DILI, 04 setembru 2021 (TATOLI)—Governu liuhosi Ministériu Planu no Ordenamentu (MPO) tau prioridade ba planementu no ordenamentu territóriu tanba hanesan ferramenta nesesáriu atubele utiliza ba territóriu nasionál no nia-rekursu sira hosi ajente sosiál no ekonómiku.
“Planeamentu no ordenamentu territóriu importante tebes atubele garante katak ita hatene uza área ida-idak, hosi ita-nia tereitóriu nasionál ho loloos, no tuir potensialidade ida-idak ninian. Ida-ne’e importante bainhira halo dezenvolvimentu infraestrutura sira hodi bele asegura infraestrutura sei dezenvolve no harii atu hametin estabilidade, sustentatabilidade no reziliénsia, no nune’e bele hamenus impaktu dezastre naturál,” Vise Primeiru-Ministru no Ministru Planu no Ordenamentu, José Maria dos Reis, hateten, liuhosi nota ne’ebé Agência TATOLI asesu, segunda ne’e.
MPO hanesa entidade Governu, ne’ebé responsável ba dezenvolvimentu, koordenasaun no avaliasaun polítika ne’ebé Konsellu Ministru define no aprova, ba área hanesan promosaun dezenvolvimentu ekonómiku no sosiál nasaun nian.
Tanba ne’e, parte ministériu hahú foku iha prosesu dezenvolvimentu Timor-Leste nian, atu hamosu instrumentu planeamentu estratéjiku nesesáriu, ne’ebé nu’udar nasaun bele atinje dezenvolvimentu ne’ebé sustentável, integradu, efisiente no efikasia.
Tuir Vise Primeiru-Ministru, bainhira konstrusaun infraestutura sira la tuir planu no la konsidera karatéristika natureza rasik, ikus mai sei la reziste ba dezastre no impaktu hosi natureza, hanesan esperiénsia iha loron 04 abríl liúba.
“Planeamentu territoriál maka dezenvolvimentu no utilizasaun planu sira atu orienta utilizasaun ita-nia territóriu ho nia rekursu sira,” Ministru akresenta.
Liuhosi planu ne’e, VIII Governu Konstitusionál hahú koordena liuhosi nia intervensaun hodi fó apoiu ba atividade ekonómika sira no mós tau matan ba populasaun ho objetivu atu promove dezenvolvimentu atividade ekonómika sira hanesan agrikultura, floresta, komérsiu, indústria, turizmu, no hadi’a kualidade moris nian liuhosi asesu ba saúde, edukasaun, apoiu sosiál, abitasaun, bee, saneamentu báziku, transporte no komunikasaun.
Iha Timor-Leste, planu territoriál sira bele iha ámbitu nasionál ka munisipál, iha nível nasionál iha planu nasionál ordenamentu territóriu, iha hela faze dezenvolvimentu nia laran, ne’ebé tenke reflete planu ba setór hotu no iha nível munisipál, iha planu munisipál ordenamentu territóriu no planu utilizasaun ba rai, ba sidade sira no ba área rurál sira.
“Prioridade sira hosi MPO ba planeamentu territoriál ne’ebé dezenvolve hela durante tinan ne’e nia laran no ba tinan oin maka Planu Nasionál Ordenamentu Territóriu (PNOT), Planu Urbanu Kapitál Dili no Planu Munisipál Ordenamentu Territóriu (PMOT). Atubele kontinua mós, MPO sei kontinua dezenvolve lejizlasaun ne’ebé presiza no neses áriu atu apoiu planu sira ne’e,” Governante ne’e esplika.
Hosi prioridade hirak ne’e, MPO destaka Planu Munisipál Ordenamentu Territóriu, ne’ebé importante tebes ba dezenvolvimentu munisípiu sira-nia no atu hadi’a kualidade moris nian iha territóriu munisípiu laran tomak.
Tanba Planu Munisipál Ordenamentu Territóriu sei sai matadalan ba estratéjia dezenvolvimentu munisipál, no oinsá komunidade lokál no entidade públika sira tenke utiliza no dezenvolve territóriu munisipál, bazeia ba nesesidade no potensialidade lokál no respeita planu nasional ba ordenamentu territóriu.
Iha prosesu dezenvolvimentu planu sira ne’e, importante tebes atu rona komunidade no lider lokál sira, no motiva sira nia partisipasaun iha dezenvolvimentu PMOT, tanba sira maka hatene di’ak liu rai, no nesesidade populasaun nian, iha Munisipiu ida-idak.
Aspirasaun hotu nian importante tebes atu kontribui ba definisaun estratéjia dezenvolvimentu munisipál ida ne’ebé efikás, no ida ne’ebé ema hotu aseita no implementa.
“Ita-nia rai mak ita-nia riku-soin, ne’ebé ita tenke hatene oinsá uza hodi fó benefísiu di’ak ba ema hotu,” Ministru hatutan.
Dezenvolvimentu Planu Munisipál Ordenamentu Territóriu sei hahú ho munisipiu lima hanesan Bobonaro, Baucau, Ermera, Lautém no Viqueque, no sei halo espansaun graduál ba munisípiu sira seluk Timor-Leste nian.
Notísia relevante: MPO sosializa planu ordenamentu munisipál ba komunidade Baucau
Objetivu boot ida husi Planu Munisipál Ordenamentu Territóriu nian, atu promove dezenvolvimentu ekonomia no komunidade lokál sira nian no hadi’a kualidade moris nian ba populasaun tomak iha munisípiu ida-idak.
“Bainhira ita koalia kona-bá dezenvolvimentu, ita tenki hanoin mós ba estratejia no planu ba dezenvolvimentu estratéjiku nasionál,” nia afirma.
Tuir Ministru, Planu Estratéjiku ba Dezenvolvimentu (PED) 2011-2030 ho objetivo atu hasa’e nasaun ba kategoria médiu-altu ho populasaun ne’ebe matenek no saudável, kreximentu ekonómiku no sosiál ne’ebe inkluzivu no sustentavel, no nia implementasaun fahe ba faze tolu hanesan tempu badak to’o 2015, médiu to’o 2020 no naruk to’o 2030.
Hafoin tinan sanulu, implementasaun PED 2011-2030, to’o ohin loron, objetivu sira barak seidauk konsege atinji no ita nafatin iha ekonomia ida dependente hosi setor minarai no seidauk iha alternativa seluk ba finansiamentu ekonomia.
Iha OJE 2021, MPO prevee $15.211.168, ne’ebé fahe ba kategoria saláriu no Vesimentu $793.295, bens no servisu $548.507, kapitál menór $1.626.301 no kapitáld dezenvolvimentu $7.243.065.
Tuir livru orsamentál, MPO iha programa prinsipál, maibé foku liu atu estabelese PNOT ho alokasaun orsamentu $3.781.544.
Jornalista : Florêncio Miranda Ximenes
Editora : Julia Chatarina