikasaun ba restaurante sira, infelizmente iha dekretu lei ne’e nia hatete Ministériu Turizmu nia responsabiliza atu hasai diploma ministeriál atu atribui ba restaurante sira ne’e nia klasifikasaun tama iha estrela ida ne’ebé, tanba ida ne’e mak anexu ikus ko’alia kona-ba ida ne’ebé tama estrela ida, rua no tolu ne’e iha padraun rasik labele aplika jeralmente ba hotu kedan”.
Haree ba ida ne’e ministériu kompetente seidauk fó sai ida ne’e atu halo klasifikasaun ba restaurante sira tanba kritériu ne’ebé iha susar atu implementa ba resturante sira ne’ebé daudaun ne’e iha.
“Haree situasaun ne’ebé dekretu lei ne’e hatudu ami halo konjugasaun fali ho dekretu 28 ne’e, pelumenus iha ne’e ko’alia buat haat iha ámbitu preparasaun jenéru alimentár nian, konservasaun, prosesamentu no dispozisaun. Iha preparasaun no prosesamentu iha dekretu lei 7/2009 ko’alia ida de’it iha prosesu ida tein entaun ami hamosu ida tan mak instalasaun fatin sira ne’ebé prodús jenéru alimentár”.
Acoyt hatutan bainhira plenamente aplika dekretu lei ne’e kuaze restaurante sira taka hotu no tanba laiha klasifikasaun ida.
Jornalista: Maria Auxiliadora
Editora: Rita Almeida
