COVALIMA, 13 fevereiru 2024 (TATOLI) – Organizasaun Internasionál ba Migrasaun (OIM) iha Timor-Leste fahe informasaun kona-ba oinsá atu responde ba risku dezastre naturál ba autoridade Covalima no parseiru sira.
“Enkontru regulár ne’e [ko’alia kona-ba] oinsá mak bele responde ba risku iha kontestu emerjénsia hodi hametin komunikasaun entre autoridade ho komunidade ba redusaun risku dezastre iha Covalima”, pesoál OIM, Amilcar Urbano Fernandes, hatete, ohin.
OIM organiza atividade fahe informasaun refere, tanba xefe suku balun foin mak eleitu no administradór postu sira mós foun, nune’e bele hasa’e sira-nian koñesimentu atu responde ba katástrofe.
Nia esplika katak atu halo prevensaun ba risku dezastre naturál mak presiza kuda ai-oan, halo tara-bandu iha suku, presiza hasa’e komunidade nia konsiénsia, tanba ho ajuda umanitária labele rezolve maka tenke reforsa iha preparativu sira atu halo enkontru regulár hodi rona autoridade sira-nian opiniaun no kria Komisaun Jestaun ba Risku Dezastre iha suku.
Durante ne’e Covalima sai hanesan alvu ba programa husi OIM ne’ebé halo intervensaun iha suku Belulik-Leten, postu administrativu Fatumea, no suku Laktos, postu Fohorem, hodi disemina informasaun kona-ba prevensaun ba risku dezastre naturál.
Komandante Autoridade Protesaun Sivíl Covalima (APC, sigla portugés), Inspetór Xefe Flávio dos Santos Mendes, reforsa katak iha enkontru ne’e mós aprezenta progresu servisu APC nian no regra sira atu fó apoiu ba vítima dezastre naturál.
Ajudu sira ne’ebé APC halo ne’e mak distribui ai-han no la’ós ai-han ba vítima sira tuir Dekretu-lei númeru 7/2021, 22 juñu, tanba iha limitasaun asesu ba programa rekuperasaun uma sira hanesan dapur, kios, merkadu, uma-adat, uma-to’os, hariis-fatin, uma ba negósiu (kos) no edifísiu públiku sira ne’ebé mós hetan estragu sei la elijivel atu hetan apoiu.
APC fó tulun ba vítima dezastre ne’ebé nia kondisaun uma hanesan uma permanente, semi permanente no uma provizória ho kategória aat totál, kmaan no natoon. Ba benefisiáriu sira proibidu atu uza materiál konstrusaun no osan ba nesesidade seluk, hanesan fa’an, fahe tutan, halo lia no seluk-tan.
Kritériu atu fó apoiu mak vítima tenke prepara dokumentu, fotokópia kartaun eleitorál, billete identidade (BI) Timor-Leste, fixa família no dokumentu komprovativu sira seluk. Fó informasaun ho justu ba ekipa avaliasaun no verifikasaun uma, marka prezensa hodi simu materiál no osan tuir oráriu ne’ebé determinadu.
Aleinde ne’e, ba benefisiáriu sira ne’ebé labele marka prezensa tanba mate, moras, ema ho defisiénsia ne’ebé labele la’o, inan-isin rua, idade avansada ne’ebé labele la’o, estuda ka serbisu iha rai-li’ur, kumpre sentensa no seluk tan tenke informa antes ba xefe aldeia, xefe suku no asina dokumentu sira husi Sekretaria Estadu Protesaun Sivíl (SEPS) no uza materiál no osan ne’ebé simu husi SEPS ba harii fali uma iha rai ne’ebé la’ós disputa, rai Estadu, rai protejida no risku ba dezastre.
Tuir dadus, iha 2023, vítima dezastre naturál hamutuk uma-kain 994, husi númeru ne’e família 168 hetan ona materiál rekuperasaun no osan mão de obra, ba dokumentu uma-kain 80 sei prosesa iha nasionál, inklui mós uma-kain ualu vítima dezastre iha tinan 2022. Família 746 hetan de’it apoiu emerjénsia ai-han no la’ós ai-han tanba laprienxe kritériu atu fó apoiu materiál rekuperasaun no osan.
Vítima hirak ne’ebé hetan apoiu refere ho tipu dezastre naturál hanesan ahi han uma 14, anin sobu 135 no afeta inundasaun 135.
Dadus APC 2024 rejista uma-kain 10 mak hetan de’it apoiu emerjénsia ai-han no la’ós ai-han tanba laprienxe kritériu no família 88 mak sei iha prosesu atubele hetan materiál rekuperasaun no osan ba mão de obra.
Tipu dezastre ne’ebé akontese iha fulan-janeiru no fevereiru hanesan ahi han uma ualu no anin sobu uma 90 ho nivel estragu aat totál 41, natoon ualu no kmaan 39.
Notísia relevante: SMOP Covalima submete ona dadus dezastre naturál ba nasionál
Jornalista: Celestina Teles
Editora: Maria Auxiliadora