iklan

EKONOMIA, DILI, HEADLINE

Xefe Governu orienta BCTL halo kampaña sensibilizasaun kona-ba moeda falsa

Xefe Governu orienta BCTL halo kampaña sensibilizasaun kona-ba moeda falsa

Governador BCTL, Helder Lopes. Foto/Tatoli

DILI, 09 maiu 2024 (TATOLI)– Governadór Banku Sentrál Timor-Leste (BCTL-sigla portugés), Helder Lopes, informa, Primeiru Ministru, Xanana Gusmão, orienta ba BCTL no autoridade kompetente sira atu halo kampaña sensibilizasaun ba populasaun sira hodi hatene moeda falsu no orijinál liuliu moeda sentavu 50.  

“Xefe Governu orienta ona BCTL atu halo kampaña oinsá bele eduka populasaun iha territóriu nasionál oinsá bele koñese osan originál liuliu sentavu 50 ne’ebé mak falsu sirkula ona iha Timor-Leste”, Governadór BCTL hato’o asuntu ne’e hafoin atualiza serbisu BCTL ba PM iha Palasiu-Governu-Dili,kinta ne’e.

Ho moeda falsu ne’e, Governadór ne’e dehan daudaun parte seguransa sira mós halo ona investigasaun hodi buka tuir hela autór ba produsaun moeda referidu.

“Parte seluk kona-bá osan falsu ne’e autoridade relevante mós servisu makas hela hodi identifika ba autór ne’ebé prodús osan falsu ne’e, maibé ida ne’e kompetensia autoridade seluk nian ne’ebé ha’u labele ko’alia detallu no investigasaun la’o hela husik sira hala’o sira nia servisu,” nia konklui.

Nune’e, BCTL relata ba Primeiru-Ministru kona-bá meiu importante tolu hodi hapara sirkulasaun moeda falsa iha Timor-Leste.

“Medida tolu ne’eida mak, atualiza ba públiku kona-ba sirkulasaun osan falsu iha ita nia rain. Rua mak karik ita nia komunidade sira hetan meoda falsu ne’e tenke rekolla hatama liu husi autoridade lokál sira ou banku sira nune’e bele lori mai hatama iha BCTL, atu nune’e osan falsu ne’e labele sirkula iha ita nia ekonomia. Tolu mak ami halo sosializasaun sobre osan falsu ne’e ba ita nia komunidade sira bainhira halo distinsaun entre osan originál ho falsu ,” nia afirma.

BCTL mós rekolla ona moeda sentavu 50 ho serie 2023 falsu hamutuk $400 ho nia kuantidade 800-resin.

“Moeda falsu ne’ebé ami konsege rekolla to’o agora ho nia montante $400 ida ne’e nia valór, maibé nia kuantidade hamutuk 800-resin,” Helder tenik ba jornalista sira iha Palásiu Governu, kinta ne’e.

Rekorda fali katak, iha loron 08 fulan-marsu tinan 2024 BCTL, rekolla ona moeda sentavu 50, ne’ebé identifika falsu hamutuk 320, ho valór $160, hosi banku komersiál no individuu na’in-ida.

Tanba ne’e, BCTL rigorozu loos iha kestaun ne’e no nafatin serbisu ho banku sira atu halo apreensaun osan sira ne’e no buka tuir autór ne’ebé prodús osan ho apoia hosi Polísia Sientífika Investigasaun Kriminál (PSIK).

Ema hotu akompaña iha rede sosiál loron-loron iha hela de’it publikasaun osan falsu, maibé halo de’it publikasaun no lalori osan mai entrega ba BCTL. Bainhira Banku tenta kontaktu telemóvel dezligadu. Importante ba hotu-hotu tenke akompaña katak buat ida osan falsu ne’e ladi’ak ba ema no Estadu, ne’ebé tenke entrega.

Banku Sentrál serbisu hamutuk ho autoridade Kompetente sira hodi indentifika ona sirkulasaun moeda sentavu 50 serie 2013 falsu, ne’ebé prodús hosi ema irresponsável sira hodi sirkula iha merkadu. Nune’e, hato’o ba públiku iha territóriu nasionál, katak bainhira identifika ho kuidadu ema ruma halo transasaun moeda sentavu 50 ka sosa no fa’an sasán, tenke hato’o ba autoridade kompetente hanesan Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL), PSIK, inklui Autoridade lokal iha nível aldeia no suku sira ne’ebé besik ka direta iha sede Akait.

