DILI, 11 Fevereiru 2025 (TATOLI)-Tinan ne’e Ministériu Edukasaun (ME) liuhusi Diresaun Gabinete Avaliasaun, Lisensiamentu no Akreditasaun (GALA) suspende temporariamente fó lisensa operasionál ba estabelesimentu eskola internasionál husi ensinu pre-eskolár, báziku no sekundáriu iha Timor-Leste.
“Tinan ida-ne’e ita suspende no sei la simu, nune’e Ministériu Edukasaun fó biban halo re-avaliasaun ba eskola ne’ebé eziste hela”, Koordenadór GALA, António Tomas Mais, hatete ba TATOLI iha nia knaar fatin, Vila Verde, tersa ne’e.
Pontu lima importante ne’ebé temi iha despaisu ministeriál númeru 3, 21 Janeiru maka:
1) Suspende konsensaun lisensa operasionál ba estabelesimentu eskola internasionál sira iha nivel ensinu pré-eskolár, báziu no sekundáriu.
2) Medida suspensaun ne’e esklui sira ne’ebé hetan ona lisensa operasionál, 3) Esklui sira ne’ebé hatama ona pedidu antes no la kumpre rekezitu legál. Maibé, konsensaun iha prazu tinan ida atu kumpre kondisaun tuir regulamentu lisensiamentu operasionál.
4) Eskola internasionál sira ne’ebé lokaliza iha Timor-Leste seidauk iha lisensa operasionál labele hahú atividade bainhira seidauk iha autorizasaun anteriór hosi Ministériu Edukasaun.
5). Atividade ne’ebé lahó lisensa, konsidera ilegál no tenke halo kedas suspensaun. 6) Despasu ne’e tama iha vigór hahú loron 21 fulan Janeiru 2025 no dura ba tinan ida, hafoin ne’e sei avalia filafali situasaun eskola sira ne’ebé temi ona.
Nia informa, eskola internasionál ne’ebé hetan ona lisensamentu operasionál hamutuk 15 nível eskolaridade iha Timor-Leste husi 2020 to’o 2023.
Husi tinan 2020 Eskola Pre-Eskolár (EPE)-Tais Internasionál School Dili, St. EPE-Jude Thadeu International school Dili, Eskola Bázika (EB)-Tais Internasionál School Dili, EB-Jude Thadeu Internasionál School, Ensinu Sekundáriu Jerál (ESJ), Acreditação de Dili internacional School Dili, ESJ Sekundáriu Jerál Jude Thadeu International School Dili.
Tinan 2022, EPE-Heritage International School Dili, EPE-St. Mercy’s Child Development International School Dili, EPE-St. Anthony’s International School Dili, EPE-International School Renover Ainaru, EPE-International School Li’l Active Minds Manatutu.
EB-St. Anthony’s International School Dili, EB-Heritage International School Dili, EB-St. Mercy’s Child Development International School Dili, EB International School St. Paulo Methodist Dili.
“Nune’e Ministériu Edukasaun tenke halo re-avaliasaun hafoin bele simu fali aplikasaun foun”, nia relata.
Koordenadór ne’e hatutan, foin simu eskola ida hosi Pre-eskolár Bakitha husi postu administrativu Same. “Ita sei halo avaliasaun no análiza, ida-ne’e mak pasa ona mak parte inspesaun jerál sei tun halo avaliasaun no submete relatóriu mak ita foin halo análiza”, nia dehan.
Maia informa tinan 2024 GALA simu pedidu operasionál hamutuk 20 maibé 15 mak hetan aprovasaun. “Avaliasaun 15 mak pre-eskolár iha haat, ensinu báziku neen, ensinu sekundáriu jerál haat, ensinu sekundáriu tékniku vokasionál ida”.
Nia esplika, eskola ne’ebé seidauk hetan lisensamentu ka seidauk prenxe rekezitu GALA nian mak presiza hadi’a no submete fali, nune’e GALA bele halo fali avaliasaun.
Eskola ne’ebé hetan lisensamentu operasionál iha tinan 2024 mak Eskola Koléjiu Maria Rejina pre-eskolár privadu iha Metinaru, no ensinu báziku primeiru, segundu no terseiru siklu privadu iha postu administrativu Metinaru; eskola Espíritu Santu Atabae iha pre-eskolár internasionál Dom Aleixo Dili, no báziku primeiru, segundu no terseiru siklu privadu iha Atabae Munisípiu Bobonaru.
Pelikan Grammar Schol iha tolu mak pre-eskolár privadu ida, ensinu ensinu báziku primeiru, segundu no terseiru siklu internasionál no mós ensinu sekundáriu jerál internasionál iha postu administrativu Dom Aleixo, Dili; São Mateus Maloa iha ensinu báziku terseiru siklu (lokál) iha Dom Aleixu, Dili; Pre-eskolár Padre Arturo Kamale Hotu iha pre-eskolár privadu iha munisípiu Likisá; ensinu sekundáriu tékniku vokasionál (ESTV) privadu iha Lakluta, Munisípiu Vikeke.
Tais International school iha ensinu sekundáriu jerál privadu iha postu administrativu Dom Aleixo, Dili; Singapure International School iha ensinu báziku primeiru no segundu siklu privadu no mós ensinu sekundáriu jerál iha postu Dom Aleixo, Dili; St. Mary’s International School iha ensinu sekundáriu jerál privadu iha Dom Aleixo, Dili; eskola Z & Z International School iha rua mak ensinu pre-eskolár privadu no ensinu báziku primeiru no segundu siklu privadu iha Dom Aleixo, Dili no eskola Heritage International School iha ensinu sekundáriu jerál privadu iha postu administrativu Kristu-Rei, Dili.
Koordenadór GALA dehan, avaliasaun bazeia ba padraun tolu mak infraestrutura no fasilidade, pedagójika, no jestaun eskolár.
Kada padraun iha nia kritériu, kuandu estabelese eskola ida tenke iha fasilidade, nune’e ema ne’ebé eskola bele garantidu no seguru, saudável no equitável.
“Kuandu la prienxe, ita halo rekomendasaun hodi kompleta depois nafatin la kompleta foin foti sansaun mak taka eskola”, nia esplika.
Daudaun iha eskola hamutuk 1.800-resin ne’ebé hetan ona lisensamentu husi tinan 2015 to’o 2023 ba nível eskolaridade iha territóriu.
Notísia relevante: ME fó ona lisensa ba eskola internasionál 15
Jornalista : Osória Marques
Editora : Rita Almeida
