DILI, 09 janeiru 2023 (TATOLI)—Ministru ba Asuntu Parlamentár no Komunikasaun Sosiál (MAPKOMS), Francisco da Costa Jerónimo, hateten Governu hakarak hasa’e taxa bedida asukarada hodi bele prevene no hadook povu Timor-Leste hosi moras diabete.
Notísia Relevante: PN aprova OJE 2023 hasa’e taxa impostu seletivu ba konsumu nian
“Relasiona ho sasán folin sa’e, Deputadu sira hotu konxiente diskusaun iha Parlamentu ne’e mós naruk no diskute barak liu ita haree ba sasán sira-ne’ebé la’ós báziku. Ita ko’alia kona-ba bens sekundáriu no terseáriu hanesan taxa ba karreta, alkól, bebida ne’ebé nakonu ho masin-midár no ko’alia duni asukar. Tanba ba ita hakarak hahú ona evita, atu nune’e ita-nia povu labele sofre beibeik ho raan midár ka diabete ne’ebé mak hosi tinan ba tinan aumenta ba beibeik,” Governante ne’e hatán ba deputadu sira-nia preokupasaun kona-ba presu sasán daudaun sa’e iha merkadu, iha plenária Parlamentu Nasionál, segunda ne’e.
Governante ne’e hateten, tuir diagnóstiku hosi matenek na’in katak ida-ne’e efeitu hosi konsumu buat midár ne’ebé barak liu, nune’e kazu aumenta beibeik, tan ne’e PN diskute hodi aprova.
“Maibé, ita la ko’alia kona-ba bens báziku maibé labele haluha ekonómia mundu oras ne’e afeta makaas tebe-tebes liu-liu Europa, Amérika sente ona situasaun sira-ne’e, inklui ASEA hanoin fó impaktu mós ba Timor liu-liu funu Ukránia ho Rússia,” nia dehan.
Iha ne’e, hanesan Deputadu balun dehan Timor-Leste depende ba importasaun la prodús barak ai-han hodi depende ba importasaun, entaun se Timor-Leste halo importasaun impaktu mundu nian entaun folin sasán sa’e no Timor-Leste importa mós folin sasán ne’ebé aas ona.
Tanba ne’e, Ministru, informa ba públiku la’ós Governu mak hakarak halo terus povu maibé Governu hakarak fó presta ninia servisu hodi kontrola atensaun liu-liu ba moras sei afeta tebe-tebes makaas liu-liu ba povu iha Timor-Leste no ida-ne’e mak Governu hakarak halo.
Hanesan masin-midár, bebida asukarada hanesan Cocacola, Fanta, Sprite, Sagiko, Governu mós hakarak karreta ne’ebé folin karun tenke taxa boot, hanesan mós alkólika no tabaku,
“Timor-Leste ita hakarak hotu-hotu saúde di’ak, tanba ne’e mak Governu halo ida-ne’e, maibé la’os hasa’e folin ka taxa sasán ne’ebé báziku, ida ne’e lae,” nia dehan.
Nia simu rekomendasaun Deputadu sira-nian no sei sei informa ba ministru tutela hodi kontrola presu sasán nesesidade bázika iha merkadu.
Deputada CNRT, Veneranda Lemos, konsidera presu ba masi-midár ne’ebé daudaun sa’e ba $80, ida-ne’e afeta tebes ba povu ki’ik liu-liu negosiante ki’ik sira hanesan sira-ne’ebé sona pisang goreng, no negosiante ki’ik sira seluk (faan kioske ki’ik) labele sosano faan fila-fali, nune’e Governu presiza haree.
Deputada FRETILIN, Antoninho Bianco, hateten taxa ne’ebé aumenta la’ós ba sasán hotu maibé ba sasán hanesan asukrada tanba kestaun saúde.
Nune’e, Autoridade Inspesaun Fiskalizasaun Ekonómia no Sanitária (AIFAESA) inklui PN atu halo inspesaun kontrola iha terrenu ba loza sira liu-liu sasán sira-ne’ebé hatama estoke tuan hosi 2022 atu labele hasa’e presu.
Deputada KHUNTO, Olinda Guterres, husu autoridade kompetente atu kontrola mós sasán nesesidade bázika sira seluk hanesan mina-sona, foos iha loza balun aproveita hasa’e folin.
Notísia Relevante: Komisaun D sei halo fiskalizasaun ba presu sasán sa’e iha merkadu
Jornalista : Nelson de Sousa
Editór : Cancio Ximenes
