DILI, 24 agostu 2023 (TATOLI)—Parlamentu Nasionál (PN), kinta ne’e, aprova proposta lei Orsamentu Retifikativu (OR) ba tinan 2023 billaun $1.7-resin iha finál globál.
Notisia Relvante: PN aprova hatun taxa importasaun hosi 5% ba 2,5%
PN aprova pakote proposta lei tolu ne’ebé Governu aprezenta hanesan proposta-lei ba alterasaun dahuluk lei nú. 15/2022, loron 21 dezembru, kona-ba Orsamentu Jerál Estadu (OJE) 2023, lei nú. 2/2022, loron 10 fevereiru, kona-ba Enkuadramentu ba OJE no Jestaun Finanseira Públika no alterasaun daruak lei nú. 8/2008, loron 30 juñu, lei Tributária, ho rezultadu votasaun a-favór 41, kontra 0 no abstensaun 23.
“Nune’e, proposta lei em apreço pasa iha finál globál, parabens ba ita hotu,” Prezidente Interina PN no Atuál Primeira Vise Prezidente PN, Maria Terezinha Viegas, fó sai iha sala plenária PN iha debate loron daruak faze espesialidade no votasaun finál global ba proposta lei Orsamentu Retifikativu (OR) ba 2023.
Ho proposta ba lei OR mak totál despeza hamutuk $1.771.867.112 ne’ebé hetan finansiamentu hosi reseita doméstika, Rendimentu Sustentável Estimadu (RSE) no levantamentu liu RSE, nune’e Governu redús mós montante ba transferénsia autorizada hosi fundu petrolíferu ne’ebé hamenus hosi $1.346.090.000 ba $1.208.194.889.
Despeza totál setór públiku administrativu tinan 2023 ho valór konsolidadu $1.771.867.112, administrasaun sentrál ho despeza $1.633.000.000, seguransa sosiál sein fundu rezerva $130.965.306, ne’ebé iha valór totál konsolidadu la kontabiliza montante $75.860.306 hosi seguransa sosiál hosi transferénsia administrasaun sentrál hodi evita kontajen duplikada no Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-Cusse Ambeno (RAEOA) hetan valór estimadu $83.762.112.
IX Governu introdús programa hakarak hamenus impaktu inflasaun no aumentu kustu vida ba sidadaun sira, nune’e bele aumenta kapasidade kompra.
Ba inisiativa ne’e, Governu halo ajustamentu ba taxa impostu seletivu konsumu no direitu aduaneiru ba importasaun ne’ebé bele aplika iha tinan 2023, ho baze Lei nú. 15/2022, loron 21 dezembru, kona-ba OJE 2023, tanba halakon taxa impostu seletivu konsumu ba produtu masin-midar, aumentu ba direitu aduaneiru importasaun, inklui aplika fila-fali taxa anteriór ho 2,5%.
Governu halo alterasaun ba diploma boot rua inklui mudansa iha alterasaun orsamentál hodi garante estabilidade boot ba OJE ne’ebé aprova ona, eliminasaun ba lei Planu Opsaun Prinsipál, ne’ebé kria hodi troka ba Planu Anuál Investimentu Estratéjiku, ne’ebé hanesan dokumentu tékniku ne’ebé aprezenta planeamentu anuál ho impaktu ba orsamentu, ne’ebé aprezenta hamutuk ho proposta-lei OJE no ajuste ba rejime ezekusaun orsamentál iha períodu entre nomeasaun Governu no apresiasaun programa, nune’e mós iha períodu entre rejeisaun programa no nomeasaun Governu foun.
Notisia Relevante: PN aprova proposta Orsamentu Retifikativu biliaun $1,7 iha faze jeneralidade
Alokasaun orsamentu ba liña ministéiru no entidade públika sira
Prezidénsia Repúblika (PR, prevee $12.088.413 hodi aloka ba saláriu vensimentu $6.305.903, bens serbisu $4.284. 451, transferénsia públika $1.050.559, kapitál menór $297.500 no kapitál dezenvolvimentu $150.000
Parlamentu Nasionál $16.975.704 aloka ba saláriu vensimentu $9.875.912, bens no serbisu $3.353.115, transferénsia públika $1.579.990, kapitál menór $1.916.687, kapitál dezenvolvimentu $250.000
Primeiru-Ministru $3.400.630 aloka ba saláriu vensimentu $2.286.194, bens no serbisu $1.114.436.
Prezidénsia Konselu Ministru prevee $13.064.503 aloka ba saláriu vensimentu $6.853.255, bens no serbisu $2.767.996, transferénsia públika $2.235.434, kapitál menór $141.907, kapitál dezenvolvimentu $1.065.911.
