iklan

EDUKASAUN, HEADLINE

MESSK aloka rihun $400 hodi hadi’a infraestrutura ETCI no selu dosente

MESSK aloka rihun $400 hodi hadi’a infraestrutura ETCI no selu dosente

Ministru Ensinu Superior Siénsia no Kultura, José Honório da Costa Pereira Jerónimo. Imajen Tatoli/Francisco Sony

DILI, 01 Setembru 2025 (TATOLI)—Ministériu Ensinu Superiór, Siénsia no Kultura (MESSK) aloka osan $400.000 ba East Timor Coffee Institute (ETCI) hodi hadi’a infraestrutura no selu dosente.

“Ami tau osan $400.000 ba instituisaun ETCI hodi selu dosente inklui ba materiál sira no hadi’a infraestrutura sira, liuliu ba dormitóriu ba estudante ho dosente sira,” Ministru Ensinu Superiór, Siénsia no Kultura, José Honório da Costa Pereira Jerónimo hateten ba Jornalista sira, iha salaun Ministériu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Praia dos Coqueiros, Segunda ne’e.

Nia dehan, Governu deside no hasai ona desizaun katak ETCI sai instituisaun públiku ne’ebé Governu liuhusi MESSK mak sei jere.

“Universidade ETCI Governu halo ona desizaun sei instituisaun públiku iha futuru. Iha Komisaun Revizaun Orsamentu ha’u aprezenta ona hodi prepara orsamentu ba dosente sira. No ita mós tau osan iha kapitál menór para sosa nesesidade balun,” Ministru akresenta.

Notísia relevante : Governu orienta ETCI foka de’it ba agrikultura

Nune’e, planeia atu ofisializa ba instituisaun públiku iha tinan 2025 nia rohan.

“Ofisialmente sira seidauk entrega maibé ha’u ko’alia ho Reitór ho nia ekipa katak iha Fulan-Dezembru bele ofisializa ETCI ba Governu no Governu mak sei tau-matan,” José Honório katak.

Dosente ho nia funsionáriu hamutuk 38 ne’e serbisu mantein no iha Futuru MESSK sei haree de’it instituisaun ida ba de’it fakuldade Kafé.

Koñese ETCI

Institutu Kafé Timor-Leste hetan restaurasaun husi Akademia Kafé Timor-Leste ne’ebé harii iha 17 Maiu 2003, husi inteletuál sira, líder komunitáriu sira no povu Munisípiu Ermera, ho objetivu atu partisipa iha dezenvolvimentu rekursu umanu liuhusi setór edukasaun hafoin Restaurasaun ba Independénsia Repúblika Demokrátika Timor-Leste iha 20 Maiu 2002.

Institutu ne’e akreditadu ho Diploma Ministeriál Nú. 31/2012, 07 Novembru 2012, ho fakuldade tolu no departamentu neen: Eskola Siénsia no Teknolojia ho departamentu lima kompostu Teknolojia Agríkola, Jestaun Agríkola no Komérsiu, Tékniku sira Agrofloresta nian, Tékniku Pós-Kolleta no Prosesamentu no Oortikultura.

Fakuldade Siénsia Naturál ho departamentu rua kompostu husi Biolojia no Matemátika. Fakuldade Siénsia Sosiál ho departamentu rua kompostu husi Administrasaun Públika no Kontabilidade, ne’ebé orienta nia atividade hodi hatán ba ezijénsia foun sosiedade nian.

Ida-ne’e ho objetivu liuliu atu forma rekursu umanu sira-ne’ebé hakarak hetan pozisaun proeminiente liuhusi méritu no hakarak atu serbí di’ak liután komunidade. Nune’e, Institutu Kafé Timor-Leste durante ne’e afirma nia-aan liuhosi kualidade aas hosi ninia formasaun, asosiadu ho valór perene sira hanesan respeitu malu, hakarak atu hatene, onestidade inteletuál no liberdade hanoin nian.

