iklan

HEADLINE, KAPITÁL

Xefe suku Bairru Pité rekomenda implementasaun koima ba ema soe lixu arbiru

Xefe suku Bairru Pité rekomenda implementasaun koima ba ema soe lixu arbiru

Xefe Suku Bairo Pité Joaninha Alves. Imajen Tatoli/Francisco Sony

DILI, 23 Janeiru 2025 (TATOLI) – Dili kontinua sai fatin ba so’e lixu arbiru, tanba falta konxiénsia komunidade nian hodi hadomi ambiente. Nune’e, Xefe suku Bairru Pité, Joaninha Alves Soares, rekomenda ba Governu hodi implementa koima ruma.

Haree ba kestaun lixu ne’e, Joaninha Alves hanesan autoridade suku halo esforsu hodi kontinua sosializa ba komunidade sira atu soe lixu tuir regulamentu ne’ebé iha.

“Maibé, lixu sai nafatin problema ne’e, ha’u hanoin Governu bele haree situasaun ne’e hodi implementa koima ruma, nune’e sé mak kontra tenke selu”, nia sujere iha Bairru Pité, ohin.

Tuir Dekretu-lei 33/2008 kona-ba Ijiene no Orden Públika, iha artigu 9, hateten  ema sira-ne’ebé soe lixu arbiru (infratór) sira-ne’e selu multa husi $5 to’o $500, maibé sansaun ne’e seidauk define ho loloos, tanba presiza padraun balun atu haforsa dekretu-lei ne’e.

Joaninha Alves informa katak, iha tinan ne’e, planeia ona atu halo kompetisaun ida bolu aldeia saudavel ho objetivu mak hakarak atu hatene komunidade iha ona konxiénsia ka la’e no sai sasukat ida atu fanu populasaun hadomi ambiente no soe lixu iha nia fatin.

Xefe suku Bebonuk, Alfredo da Costa. Imajen Tatoli/Francisco Sony

Iha sorin seluk, xefe suku Bebonuk, Alfredo da Costa, hateten kontinua koopera ho Autoridade Munisípiu Dili (AMD) hodi kombate lixu iha kapitál, liuliu iha Bebonuk.

Nia dehan ko’alia kona-ba lixu ida-ne’e la’ós ema ida de’it nia serbisu, maibé presiza ema hotu nia kontribuisaun oinsá iha konxiénsia hodi soe fo’er tuir nia fatin.

“Ha’u hanoin kestaun lixu sai problema boot iha Dili, la’ós ba suku Bebonuk de’it, tanba komunidade prodús lixu kada loron ho volume boot, maibé hanesan autoridade ami kontinua fó hanoin ba komunidade soe lixu iha nia fatin”, Alfredo da Costa dehan ba Tatoli, iha sede suku Bebonuk, ohin.

Nia salienta katak atu kombate lixu iha kapitál, Governu presiza koloka kamioneta sira iha suku, nune’e kada loron bele raut fo’er iha terrenu.

“Tanba karreta ne’ebé daudaun rekolla lixu sira iha estrada ibun de’it, la tama iha bairu laran. Maibé karreta ne’e mai, ami kontrola, signifika sira tenke tama-sai bairru no komunidade la presiza lori fo’er bá fakar iha estrada ibun. Ida ne’e kontribui lixu la okupa estrada boot sira”, nia sujere.

Hanesan autoridade suku, daudaun nia parte hamutuk ho konsellu suku sira, liuliu xefe aldeia sira halo sensibilizasaun ba komunidade hotu oinsá soe lixu iha fatin no tuir oras katak soe hahú husi tuku 19h00 to’o tuku 05h00 dadeer.

“Ha’u nafatin aviza ba ha’u-nia komunidade hotu soe lixu iha nia fatin. Sira kumpre no tinan kotuk kompetisaun suco limpo ami mak sai primeiru lugar, signifika ha’u-nia populasaun iha konxiénsia ona”, nia dehan.

Komunidade Mariano Martins, hateten ko’alia kona-ba lixu ne’e sai ema hotu nia preokupasaun, tanba susar atu kombate.

“Atu kontribui sidade sai moos ita hotu nia kontribuisaun, tanba regulamentu sira soe fo’er mós Governu fó sai ona, maibé lixu sei sai ema nia preokupasaun, tanba ema nia konxiénsia sei menus. Dalabarak ita haree ema barak mak laiha konxiénsia maske Governu prepara ona lixeiru mas fo’er sei soe arbiru”, nia lamenta.

Lambra katak, bazeia ba rezultadu Levantamentu Rekolla Dadus kona-ba Jestaun Lixu Sólidu iha munisípiu Dili ba Redusaun Lixu Plástiku Tasi nian iha Timor-Leste, ne’ebé aprezenta ba Diretora Sentru Edukasaun no Informasaun Ambientál (CEIA), Ministériu Turizmu no Ambiente, Elisa Luisa Savita Pereira, katak kuantidade lixu iha Dili aumenta ona husi tonelada 190 kada loron iha 2015 ba tonelada 303 kada loron iha 2024.

“Presiza introdús no hadi’a liután medida oioin hodi hasoru aumentu lixu nian. Iha estimativa katak 26.7t/loron husi lixu plástiku resiklavel maka hamosu iha Dili (so 0.88t/loron ka 3.3% maka resikla)”, refere nota husi JICA ne’ebé Tatoli asesu.

Notísia relevante: PAM Dili kontinua husu populasaun soe lixu iha lixeira

Jornalista: Arminda Fonseca

Editora: Maria Auxiliadora

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!