Sekretária Estadu Igualidade no Inkluzaun $2.152.264 aloka ba saláriu vensimentu $1.282.114, bens no serbisu $592.600, transferénsia públika $200.000, kapitál menór $77.550, kapitál dezenvolvimentu laiha.
Ministru Koordenadór ba Asuntu Ekonómiku $2.371.445 aloka ba saláriu vensimentu $601.817, bens no serbisu $1.596.968, transferénsia públika $107.500, kapitál menór $65.160, kapitál dezenvolvimentu laiha.
Sekretária Estadu Formasaun Profisionál Empregu (SEFOPE) $5.116.172 aloka ba saláriu vensimentu $3.114.870, bens no serbisu $947.902, transferénsia públika $1.053.400, kapitál menór no kapitál dezenvolvimentu laiha.
Sekretária Estadu Kooperativa $4.914.715 aloka ba saláriu vensimentu $2.194.072, bens no serbisu $1.575.015, transferénsia públika $1.060.000, kapitál menór $85.628, kapitál dezenvolvimentu laiha.
Ministériu Koordenadór Asuntu Sosiál $111.000 aloka ba saláriu vensimentu $107.000, kapitál menór $4.000.
Ministériu Finansa $23.838.032 aloka ba saláriu vensimentu $10.207.420, bens no serbisu $9.764.373, transferénsia públika laiha, kapitál menór $2.862.615, kapitál dezenvolvimentu $1.003.624.
Dotasaun Jerál Estadu $237.650.349 aloka ba saláriu vensimentu $21.050.289, bens no serbisu $68.883.092, transferénsia públika $140.477.974, kapitál menór $2.838.994, kapitál dezenvolvimentu $4.400.000.
Ministériu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun $29.050.273 aloka ba saláriu vensimentu $16.224.245, bens no serbisu $12.130.528, kapitál menór $695.500.
Ministériu Justisa $14.384.399 aloka ba saláriu vensimentu $8.417.601, bens no serbisu $5.260.114, kapitál menór $306.684, kapitál dezenvolvimentu $855.400.
Ministériu Saúde $68.599.746 aloka ba saláriu vensimentu $33.621.983, bens no serbisu $13.297.585, transferénsia públika $16.885.470, kapitál menór $1.838.300, kapitál dezenvolvimentu $2.956.408.
Ministériu Edukasaun $122.457.994 aloka ba saláriu vensimentu $70.512.164, bens no serbisu $27.393.904, transferénsia públika $17.513.578, kapitál menór $3.568,631, kapitál dezenvolvimentu $3.469.717.
Ministéru Ensinu Superiór Siensia no Kultura $4.415.472 aloka ba saláriu vensimentu $2.670.638, bens no serbisu $1.436.754, transferénsia públika $90.000, kapitál menór $118.080, kapitál dezenvolvimentu $100.000.
Ministériu ba asuntu Kombatente Libertasaun Nasionál $115.048.953 aloka ba saláriu vensimentu $2.469.134, bens no serbisu $1.763.905, transferénsia públika $106.767.172, kapitál menór $239.430, kapitál dezenvolvimentu $3.809.312.
Ministériu Obra Públika $138.422.516 aloka ba sálariu vensimentu $5.561.193, bens no serbisu $30.049.123, transferénsia públika $87.050.000, kapitál menór $984.200, kapitál dezenvolvimentu $14.778.000.
Ministériu Transporte no Komunikasaun $12.458.253 aloka ba saláriu vensimentu $4.594.360, bens no serbisu $4.423.966, transferénsia públika $1.747.000, kapitál menór $316.302, kapitál dezenvolvimentu $1.376.625.
Ministériu Turizmu no Ambiente $8.842.594 aloka ba saláriu vensimentu $3.558.021, bens no serbisu $2.612.748, transferénsia públika $1.110.250, kapitál menór $87.000 kapitál dezenvolvimentu $1.474.575.
Ministériu Komérsiu no Indústria $9.306.495 aloka ba saláriu vensimentu $4.429.274, bens no serbisu $3.399.891, transferénsia públika $1.315.000 kapitál menór $162.330.
Ministériu Dezenvolvimentu Rurál no Abitasaun Komunitária $2.400.000 aloka ba saláriu vensimentu $1.975.375, bens no serbisu $84.625, kapitál menór $40.000, kapitál dezenvolvimentu $300.000.
Ministériu Agrikultura, Pekuária, Peska no Floresta $29.355.619 aloka ba saláriu vensimentu $11.596, bens no serbisu $7.711.525, transferénsia públika $3.662.075, kapitál menór $3.220.110, kapitál dezenvolvimentu $3.165.526.