Daudaun hanesan Institutu modernu ida, ho Sentru Peskiza sira ho kualidade, ne’ebé hetan avaliasaun husi painél internasionál sira husi Fundasaun ba Siénsia no Teknolojia, ho kuadru profesór ida-ne’ebé kualifikadu tebes, integra rede internasionál sira no programa mobilidade nian ne’ebé fornese ba ninia estudante no profesór sira oportunidade atu tama iha kontatu ho realidade sira husi nasaun sira seluk.

ETCI iha ligasaun metin ho empreza sira, buka atu asegura katak koñesimentu ne’ebé prodús la’ós limitadu ba nia didin sira, maski sira istóriku maibé tau iha servisu dezenvolvimentu ekonómiku no sosiál nian iha kampu oinoin ne’ebé hala’o operasaun.

Iha prosesu transferénsia koñesimentu no teknolojia ne’ebé la’o hela, ida-ne’e fornese ba eskola nia estudante sira kontatu ne’ebé fó fuan ho tela produtiva no kultura, hodi prepara sira ba dezafiu sira-ne’ebé ezijente husi sosiedade ida-ne’ebé hala’o hela prosesu aselera ida husi transformasaun estruturál.

ETCI hanorin kursu lisensiatura sia no kursu lisensiatura haat, rekoñese formasaun ne’ebé hetan iha tinan tolu ba lisensiatura no tinan dahaat ka dalimak husi kursu lisensiatura tuan sira ba objetivu sira kontinuasaun estudu mestradu nian.

Atividade oinoin husi formasaun durante moris tomak, ne’ebé bele fó kréditu ba síklu estudu sira seluk, garante katak koñesimentu atualizadu nafatin iha mundu ne’ebé mak muda beibeik. Institutu Kafé Timor-Leste hetan rekoñesimentu nasionál no internasionál, no hetan rekoñesimentu beibeik husi Ajénsia Nasionál ba Avaliasaun no Akreditasaun Akadémika (ANAAA) no Magna Charta Universitatum.

Eskola ne’e, estudante sira mai husi rai-laran tomak no husi rai-li’ur. Iha ETCI, sira hetan kombinasaun ne’ebé raru no folin-boot husi edukasaun ho kualidade aas ne’ebé liga ba peskiza avansada no kontestu negósiu nian ho ambiente umanu no emosionál ne’ebé di’ak, iha-ne’ebé fásil atu halo belun no goza moris kulturál ne’ebé intensu, iha-ne’ebé estudu kombina ho divertimentu saudavel, fásil atu asesu ba profesór sira hodi ajuda klarifika dúvida sira no apoia orientasaun sira kona-ba formasaun dalan nian.

Tanba husi aspetu sira-ne’e hotu, ne’ebé sai fundamentál ba formasaun abranjente, Institutu Kafé Timor-Leste hatuur-an ba beibeik nu’udár komunidade akadémika jenuína, ne’ebé la buka atu estabelese-aan ho ninia medida maibé ho espíritu akadémiku auténtiku.

ETCI hanesan institutu ida-ne’ebé transforma husi Akademia Kafé Timor Lorosa’e (ETICA) ne’ebé deklara iha Munisípiu Ermera iha loron 17  Maiu 2003, husi Inteletuál, lideransa komunitária no povu Ermera nu’udár instituisaun privada ne’ebé akreditada iha nivel Edukasaun Internasionál no Ministériu Edukasaun.

Publikadu husi Ministériu Edukasaun iha loron 31 Jullu 2008, bazeia ba relatóriu avaliasaun peritu Internasionál no Ajénsia Nasionál ba Avaliasaun no Akreditasaun Akadémika (ANAAA). Ministru Edukasaun aprova relatóriu avaliasaun ne’e ho Diploma Ministeriál Nú. 4/2009, loron 25 Fevereiru 2009, kona-ba Akreditasaun Institusionál Inisiál ba Akademia Kafé Timor-Leste.