BCTL husu públiku lalika pániku no fiar rumór ne’ebé lansa hosi ema irresponsável sira no nafatin tau fiar ba autoridade kompetente sira hodi identifika individuu sira ne’ebé responsabiliza ba aktu prudús no sirkula moeda sentavu 50 falsu.

Banku Sentrál sei foti medida adekuada, ne’ebé haktuir kompeténsia iha lei hodi asegura sirkulasaun moeda ofisiál (sentavu no nota amerikanu) iha Timor-Leste nomós serbisu hamutuk ho autoridade kompetente sira hodi halo investigasaun ba autór ne’ebé prodús no sirkula osan sentavu 50 serie 2013 falsu.

Komparasaun moeda falsu no orijinál Moeda sentavu 50 iha serie sira hanesan tinan 2003, 2004, 2005, 2006, 2011, 2013, no 2017.

Moeda sentavu 50 orijinál ho falsu maka bazeia ba letra ne’ebe mak hakerek iha moeda ne’e nia lolon hanesan ‘República Democrátika de Timor-Leste’, bainhira halo komparasaun maka moeda orijinál iha letra República no Democrátika iha asentu, no ninia elementu sira seluk hanesan iha letra BCTL no letra ‘centavos’ ladun bokar, no ninia kor ladún naroman, enkuantu moeda falsu maka laiha asentu iha letra Repúblika no Demokratiku no kor naroman, laiha letra BCTL no liafuan ‘centavos’ bokar oitoan.

Bainhira publika iha rede sosiál (Facebook) iha loron 14 fevereiru 2024, loron ne’ebá kedan Banku Sentrál rekolla kedas moeda ne’ebé públika no autór ne’ebé públika hodi lori ba entrega iha BCTL hodi halo komparasaun no identifika falsu ka orijinál.

Medida ne’ebé BCTL tenke halo maka tenke iha serteza moeda ne’e, moeda 2013 nian ka iha mós moeda seluk, entaun defisil atu halo publikasaun iha tempu ne’ebá enkuantu iha informasaun adekadu.

BCTL nia haree produsaun osan falsu la’ós de’it ba sentavu maibé osan dolar amerikadu tahan mós ema halo falsu. Ida-ne’e la’ós tanba lei mak la seguru ka tanba Banku sentrál mak la tau-matan, maibé iha duni ema kriminozu sira iha rai ne’ebé de’it sempre tenta benefisia sira-nia an liuhosi dalan ne’ebé maka ilegál.

Nune’e, Banku Sentrál planeia atu halo kampaña edukativu ba sosiedade iha territóriu tomak hodi koñese didi’ak ita-nia osan, nune’e bele toman ona uza osan orijinál.

Prodús osan falsu ne’e krime no kontra Estadu, ne’ebé bainhira hetan autór maka sei prosesa bazeia ba lei ne’ebé vigora. Tanba produsaun osan balun kategoriza money laundry.

BCTL prodús moeda la regularmente ka halo tinan-tinan, maibé halo dala ruma tinan-rua dala ida depende ba stoke ne’ebé iha maibé totál sirkulasaun espesifikamente ba moeda sentavu 50 serie 2013 kuantidade millaun 7.052 ho valór osan millaun $3,526.

Enkuantu moeda sentavu ida ne’ebé BCTL prodús maka serie 2003, 2004 no 2017, moeda sentavu lima serie 2003, 2004, 2006, 2010, 2011 no 2017, moeda sentavu 10 hosi serie 2003, 2004, 2006, 2010, 2011 no 2017, moeda sentavu 25 serie 2003, 2004, 2006, 2011, 2013 no 2017. Sentavu 100 serie rua de’it mak 2012 no 17, sentavu 200 iha de’it serie ida mak serie 2017.

Jornalista: Hortencio Sanchez

Editór   : Florencio Miranda Ximenes

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!