Ministériu Defeza $22.088.548 aloka ba saláriu vensimentu $2.419.617, bens no serbisu $7.825.131, transferénsia públika $330.000, kapitál menór $10.232.800, kapitál dezenvolvimentu $1.281.000.
FALINTIL Defeza Timor-Lestee (F-FDTL) $33.992.685 aloka ba saláriu vensimentu $16.694.641, bens no serbisu $16.128, transferénsia públika $300.000.
Ministériu Petróleu no Rekursu Naturál $63.620.903 aloka ba saláriu vensimentu $1.459.575, bens no serbisu $3.737.928, transferénsia públika $58.260.000, kapitál menór $163.400.
Ministériu Interiór $9.759.270 aloka ba saláriu vensimentu $4.509.394, bens no serbisu $2.954.276, kapitál menór $2.295.600.
Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) $46.576.122 aloka ba saláriu vensimentu $32.612.597, bens no serbisu $11.758.025, transferénsia públika $126.950, kapitál menór $2.078.550.
Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzaun $30.217.108 aloka ba saláriu vensimentu $4.272.253, bens no serbisu $3.553.239, transferénsia públika $20.464.436, kapitál menór $321.900, kapitál dezenvolvimentu $1.605.280.
Ministériu Juventude, Desportu, Arte no Kultura $7.528.779 aloka ba saláriu vensimentu $2.725.514, bens no serbisu $753.660, transferénsia públika $3.874.309, kapitál menór $10.296, kapitál dezenvolvimentu $165.000.
Ministériu Planeamentu no Investimentu Estratéjiku $7.721.187 aloka ba saláriu vensimentu $4.334.620, bens no serbisu $2.256.602, transferénsia públika $100.000, kapitál menór $643.061, kapitál dezenvolvimentu $386.904.
Tribunál $7.516.068 aloka ba saláriu vensimentu $5.379.218, bens no serbisu $1.052.970, transferénsia públika $7.000, kapitál menór $545.880, kapitál dezenvolvimentu $531.000.
Prokuradória Jerál Repúblika $5.475.170 aloka ba saláriu vensimentu $3.357.186, bens no serbisu $1.254.326, kapitál menór $792.650, kapitál dezenvolvimentu $71.008.
Provedória Direitu Umanu no Justisa $1.803.241 aloka ba saláriu vensimentu $1.367.692, bens no serbisu $420.549, transferénsia públika $15.000.
Inspesaun Jerál Estadu $940.153 aloka ba saláriu vensimentu $627.561, bens no serbisu $242.592, transferénsia públika $7.000, kapitál menór $63.000.
Polísia Sientífika Investigasaun Kriminál $2.019.637 aloka ba saláriu vensimentu $1.370.406, bens no serbisu $396,131, kapitál menór $153.100, kapitál dezenvolvimentu $100.000.
Autoridade Protesaun Sívil $15.704.038 aloka ba saláriu vensimentu $10.318.331, bens no serbisu $4.108.807, transferénsia públika $1.007.500, kapitál menór $269.400.
Inspesaun Jerál Traballu $589.042 aloka ba saláriu vensimentu $467.936, bens no serbisu $110.894.
Serbisu Nasionál Intelejénsia $1.973.126 aloka ba saláriu vensimentu $800.299, bens no serbisu $480.481.
Serbisu Apoiu Sosiedade Sívil no Auditória Sosiál $7.253.239 aloka ba saláriu vensimentu $659.432, bens no serbisu $249.568, transferénsia públika $6.290.239, kapitál menór $54.000.
Totál orsamentu ba autoridade munispál Baukau $7.564.824, Bobonaro $6.733.806, Dili $13.362.483, Ermera $7.417.275, Aileu $4.509.206, Ainaro $4.894.112, Ataúro $2.257.645, Covalima $5.738.515, Lautém $5.826.107, Liquiça $4.942.552, Manatuto $5.727.621, Manufahi $5.167.358, Viqueque $6.925.794.
Enkuantu totál orsamentu ba Administrasaun Sentrál Portu Timor-Leste $5.486.286, Ajénsia Dezenvolvimentu Nasionál I.P $4.475.430, Ajénsia Promosaun Invesimentu no Exportasaun Timor-Leste I.P $672.787, Ajeénsia Tekonolójia Informasaun no Komunikasaun I.P $4.765.437, Ajénsia Nasionál ba Avaliasaun no Akreditasaun Akadémika $442.099, Arkivu no Muzeu Rezisténsia Timorense $1.940.527.
