iklan

POLÍTIKA

20 novembru: PN halo diskusaun finál globál ba lei kriasaun RAEOA-ZEESM

20 novembru: PN halo diskusaun finál globál ba lei kriasaun RAEOA-ZEESM

Ponte Noefefan iha Oé-cusse . Imajen/ZEESM

DILI, 16 novembru 2023 (TATOLI)—Meza Parlamentu Nasionál (PN), tau ona ajenda reuniaun plenária iha 20 novembru ba diskusaun finál globál ba proposta-lei númeru 2/VI(1a), alterasaun datoluk lei númeru 3/2014, 18 juñu, ne’ebé kria Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-Cusse Ambeno no estabelese Zona Espesiál Ekonomia Sosiál Merkadu (ZEEMS) no Ataúro.

Notísia Relevante: FRETILIN lamenta alterasaun lei kriasaun RAEOA-ZEESM

Aleinde PN mós ajenda diskusaun finál globál ba proposta-lei númeru 3/VI(1a), alterasaun dahaat lei númeru 11/2009, 7 outubru, ne’ebé aprova Divizaun Administrativa Territóriu

“Ohin, ajenda diskusaun reuniaun líder bankada ko’alia liuliu ba segunda-feira (20 novembru) sei tau diskusaun finál globál ba lei rua, alterasaun lei RAEOA ho Divizaun Administrativa Territoriál,’’ Sekretária Meza PN, Deputada Virgina Ana Belo, hateten ba jornalista sira hafoin reuniaun lidér bankada iha sala komferénsia PN, kinta ne’e.

Mezmu nune’e, Sekretária meza ne’e la ko’alia kona-ba meza simu ona rekerimentu reabertura proposta alterasaun ba artigu sira iha proposta lei ne’e hosi Deputadu bankada parlamentár sira atu bele diskute mós iha diskusaun finál globál.

Antes ne’e, Prezidente Komisaun A trata asuntu Justisa no Konstituisionál, Deputadu Patrocínio Fernandes dos Reis, hateten komisaun finaliza diskusaun proposta-lei rua ne’e iha faze espesialidade no envia ona relatóriu paresér ba meza PN, nune’e hein ajenda diskusaun iha plenária.

Iha loron 24 outubru tinan ne’e, PN liuhosi diskusaun aprova iha faze jeneralidade ba proposta lei númeru 2/VI (1a), terseira alterasaun lei númeru 3/2014, 18 juñu, ne‘ebé kria Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-Cusse no Ambeno (RAEOA) no estabelese Zona Espesiál Ekonómia Sosiál Merkadu (ZEESM) no Ataúro ho votu a-favór 37, kontra 19 no abstensaun haat, no proposta alterasaun lei Divizaun Administrativa Territóriu aprova ho votu a-favór 37, kontra 18 no abstensaun lima (5).

Ministru Prezidénsia Konsellu Ministru (PCM, siglá portugés), Agio Pereira, aprezenta proposta alterasaun lei RAEOA ne’ebé Governu aprezenta iha objetivu prinsipál lima.

Nia hateten, objetivu dahuluk, hakarak atu hadi’a estatutu RAEOA no atualiza estatutu ne’e hodi hatudu mudansa iha jestaun administrasaun públika nasionál no finansa públika.

Proposta ne’e ninia objetivu mós mak atu ajusta dispozisaun kona-ba relasaun tutela no superintendénsia ne’ebé Governu tenke ezerse, hanesan órgaun soberanu, kona-ba rejiaun ne’e.

Proposta ne’e mós propoin atu hametin mekanizmu kontrolu no autonomia orsamentál no finanseira RAEOA nian, nune’e bele hanesan liu ho setór públiku administrativu.

Ho proposta lei ne’e, Governu propoin atu hasai posibilidade RAEOA nian atu iha rejime fiskál rasik, hodi mantein unidade rejime tributáriu nasionál.

Maske nune’e, proposta ne’e sei permite hodi kria impostu espesífiku, taxa impostu nian ne’ebé la hanesan no atribui parte balun hosi impostu ne’ebé kobra ona iha rejiaun hanesan reseita lokál.

Objetivu daruak, atu hasai lei númeru 3/2014, 18 juñu, konseitu kona-ba ordenamentu jurídiku estranjeiru, hanesan orden ezekutiva, ne’ebé laiha apoiu konstitusionál no la tuir realidade lokál.

Ida-ne’e, sei permite katak RAEOA fó sai regulamentu administrativu rejionál sira, bainhira regra sira-ne’e tuir lei ne’ebé vigora iha territóriu nasionál.