Relatóriu ne’ebé aprezenta inklui rekomendasaun husi grupu traballu ba transformasaun Akademia Kafé Timor-Leste ba Institutu Kafé Timor-Leste. Bazeia ba rezultadu avaliasaun grupu traballu, Akademia Kafé Timor-Leste hato’o proposta atu transforma akademia ba institute. Proposta ne’e, Ministru Edukasaun aprova ho Diploma Ministeriál Nú. 31/2012, loron 07 fulan-Novembru 2012, kona-ba Akreditasaun Institusionál Inisiál Institutu Kafé Timor-Leste.

Vizaun no Misaun

Vizaun Institutu Kafé Timor-Leste hanesan instituisaun edukativu privada ida-ne’ebé dezenvolve rekursu umanu liuhusi setór edukasaun, nu’udár edukadór, transformadór no introdús siénsia no teknolojia bazeia ba nesesidade komunidade nian iha nivel nasionál no mundiál.

Misaun Institutu Kafé Timor-Leste nu’udár instituisaun edukativa privada ne’ebé dezenvolve abilidade inteletuál, kualidade, kapasidade, kuda ho sentida preparasaun jerasaun foun liuhusi transformasaun siénsia no teknolojia, inovasaun informasaun bazeia ba globalizasaun progresiva mundu nian.

Programa Institutu Kafé Timor-Leste bazeia ba Diploma Ministeriál Nú. 31/2012, loron 07 Novembru 2012 kona-ba Akreditasaun Inisiál Institutu Kafé Timor-Leste iha prosesu implementasaun programa aprendizajen ho kategoria lisensiatura ba tinan tolu (semestre neen), teóriku 50% no lisensiatura pratika orétika 60% no pratika 40%.

Programa lisensiatura ne’e ba fakuldade tolu no departamentu sia no lisensiatura ba de’it Fakuldade Siénsia no Teknolojia ho departamentu lima mak hanesan :

  1. Departamentu Teknolojia Agrikultura
  2. Departamentu Jestaun Agríkola no Komérsiu
  3. Departamentu Teknolojia Agríkola
  4. Departamentu Prosesamentu Kafé

Fakuldade Siénsia Naturál iha departamentu rua kompostu:

  1. Departamentu Biolojia
  2. Departamentu Matemátika

Fakuldade Siénsia Sosiál iha departamentu rua:

  1. Departamentu Administrasaun Públika
  2. Departamentu Kontabilidade Planu Dezenvolvimentu Institutu Kafé Timor-Leste nian.

Planu dezenvolvimentu Institutu Kafé Timor-Leste nian ho programa foun ne’ebé nia hakarak dezenvolve iha Fakuldade Siénsia Naturál tolu iha futuru. Eskola Siénsia Sosiál atu prepara kapasitasaun jerasaun foun liuhusi setór edukasaun ne’ebé transfere siénsia, teknolojia, informasaun iha nível nasionál no internasionál, hadi’a kondisaun rekursu umanu iha Timor-Leste.

Programa ne’e hala’o ho kategoria lisensiatura ba tinan-tolu (semestre neen) másimu tinan tolu fulan neen no lisensiatura ba tinan haat semestre ualu másimu tinan lima (semestre sanulu). Fakuldade Siénsia no Teknolojia estabelese departamentu foun iha futuru mak :

  1. Departamentu Siénsia Rai
  2. Departamentu Adubu no Nutriente
  3. Departamentu Protesaun Ai-horis
  4. Departamentu Agrikultura Orgánika
  5. Departamentu Agrikultura
  6. Departamentu Peska Bee-moos
  7. Departamentu Ekoturizmu
  8. Departamentu Ambiente

Fakuldade Siénsia Naturál atu estabelese departamentu foun iha futuru mak Departamentu Kímika Siénsia Sosiál kompostu :

  1. Departamentu Kooperativa Públika no Privada
  2. Departamentu Ekonomia no Dezenvolvimentu
  3. Departamentu Ekonomia no Banku
  4. Departamentu Ekonomia no Turizmu

Jornalista     : Osória Marques

Editora          : Julia Chatarina

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!