DILI, 08 marsu 2024 (TATOLI)–Banku Sentrál Timor-Leste (BCTL, sigla portugés) rekolla ona moeda sentavu 50, ne’ebé identifika falsu hamutuk 320, ho valór $160, hosi banku komersiál no individuu na’in-ida.
“Banku Sentrál sei rigorozu loos iha kestaun ne’e no nafatin serbisu ho banku sira atu halo apreensaun osan sira ne’e no buka tuir autór ne’ebé prodús osan ho apoia hosi Polísia Sientífika Investigasaun Kriminál (PSIK). Ita hotu akompaña iha rede sosiál loron-loron iha hela de’it publikasaun osan falsu, maibé halo de’it publikasaun no lalori osan mai entrega ba BCTL. Bainhira Banku tenta kontaktu telemóvel dezligadu. Importante ba hotu-hotu tenke akompaña katak buat ida osan falsu ne’e ladi’ak ba ema no Estadu, ne’ebé tenke entrega,” Vise-Governadora BCTL, Sara Lobo Brites, hato’o apelu ne’e liuhosi konferénsia imprensa, iha salaun BCTL, Akait, sesta ne’e.
Banku Sentrál serbisu hamutuk ho autoridade kompetente sira hodi indentifika ona sirkulasaun moeda sentavu 50 serie 2013 falsu, ne’ebé prodús hosi ema irresponsável sira hodi sirkula iha merkadu. Nune’e, hato’o ba públiku iha territóriu nasionál, katak bainhira identifika ho kuidadu ema ruma halo transasaun moeda sentavu 50 ka sosa no fa’an sasán, tenke hato’o ba autoridade kompetente hanesan Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL), PSIK, inklui Autoridade lokal iha nível aldeia no suku sira ne’ebé besik ka direta iha sede Akait.
Notísia relevante : Polísia identifika ona suspeitu lori osan falsu sosa sasán iha Lautém
BCTL husu públiku lalika pániku no fiar rumór ne’ebé lansa hosi ema irresponsável sira no nafatin tau fiar ba autoridade kompetente sira hodi identifika individuu sira ne’ebé responsabiliza ba aktu prudús no sirkula moeda sentavu 50 falsu.
Banku Sentrál sei foti medida adekuada, ne’ebé haktuir kompeténsia iha lei hodi asegura sirkulasaun moeda ofisiál (sentavu no nota amerikanu) iha Timor-Leste nomós serbisu hamutuk ho autoridade kompetente sira hodi halo investigasaun ba autór ne’ebé prodús no sirkula osan sentavu 50 serie 2013 falsu.
Komparasaun moeda falsu no orijinál
Moeda sentavu 50 iha serie sira hanesan tinan 2003, 2004, 2005, 2006, 2011, 2013, no 2017.
Moeda sentavu 50 orijinál ho falsu maka bazeia ba letra ne’ebé mak hakerek iha moeda ne’e nia lolon hanesan ‘República Democrátika de Timor-Leste’, bainhira halo komparasaun maka moeda orijinál iha letra República no Democrátika iha asentu, no ninia elementu sira seluk hanesan iha letra BCTL no letra ‘centavos’ ladun bokar, no ninia kor ladún naroman, enkuantu moeda falsu maka laiha asentu iha letra Repúblika no Demokrátiku no kor naroman, laiha letra BCTL no liafuan ‘centavos’ bokar oitoan.
“Bele kompara ho ninia tamañu katak osan ne’ebé orijinál no falsu ninia todan lahanesan no ida falsu ninia kor mean liu,” Vise-Governadora dehan.
Bainhira publika iha rede sosiál (Facebook) iha loron 14 fevereiru 2024, loron ne’ebá kedan Banku Sentrál rekolla kedas moeda ne’ebé públika no autór ne’ebé públika hodi lori ba entrega iha BCTL hodi halo komparasaun no identifika falsu ka orijinál.
“Medida ne’ebé BCTL tenke halo maka tenke iha serteza moeda ne’e será que moeda 2013 nian ka iha mós moeda seluk, entaun defisil atu halo publikasaun iha tempu ne’ebá enkuantu iha informasaun adekadu. Medida dahuluk ne’ebé halo maka ami informa uluk ba banku sira tanba sira mak halo atendimentu ba públiku bainhira lori osan ba entrega no banku sira tempu ne’ebá kedas bem informado kona-ba moeda sentavu 50 ne’ebé mak la’o hela,” Antigu Vise-Ministra Finansa esplika.
“BCTL nia haree produsaun osan falsu la’ós de’it ba sentavu maibé osan dolar amerikadu tahan mós ema halo falsu. Ida-ne’e la’ós tanba ita-nia lei mak la seguru ka tanba Banku sentrál mak la tau-matan, maibé iha duni ema kriminozu sira iha rai ne’ebé de’it sempre tenta benefisia sira-nia an liuhosi dalan ne’ebé maka ilegál,” Vise-Governadora informa.
Nune’e, Banku Sentrál planeia atu halo kampaña edukativu ba sosiedade iha territóriu tomak hodi koñese didi’ak ita-nia osan, nune’e bele toman ona uza osan orijinál.
“Prodús osan falsu ne’e krime no kontra Estadu, ne’ebé bainhira hetan autór maka sei prosesa bazeia ba lei ne’ebé vigora. Tanba produsaun osan balun kategoriza money laundry,” Sara Lobo afirma.
BCTL prodús moeda la regularmente ka halo tinan-tinan, maibé halo dala ruma tinan-rua dala ida depende ba stoke ne’ebé iha maibé totál sirkulasaun espesifikamente ba moeda sentavu 50 serie 2013 kuantidade millaun 7.052 ho valór osan millaun $3,526.
Enkuantu moeda sentavu ida ne’ebé BCTL prodús maka serie 2003, 2004 no 2017, moeda sentavu lima serie 2003, 2004, 2006, 2010, 2011 no 2017, moeda sentavu 10 hosi serie 2003, 2004, 2006, 2010, 2011 no 2017, moeda sentavu 25 serie 2003, 2004, 2006, 2011, 2013 no 2017. Sentavu 100 serie rua de’it mak 2012 no 17, sentavu 200 iha de’it serie ida mak serie 2017.
Jornalista : Antónia Gusmão
Editora : Julia Chatarina