BOBONARO, 05 janeiru 2023 (TATOLI) – Uma Kreda Katólika Timor-Leste (TL) liuhosi Prezidente Episkopál Timorense (CET, sigla portugés) atuál Bispu Dioseze Maliana, Don Norberto do Amaral, kinta ne’e ofisialmente lansa Tribunál Ekleziástika Interdiosezanu Maliana no Baucau ho lema ‘Justtita In Veritate ’ ka justisa no lialoos ho espíritu fundamentál hosi sagrada eskritura ‘Salva os animagus Supremaiveis’.
Iha loron 16 setembru 2019, Arsebispu Metropolitanu Dioseze Dili, Bispu Dioseze Baucau no Maliana haruka karta pedidu ba Supremu Tribunál asinatura apostólika hodi husu konstituisaun ba Tribunál Diosezanu Metropilitana Dili no Interdiosezanu Baucau no Maliana.
Iha loron 07 dezembru 2021 liuhosi dekretu supremu Tribunál asintaura apostólika, aprova karta apostólika ne’ebé Konferénsia Espiskopál Timorense (CET, sigla portugés) haruka hodi konstitui Tribunál Ekleziástika Interdiosezanu Baucau no Maliana.
Nune’e konforme dekretu hosi Tribunál asinatura apostóliku Tribunál Ekleziástika ida-ne’e konstitui ho nia kompetensia Tribunál nian ba kauza hotu-hotu kona-bá problema matrimoniál, penál konfortensiva, tribunál ne’e mós hanesan órgaun kompetente hodi julga primeira instánsia Tribunál Metropolitana Dili.
Notísia relevante: Amu-lulik sira iha Dioseze Maliana renova promesa saserdotál
No Tribunál Metropolitana Dili ne’ebé lansa ona iha loron 01 abríl 2022 hanesan órgaun judisiál kompetente mak atende segunda instánsia ba kauza ne’ebé julga iha primeira instánsia.
Tribunál rua ne’e ho karáter autónoma maibé resiprokamente presiza malu, katak Tribunál Ekleziástika Diosezeianu Maliana no Baucau sai hanesan Tribunál ba primeira instánsia no sai hanesan segundu instánsia ba apelu hosi Tribunál Metropolitana Dili no Tribunál ne’e mak sai fali hanesan segunda instánsia ba apelu hosi Tribunál Ekleziástika Interdiosezanu Baucau no Maliana.
Enkuantu Supremu Tribunál apostóliku haraik Tribunál Ekleziástika ida-ne’e atu sarani sira la presiza ona lori kazu ba rezolve iha rai-li’ur hanesan iha Portugál no Indonezía hanesan akontese iha tinan hirak liubá tanba distánsia dook no gastu barak liu.
Biban ne’e, moderadór Tribunál Ekleziástika Interdiosezanu Maliana no Baucau, Bispu Don Norberto do Amarál sai sasin ba juramentu fidelidade ba Ministru Tribunál Intediosezanu, Pé José Filipe nu’udar Vigáriu Judisiál, Pé Marçal Dias Ximenes nu’udar Defensór Vinkulu, Pé Dionísio Felismino Duarte Guterres nu’udar Promotór ba Justisa no Pé Levinson da Conceição nu’udar Chanceler Notáriu.
Bispu Dioseze Maliana, Don Norberto do Amarál, esplika, estabelesimentu Tribunál Ekleziástika ne’e nu’udar grasa Maromak nian hodi hatán ba problema sira-ne’e akontese ohin loron, liuliu problema matrimoniál nian atubele leno justisa no lialoos.
“Husu boot ba membru sira servisu didi’ak no hamutuk la’o-tuir kódigu penál ne’e ba oin, ita hein katak, problema seluk sei mosu, maibé problema sira-ne’e labele sai hanesan obstákulu, maske servisu iha kondisaun mínimu, ita sei haree iha aban bainrua kona-ba kondisaun di’ak no dignu,” nia hateten iha ámbitu serimónia lansamentu ne’e iha sede Tribunál Ekleziástika Diosezanu Maliana no Baucau, lokaliza iha Koléjiu Maliana, suku Ritabou, postu administrativu Maliana, munisípiu Bobonaro.
Vigáriu Judisiál Tribunál Ekleziástika Diosezanu Baucau no Maliana, Pé José Filipe, agardese ba konfiansa ne’ebé haraik ba sira no promete sei hala’o servisu ho espíritu no sentidu igreja Katólika Timor-Leste nian, hodi responde ho maneira adekuada ba sarani sira-nia problema, hodi hetan justisa ida-ne’ebé justu.
“Atu sarani sira-ne’ebé moris iha krize matrimoniál, irregularidade, entaun liuhosi atendimentu tribunál ekleziál ida-ne’e, sira bele ba to’o iha ksolok ne’ebé loloos,” Pé Filipe hatutan.
Nia hatutan, estabelesimentu tribunál ne’e hanesan buat foun ba Dioseze Baucau no Maliana, tanba ema rona liafuan ekleziástika ne’e halo ema kestiona liu kona-bá nia denominasaun ne’e rasik.
Ho nune’e atu atende sarani sira-nia problema matrimoniál bele hahú ho sira-nia prosesu iha tribunál refere, tanba Ministru Tribunál sira sei koordena ho amu pároku sira tún ba sosializa ba parókia hotu ne’ebé pertense dioseze rua nia laran.
“Ami husu ba amu pároku sira, labele lai aviza ba sarani sira, atu mai kedas iha tribunál rezolve nia kazu, hein oituan lai to’o ami sosializa iha dioseze rua nia laran hodi introdús ba amu pároku sira, saida mak ami tenke halo, saida mak amu pároku sira tenke ajuda ami, oinsá sarani sira bele hahú prosesu iha tribunál, atu aprezenta ne’e oinsá,” nia fó hanoin.
Ministru Justisa, Tiago Amaral Sarmento, lori VIII Governu Konstitusionál nia naran hato’o parabéns ba uma kreda Timor-Leste, liuliu Dioseze Baucau no Maliana ne’ebé konsege halo esforsu maka’as hodi harii tribunál ekleziástika.
“Ida-ne’e bele ajuda tebes, la’ós Tribunál Ekleziástiku de’it, maibé mós iha tribunál provavél, tanba iha tribunál kazu barak liu akontese, primeiru insestu, asédiu seksuál no violasaun sekusál hasoru minoridade, tanba ne’e Governu mós sei esforsu koordena ho igreja katólika atu rezolve no sulusiona, tanba bazea ba akordu iha asuntu lubuk ida mak tenke rezolve tuir idak-idak nian,” Governante ne’e hateten.
Ministru Justisa mós entrega sertifikadu personalidade jurídika ba Tribunál Ekleziástika Metropolitana Dili, ne’ebé simu ofisiál hosi reprezentante Santa Sé iha Timor-Leste hodi entrega ba Vigáriu Judisiál, Tribunál Metropolitana Dili.
Enkuantu serimónia ne’e partisipa hosi Enkarregadu Negósiu Santa sé iha Timor-Leste, Marco Sprizzi, Administardor Dioseze Baucau, Pé Alípio Pinto Gusmao, amu pároku hosi dioseze Maliana no Baucau, deputada hosi Parlamentu Nasionál no segundu komandante polísia munisípiu Bobonaro, superintendente Asistente Fásio de Jesu Lima no sarani sira hotu.
Notísia relevante: Xanana entrega estatua Na’i-Feto hosi Portugal ba Dioseze Maliana
Jornalista : Sérgio da Cruz
Editór : Evaristo Soares Martins