DILI, 18 janeiru 2023 (TATOLI)—Komisaun F trata asuntu Saúde, Seguransa Sosiál no Igualidade Jéneru iha Parlamentu Nasionál (PN), halo hela armonizasaun ba projetu-lei protesaun labarik no joven iha perígu, hafoin submete redasaun finál ba meza Parlamentu Nasionál (PN).
Notísia Relevante: PN diskute projetu-lei protesaun ba labarik iha espesialidade
“Hahú ohin, ami halo oráriu hela, asesór sira no ami mós sei husu opiniaun hosi komisaun A (trata asuntu Justisa no Konstituisional) hodi hadi’a fila-fali lei ne’e hodi tempu badak submete fali ba meza Prezidente Parlamentu,” Vise Prezidente Komisaun F, Felix da Costa, hateten ba jornalista sira iha PN, kuarta ne’e.
Nia hatutan, presiza armoniza tanba bainhira elimina artigu aditamentu balun iha projetu-lei refere no daudaun ne’e komisaun trata hela.
Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN), Aniceto Longuinhos Guterres Lopes, haruka hikas projeitu lei ne’e ba iha komisaun F hodi halo armoniza no konsesu hafoin debate espesialidade ba projeitu lei ne’e iiha reuniaun plenária PN, tersa (1701), nune’e sei fó tempu fulan ida ba komisaun hodi submete hikas hafoin kontinuasaun diskusaun iha plenária faze espesialidade.
Tanba, iha prosesu diskusaun ne’e Deputadu proponente, Helena Martins ho Noe da Silva, hato’o proposta iha rekerimentu reabertura diskusaun iha espesialidade ba plenária PN, apresiasaun espesialidade projetu-lei númeru 29/V(3a), Lei Protesaun Labarik no Joven iha Perígu hosi komisaun F trata asuntu Saúde, Seguransa Sosiál no Igualidade Jéneru, introdús foun ba kapítulu I-A, denominadu ‘Direitu no Liberdade ba Labarik no Joven’ ho artigu 5-A ho 5-SS, nune’e Deputadu proponente hato’o proposta alterasaun hodi elimina kapítulu refere ho razaun tanba aditamentu artigu ne’e prevee ona iha konvensaun internasionál sira-ne’ebé Estadu ratifika ona.
Tuir testu orijinál aditamentu ne’ebé projetu-lei ne’e iha Kapítulu I-A (Direitu no Liberdade Labarik no Joven), no artigu 5-A (Direitu Vida), iha alínea 1 hateten katak labarik no joven iha direitu vida.
Iha alínea 2 haktuir katak Estadu iha obrigasaun asegura direitu labarik no joven ninia sobrevivénsia, ben-estár no dezenvolvimentu integral, no iha artigu 5-SS (Edukasaun labarik no joven ho defisiénsia) ne’ebé ho nia alínea 1 to’o 6.
Preámbulu hosi projetu-lei ne’e previstu kona-ba dezenvolvimentu ida ba sistema protesaun integrál ba labarik sira, nune’e impoin esforsu armonizasaun lei hotu-hotu relasaun ho promosaun no protesaun direitu ba labarik no joven iha perigu sira.
Projetu-lei ne’e iha artigu hamutuk 103 no kapítulu hamutuk XI ne’ebé kompostu hosi Kapítulu I ko’alia kona-ba dispozisaun jerál, kapítulu II ko’alia kona-ba intervensaun ba promosaun direitu sira no protesaun labarik no joven iha perigu.
Kapítulu III ko’alia kona-ba medida promosaun direitu no protesaun, kapítulu IV ko’alia kona-ba komunikasaun, kapítulu V ko’alia kona-ba intervensaun Ministériu Públiku, kapítulu VI previstu dispozisaun prosesuál jerál, kapítulu VII sita kona-ba prosedimentu urjénsia, kapítulu VIII ko’alia kona-ba prosesu iha serbisu protesaun labarik no foinsa’e no kapítulu IX ko’alia kona-ba prosesu judisiál promosaun no protesaun.
Deputadu sira-ne’ebé sai proponente ba projetu-lei ne’e mak hanesan Noé da Silva Ximenes “Buka Tuir”, António Verdiál de Sousa, Felix da Costa “Anin Buras”, Cidália Mesquita Ximenes, Maria Gorumali Barreto, Helena Martins Belo, António Nobre Tilman, Lúcia Taeki, Veneranda Lemos Martins no Ernesto Fernandes “Dudu”.
Inisiativa lejizlativa ne’e bazea ba rezolusaun Parlamentu Nasionál númeru númeru 16/2003, 30 jullu, ne’ebé Timor-Leste ratifika Konvensaun kona-ba Direitu Labarik.
Entidade sira-ne’ebé submete paresér ba projetu-lei ne’e mak hanesan ALFeLa, Asosiasaun Defisiente Timor-Leste (ADTL), Child Fund, Komisaun Nasionál Direitu Labarik, FOKUPERS, FONGTIL, JSMP, Ministériu Justisa, Ministériu Saúde, Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzaun, Ministériu Públiku no Organizasaun Internasionál ba Traballu (OIT), Parlamentu Foinsa’e, Plan International, PDHJ no UNICEF.
Iha 20 setembru 2021, Parlamentu Nasionál aprova ona projetu-lei refere iha faze jeneralidade ho votu a-favór 54, kontra 0 no abstensaun ida (1).
Notísia Relevante: INDDICA husu PN fó prioridade aprova projetu-lei protesaun ba labarik
Jornalista : Nelson de Sousa
Editór : Cancio Ximenes