iklan

KAPITÁL

AMD selebra “Dili Day” ho “Memoriza passado, prepara presente projeta o futuro”

AMD selebra “Dili Day” ho “Memoriza passado, prepara presente projeta o futuro”

Imajen kapitál Dili hosi anin leten. Imajen/Espesiál.

DILI, 17 outubru 2024 (TATOLI)–Autoridade Munisíu Dili (AMD), sesta (18 outubru 2024) aban, sei selebra Dili Day ba da-255 ho tema “Memoriza passado, prepara presente projeta o futuro” ho atividade feira iha Portu Dili, husi sesta (18 outubru 2024) to’o sábadu (26 outubru 2024).

Notísia Relevante: Governu lansa kompetisaun “Dili Hamurak” komemora “Dili Day” ba da-255

Prezidente Interinu Autoridade Munisipál Dili, Francisco dos Santos, esplika kona-ba tema ne’e katak haree tinan 255 ba kotuk to’o ohin loron ne’e, evolusaun ka progresu no dezafiu liuba atu prepara planu ne’ebé di’ak no integradu atu bele responde no enfrenta dezafiu iha futuru ne’e.

“Tinan-tinan ita komemora Dili Day iha 10 Outubru kada tinan, maibé ami muda ba 18 to’o 26 outubru 2024, entaun ami fó tema ida “Memoriza passado, prepara presente projeta o futuro”. Iha komemorasaun ne’e ami realiza atividade feira ne’ebé envolve komunidade no grupu artezanatu sira,” Prezidente Interinu Autoridade Munisipal Dili, Francisco dos Santos, hateten ba Agência Tatoli, iha Matadoru, kinta ne’e.

Tuir nia, iha feira ne’e sei partisipa husi grupu 30 ne’ebé rejista ona iha AMD no reprezentante embaixada sira iha Dili.

Nia esplika, grupu joven sira sei faan sira nia sasán husi kreatividade ne’ebé sira hodi promove iha feira.

“Grupu sira sei aprezenta produtu kulinaria ho ai-han lokál no kreatividade artezanatu husi grupu timoroan no embaixada nian. Ida-ne’e atu fó oportunidade ba inan-feton sira atu bele promove produtu kulinaria no hetan rendimentu husi ne’e,” nia dehan.

Iha komemorasaun Dili Day ba da-255 ne’e, Autoridade Munisipál Dili (AMD) sei fó premiu ba vensedór kompetisaun suku limpu, kompetisaun Tik Tok no kompetisaun hakerek múzika kona-ba Dili HAMURAK (Hakmatek, Moos no Furak).

Istória harii sidade Dili

Sidade Dili hahú harii iha 10 outubru 1769 no sai hanesan kapitál Timor-portugés. Iha tinan ne’e duni, sidade ne’e iha uma lubun de’it ne’ebé harii ho uma-tali no hetan protesaun hosi trinxeira no baluarte sira. Liu tiha tinan 44, hafoin hahú konstrusaun sidade Díli iha tinan 1813, abitante hela iha Díli ne’e ema-na’in 1769.

Mapa kapital Dili.

Iha 1852, ema ne’ebé horik iha Díli hamutuk 3017 no iha tinan 1879 ema-ne’ebé hela iha sidade Dili hamutuk 4.114. Iha Governador José Maria Marques nia ukun, nia haruka halo Díli sai sidade, ne’ebé iha fulan janeiru tinan 1864 sa’e ba kategória hanesan sidade. Maibé, foin iha tinan 1940 mak Díli sai nu’udar Kosellu.

Entaun, entre 1881 no 1888, hahú hadi’a estrada hirak ne’ebé liga sidade Díli ho fatin hirak ne’ebé besik Díli, no hahú loke mós rede abastesimentu bee nian ida no harii Faról hodi leno fatin ba ró sira atu tama-sai Dili.

Nune’e, ho ida-ne’e, katedrál no edifísiu Kámara Munisipál Díli harii iha hahú sékulu XX. Tanba ne’e, iha janeiru 1942, tropa australianu sira tuun ho ró iha Díli no sira hato’o razaun katak illa Timór ne’e importante ba defende Austrália, karik forsa Japaun nian sira ataka Austrália.

Entaun, iha fulan ida tuir mai, Japaun tama iha Timór no hela iha Timór to’o setembru 1945. Durante períodu ida-ne’e, Díli hetan bombardeamentu hamutuk 94 hosi aviaun Austrália nian sira.

Bainhira segunda guerra mundiál ramata, maka Portugál fila mai ukun fali Timor. Iha tempu ne’e, tenke harii hikas fali sidade Dili, tanba hetan destruisaun hafoin segunda guerra mundiál no bele adapta aan ba dezáfiu hirak foun ne’ebé atu mosu daudaun.

Rejistu sira hatudu katak, entre 1959 to’o 1963, liuhosi komandu governador Filipe José Freire Temudo Barata, harí pontikais Díli, nune’e mós loke fila-fali bee dalan ba bee foer sira no hatama bee hemu no eletrisidade, no iha tempu ne’ebá harii mós eskola sira, hospitál sira loke no hadi’a mós estrada foun sira.

Iha 1965, ema hela iha Sidade Díli neé hamutuk na’in-10.338. Entaun, Governadór seluk tuirmai, ne’ebé kaer ukun to’o 1967, jenerál José Alberty Correia, nahe alkatraun ba estrada hirak prinsipál iha Díli, hanaruk tan eletrisidade hodi lakan ba horas 24 nia laran, aprova mós Lei hirak kona-ba kondisaun estétiku, relasiona ho ijiene no konfortu bainhira ema atu harii uma ida.

Entre 1968 no 1972, bainhira jenerál José Nogueira Valente Pires mak ka’er ukun, Kámara Munisipál harii bairru sosiál sira-ne’ebé atu fahe ba populasaun hirak kbiit-laek sira.

Iha 1972, Díli hetok aumenta tan ema-ne’ebé mai horik iha sidade. Tanba, tuir rejistu, ema hamutuk na’in-17.000 (rihun sanulu resin hitu) ma hela iha Dili iha 1972 no ema besik na’in-40.000 mak hela iha Dili molok atu Timor Proklama ninia ukun rasik aan iha loron 28 fulan-novembru tinan 1975.

Hosi sidade Dili nia istória, ne’ebé hahú iha 1965 ne’e ema-ne’ebé hela iha Sidade Díli ne’e hamutuk na’in-10.338, to’o agora bazea ba sensu populasaun 22 ne’e iha populasaun totál hamutuk 324.269 mak hela iha Dili, ne’ebé kompostu hosi feto hamutuk 160.291 no mane hamutuk 163.978.

Jornalista : Jesuína Xavier

Editór       : Cancio Ximenes

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!