Objetivu datoluk, atu integra norma sira ne’ebé hatuur ona iha dekretu-lei númeru 5/2015, 22 janeiru, ba lei númeru 3/2014, tanba Governu konsidera norma sira-ne’e tenke trata tuir lei hosi Parlamentu Nasionál, no proposta ne’e buka atu estabelese ho loloos asuntu sira-ne’ebé kompete eskluzivamente ba Governu no ba matéria sira ne’ebé bele delega ka bele halo de’it husi RAEOA.

Asuntu sira hanesan defeza, seguransa, orden públika, relasaun externa, kooperasaun bilaterál no multilaterál, no atividade petrolífera tenke nafatin iha kompeténsia eskluziva husi Governu.

Objetivu dahaat, atu ajusta estatutu RAEOA tuir klasifikasaun ne’ebé estabelese ona iha tinan 2022 hosi Tribunál Rekursu, ne’ebé integra ba iha administrasaun indireta Estadu, ida-ne’e signifika katak Prezidente Autoridade Rejiaun, bainhira hala’o ninia kna’ar tenke presta konta ba Primeiru-Ministru kona-ba ninia serbisu no dezenvolvimentu sosiu ekonómiku rejiaun nian.

Objetivu dalimak, hakarak atu delega definisaun hosi zona espesiál sira dezenvolvimentu ekonómiku nian ba diploma ketak ida, tanba ne’e tenke retira referénsia sira hotu kona-ba ZEESM Oé-Cusse no Ataúro nian, hosi lei númeru 3/2014, 18 juñu.

Governante ne’e hateten, IX Governu mai aprezenta inisitiava alterasaun ne’e hakarak moris di’ak povu Oé-Cusse tomak nian no la hanoin atu halakon rejime zona espesiál sosiál merkadu nian, maibé atu kria modelu ida-ne’ebé bele adota iha parte hotu-hotu hosi territóriu nasionál.

Atu permite katak, ema hotu bele iha asesu ba dezenvolvimentu ekonómiku no sosiál hodi kombate asimetria rejionál sira no modelu zona espesiál ida dezenvolvimentu ekonómiku própriu Timor-Leste nian, ne’ebé haree ba espesifisidade hosi rejiaun oioin iha ita-nia nasaun.

Enkuantu, tuir proposta-lei númeru 2/VI (1a), terseira alterasaun lei númeru 3/2014,18 juñu, ne‘ebé kria Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-Cusse no Ambeno (RAEOA) no estabelese Zona Espesiál Ekonómia Sosiál Merkadu (ZEESM) no Ataúro, Governu hakarak altera hosi lei vijente ba artigu 4, 5, 9, 10, 11, 12, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 28, 29, 30, 32, 35, 36, 39 no 42, nune’e mós aditamentu artigu 8-A, 9-A no 17-A.

Antes ne’e, Ministru Administrasaun Estatál (MAE), Tomás do Rosário Cabral, hato’o informasaun jerál Governu lori fali alterasaun dahaat lei númeru 11/2009, 07 outubru ba Divizaun Administrativu Territóriu no iha alterasaun ne’e la barak iha artigu rua ka tolu de’it.

“Ida mak ko’alia kona-ba Ataúro, tanba Ataúro iha alterasaun ba kotuk tama hela iha postu administrativu Dili, ne’ebé ho alterasaun ne’e mai Ataúro iha artigu 4 nia tama ona iha sirkunstánsia administrasaun ne’ebé iha,” nia hateten.

Iha alterasaun ne’e mós, Governante ne’e dehan, hadi’a mós postu administrativu balun iha munisípiu Ermera, Hatulia A no B no mós iha munisípiu Lautém atu akresenta iha lei Divizaun Administrativa Territóriu atu bele asegura sira-nia funsionamentu iha nível munisipál sira.

“Atauro iha artigu 4 ohin ne’e, abranje illa Ataúro ne’e ou mantein nafatin kapitál ka sidade ne’e iha antiga vila Maumeta. Tanba ne’e, ami atu reajusta fila-fali Ataúro ne’ebé iha estatutu agora iha hela, depois aprovasaun lei ne’e bele avanza ba dekreitu Governu no iha mós fundu espesiál ba Ataúro iha Governu anteriór funsiona hela iha aktu sira-ne’ebé liu ba,” nia hateten.

Tanba ne’e, nia dehan, Governu hodi fali mai iha Parlamentu Nasionál husu aprovasaun liuliu munisípiu Ermera iha Hatulia A no B no munisípiu Lautém iha Lore, Luro ho Tutuala no iha munisípiu Dili mak hasai tiha Ataúro hosi sirkunstánsia administrasaun Ataúro ba Dili nian, nia iha lei anteriór seidauk revogadu Ataúro sei hola parte hela iha postu administrativu Dili.

Jornalista : Nelson de Sousa

Editór        : Cancio Ximenes

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!