Arkivu Nasionál Timor-Leste I.P $781.680, Autoridade Avaliasaun Sívil Timor-Leste $1.091.180, Autoridade Inspesaun no Fiskalizasaun Atividade Ekonómika Sanitária no Alimentár $1.015.115, Autoridade Nasionál Komunikasaun $1.288.608, Autoridade Nasionál Petróliu no Minerais $8.500.000.
Sentru Lojístika Nasionál $8.429.011, Centro Nacional Chega, I.P $1.971.438, Sentru Nasionál Empregu no Formasaun Profisionál I.P $1.732.322, Sentru Nasionál Formasaun Profisionál Becora I.P $735.824, Sentru Nasionál Reabilitasaun I.P $1.400.000.
Komisaun Antí-Korrupsaun $2.158.942, Komisaun Funsaun Públika $4.010.442, Komisaun Nasionál Eleisaun $16.920.232, Conselho de Impresa $920.056, Konsellu Delimitasaun Definitiva Fronteira Marítima $1.200.686, Fundu COVID-19 $9.812.599, Fundu Infraestrutura $177.743.720.
Fundu Dezenvolvimentu Kapitál Umanu $17.748.526, Fundu Espesiál Dezenvolvimentu Ataúro $3.400.000, Ospitál Nasionál Guido Valedares $14.031.505, Imprensa Nasionál Timor-Leste I.P $1.790.858, Institutu Apoiu Dezenvolvimentu Emprezariál $1.227.678, Institutu Defeza Nasionál $1.675.721.
Institutu Jesaun Ekipamentu I.P $4.613.844, Institutu Peskiza Dezenvolvimentu Formasaun no Promosaun Banbu $739.704, Institutu Petróliu no Jeolojia I.P $6.000.000, Institutu Nasionál Administrasaun Públika $1.037.825, Institutu Nasionál Siénsia Teknolójia $552.177, Institutu Nasionál Kombate HIV-SIDA, I.P $500.000, Institutu Nasionál Dezenvolvimentu Mão-de-Obra $501.852.
Institutu Nasionál Saúde $1.159.079, Institutu ba Defeza Direitu Labarik I.P $300.000, Institutu ba Kualidade Timor-Leste $1.108.037, Institutu Politékniku Betanu $1.211.679, Laboratóriu Nasionál Saúde I.P $823.345, Sekretáriu Tékniku Administrasaun Eleitorál $1.773.979, Serbisu Autónomu Medikamentu no Ekipamentu Saúde I.P $15.235.500, Serbisu Rejistu no Verifikasaun Emprezariál $2.695.838.
Serbisu Nasionál Ambulánsia no Emerjénsia Médika I.P $2.336.709, TATOLI-Ajénsia Noticiosa de Timor-Leste I.P $682.806, Universidade Nasionál Timor-Leste $19.322.966.
Antes ne’e, iha loron 17 novembru 2022, Parlamentu Nasionál liuhosi reuniaun plenária, aprova proposta-lei númeru 46/V(5a) OJE 2023 ho montante biliaun $3,16 iha finál globál ho votu a-favór 42, kontra 21 no abstensaun rua.
Proposta OJE 2023 ho montante biliaun $3,16 kompostu hosi orsamentu administrasaun sentrál biliaun $2,8 (montante ne’e inklui ona Fundu Kombatente Libertasaun Nasionál biliaun $1), orsamentu seguransa sosiál hetan alokasaun millaun $235,7 no Rejiaun Administrativu Espesiál Oé-cusse Ambeno (RAEOA) millaun $120.
Iha loron 20 dezembru 2022, Parlamentu liuhosi votasaun finál globál halo reformulasaun ba dekretu Parlamentu númeru 68/V kona-ba OJE 2023, hodi elimina fundu veteranu biliaun $1, ne’ebé Tribunál Rekursu (TR) deklara inskonstituisionalidade , ho rezultadu votasaun rezultadu votasaun a-favór 40, kontra 0, abstensaun 20.
Pedidu ne’e hato’o hosi Prezidente Repúblika hodi husu ba órgaun lejislativu halo reformulasaun ligadu ho Xefe Estadu nia pedidu ba TR hodi halo fiskalizasaun preventiva ba fundu veteranu biliaun $1 ne’ebé prevee iha proposta-lei OJE 2023 katak inkonstituisionalidade.
Notisia Relevante: Governu hamosu Orsamentu Retifikativu ho alterasaun hodi armoniza hikas sistema finanseira
Notisia Relevante: PN altera artigu hamutuk 18 iha Lei Enkuadramentu Orsamentál
Jornalista : Nelson de Sousa
Editór : Cancio Ximenes