DILI, 06 janeiru 2023 (TATOLI)—Ministériu Turizmu Komérisiu no Indústria (MTKI) liuhosi Diresaun Nasionál Regulasaun Komersiál no Protesaun Konsumidór, sesta ne’e, halo inspesaun ba empreza Perissos relasiona ho folin sasán sa’e, liuliu ba produtu masin-midar no bebida non alkoóliku, ne’ebé deteta empreza halo espekulasaun presu.

“Ohin ami observa duni iha terrenu katak ita-nia empreza importadór tenta halo espekulasaun presu ba produtu rua hanesan masin-midar no bebida non alkoóliku, tanba tuir observasaun ne’ebé ohin ami observa katak produtu rua iha armazen ne’e ita bele dehan produtu stock tuan la’os foun,” Diretór Nasionál Regulasaun Komersiál no Protesaun Konsumidór iha MTKI, Bertinete Viera Lobo Baptista, hateten, iha armazen Perissos, Fatuhada.
Nia dehan, inspesaun ne’e bazeia ba informasaun hosi konsumidór kona-ba folin sasán balun sa’e, nune’e bazeia ba observasaun katak iha duni seriedade hosi parte empreza atu fornese dadus fatura atu halo simulasaun no hatene loloos kauza hosi hasa’e presu.
Nune’e, relasiona ho espekulasaun presu, ekipa tenta husu fatura hosi empreza maibé traballadór sira labele fó fatura tanba jestór ka na’in ba empreza daudaun iha hela rai-li’ur.
“Ami tenta atu buka hatene dadus atuál iha empreza no halo simulasaun ba presu hodi labele kontra regulamentu ne’ebé mak iha, tanba iha dekretu-lei númeru 29/2011 20 juñu kona-ba presu justu, hateten marjen komersializasaun ne’e labele dook hosi 10% to’o 15%, maibé empreza importadór ne’ebé fa’an produtu rua kontra ona lei,” nia akresenta.
Notísia relevante: Folin sasán sa’e , PM konsidera lisaun ba TL valoriza produtu lokál
Tanba ne’e, parte MTKI sei tenta buka hatene nafatin razaun fundamentál saida mak empreza importadór sira halo espekulasaun ba produtu rua no sira-nia parte sei enkamiña relatóriu ba Autoridade Inspesaun no Fiskalizasaun Atividade Ekonómika Sanitária no Alimentár, Institutu Públiku (AIFAESA, I.P) tanba atribuisaun ne’e sira mak bele kriminaliza.
“Ami halo de’it monitorizasaun bazeia ba dadus ne’ebé iha estabelesimentu, ne’ebé kona-ba sansaun ami seidauk bele halo konkluzasaun tanba empreza rasik seidauk entrega sira-nia fatura, maibé buat ne’ebé ita observa ne’e sira halo duni espekulasaun ba presu ne’ebé mak ses hosi rejimentu ne’ebé mak iha,” nia tenik.
AIFAESA, I.P ezije fatura

Iha fatin hanesan, Sub Inspetór Jerál AIFAESA, I.P, Dionísio Neto da Silva, hateten, Governu rasik aprova ona lei ba aumenta taxa, tanba ne’e prezensa halo inspesaun atu konfirma de’it ba fatura sira ne’ebé empreza Perissos iha, tanba tuir lei 4/2011 01 juñu kona-ba krime asambarkamentu no espekulasaun, bandu produtu ho stock tuan ne’ebé sei iha labele fa’an, bainhira aproveita situasaun hanesan agora presu sa’e.
Presu ne’ebé empreza halo mudansa ne’e, antes bebida non alokoóliku hanesan Cocacola, fanta ho folin $6,50 (kaixa ida) maibé agora sa’e ba $18, masin-midar antes $43 (saku ida) agora sa’e ba $80.

“Ita presiza fatura atu hatene taxa ne’e sira selu tuir duni ita-nia lei ne’ebé atribui ka lae, ita tauk mak sira halo espekulasaun kaer sasán antes kahur fali ho agora, tanba hosi fatura mak bele justifika. Tanba ne’e ita fó konvokatóriu ba sira orsida tuku 14:00 lorokraik sira tenke lori fatura ba ita-nia fatin atu justifika, tanba ita hatene Parlamentu Nasionál aprova ona taxa hasa’e impostu seletivu ba konsumu, no lei ne’e rasik ita hatene vigór iha loron 01 janeiru 2023 maibé sasán derrepente de’it folin sa’e maka’as ne’e produtu foun ka tuan atu hatene ne’e liuhosi invoice,” Dionísio esplika.
Maibé antes empreza lori fatura ba AIFAESA, iha inspesaun ne’e autoridade rasik orienta empreza atu labele kontinua fa’an produtu rua ne’ebé folin sa’e tanba sei hein rezultadu hosi fatura mak bele fa’an fali.
Notísia relevante: PN aprova taxa seletivu tabaku hasa’e ba $50
Nune’e mós, Ofisiál Lojístika Perissos, Endy Firmanto, hateten, sira-nia parte rekoñese duni katak sasán sa’e maibé masin-midar no bebida non alkoólika de’it sira fa’an bazeia ba orientasaun hosi sira-nia superiór.

“Razaun maka dala-ruma taxa sa’e, maibe informasaun klaru liu superiór mak bele ko’alia tanba informasaun hotu bele fó sai hosi jestór,” nia salienta.
Biban ne’e, Kompradór, José Fernandes Maia, ne’ebé mai hosi munisípiu Covalima, espresa ninia sentimentu triste tanba folin sasán sa’e no sira sosa labele, maibé tanba viajen dook, hakarak ka lakohi faan mós tenke halo folin sa’e.
“Ami hosi foho, mai planu atu sosa masin-midar ho bebida non alkoólika, maibé agora ami la sosa tanba haree de’it folin mós ami sente iis la tama, tanba masin-midar ho folin $80. Ami ba fa’an fali ne’e susar, ami hein de’it bainhira folin normál mak sosa fali,” nia dehan.
Durante inspesaun, ekipa haree mós ba folin nesesidade bázika seluk hanesan foos, mina no seluk tan, maibé nota katak folin normál.
Jornalista : Arminda Fonseca
Editora : Julia Chatarina