Hosi: Filipe “Daraloi” Amaral*)
Istória Badak=ISBA
Kokoroykoo… Manu-maus sira be rani iha ai leten, kokorek hananu ba rai-rai. Tada, rai-hun mutin ba daudaun no rai besik atu naroman ona. Manu-fuik sira iha ai-laran tuan ne’ebá mós, simu lian hananu ne’e hanesan grupu korál ida hananu múzika agradesimentu ho rítmu ida.
Ha’u rona manu nia lian hananu ne’e, ha’u haklelak aan hadeer. Agradese ba manu sira be hananu iha dadeersan, lori fanu ema sira be hela iha knua Miabuti-Uatulari ne’e hadeer hosi sira-nia toba dukur. Ha’u haklelak aan hadeer. Matan ne’e haree ba telemovel Oppo A1K nia ekran ne’e, hatudu tuku 06h00 loloos ona. Ha’u uza liman tanan ne’e hodi hamoos matan-teen be belit iha matan nia sikun-sikun. Ah, isin ne’e todan be todan. Dalaruma tanba hodi kalan ha’u la duun toba ho di’ak.
Karik, manu hirak ne’ebé kokorek iha li’ur ne’ebá ne’e, sira kala hamlaha no bolu ha’u atu fó hahan ba sira. Ha’u foti ain hakat ba dapur laran, raut batar musan iha lafatik laran, ha’u hakat hakesik ba manu hirak ne’e. Ha’u haree manu sira-ne’e, forma aan nakonu ona iha uma tatis, lori ain hodi kee-rai. Sira hanesan lee hela rai ne’e, hodi bele bele tuku hetan buat ruma atu habosu sira.
Kurru, kurru, kurru… Manu hirak ne’e ida-idak halai hakbesik mai ha’u. Ha’u haliri no kari batar-musan ne’e hasiiru sira. Sira han hadau malu. Sira tuku batar musan ida ba ida, neineik ba neineik, to’o batar musan ne’e la namkari ona iha rai.
Ha’u hateke ba leten, loromatan sa’e daudaun ba leten, herankai, ha’u buka sapatu botas be tau iha iha uma nia tatis hodi hatais daudaun. Liman kuana ne’e foti lalais katana. La’ós atu ba halo funu maibé hakat lalais ba ai-laran hodi foti ai-tahan ida ho Makasae bolu “ATE KAFE” ka “BAIDAE” nia tahan, atu fó han fahi.
Hakat be hakat, hakat to’o iha rate ida-nia sorin, eh, inimigu lubun ida mai atake no hobur ha’u. Ha’u atu book-aan no salva-aan mós la biban. Inimigu sira-ne’e hanesan loos banin hobur ai-hun ida-nia sanak. Balun semo liuhosi ha’u-nia tilun ne’e. Sira-nia lian hanesan aviaun regadór nia lian be semo lais atu tiru alvu ida. Ho liman tanan, ha’u duni sira no istória malu ho sira rame be rame.
Sira mai hobur beibeik a’u-nia isin-lolon ne’e. Balun mai tata ha’u-nia hasan. Balun mai xupa maran raan sira iha ha’u-nia isin ne’e. Dalaruma, tanba hirus, ha’u basa sira ida-idak atu sees hosi ha’u, maibé Maromak Uatulari, ha’u basa kona fali ha’u-nia tilun hun. Ah, peste inimigu “susuk” sira-ne’e, isin moris duni. Semo lais hanesan aviaun regadór. Susar atu semo banhira sira xupa raan iha ita-nia isin-lolon ne’e, nakonu ona sira-nia kabun. Ha’u sente, susuk sira-ne’e tata ha’u, hanesan atu tata-fahe de’it ha’u-nia isin-lolon ne’e fahe ba rua.
Dalaruma, ha’u sente, tanba ha’u-nia raan mak midar demais ba sira karik. Susuk sira-ne’e tata ha’u, halo isin sira-ne’e bubu hosi rohan ba rohan. Eh, sira-nia tata fatin ne’e, forma aan hanesan kafé Ermera nia musan be tasak mean-mean, belit-metin iha ha’u-nia isin-lolon sira-ne’e. Moras. Katar. Liman ne’e, koi isin sira-ne’e la para rai. Susuk nakar-teen sira-ne’e kria de’it servisu ba ita.
Ha’u liman-kuana ne’e kaer katana no liman-karuk hulan hela kafé-tahan be nurak ne’e, ha’u halai-sees hosi susuk sira-nia leet. Ha’u atu lori katana ne’e tá sira maibé tauk tá kona fali ha’u-nia aan. Hili dalan di’ak, tenke book aan halai no halai sees hosi fatin ne’e. Dalaruma, susuk sira semo tuir ha’u-nia kotuk ne’e, sira hamanasa hahahek tanba karik ha’u tauk teen ida karik. Ha-ha-ha. Funu entre ha’u ho susuk ramata to’o iha ne’e ona. Buat ne’ebé estrañu mak laiha ema ida mak manán no lakon.
La’o tuir dalan fila ba uma, ha’u hakfuik hananu tutuir dalan. Lahatene, ha’u hakfuik knanauk saida mós ha’u lahatene no haluha kanta nia hun no dikin. La’o be la’o, la sente, ha’u hamriik ona iha odamatan boot be satán netik ho lutu hanesan karau-luhan ne’e nia oin. Ha’u dudu sees odamatan zinku ne’e ba sorin-kuana, ha’u hakat daudaun ba uma ninin, rai hela katana iha nia fatin.
Ha’u hulan ATE-KAFÉ nia tahan ne’e, la’o hakbesik ba fahi-luhan. Fahi sira iha luhan laran mós kanta la para rai. Karik sira hamlaha ona, tanba ohin dadeer ha’u seidauk fó han sira. Fahi sira-ne’e simu ha’u, hanesan sira kumprementa ha’u ho sira-nia lian; Oen, oen, oen. Ha’u hatene sira-nia hakarak. Ha’u fó hela ATE-KAFÉ tahan ne’e ba sira, sira mós hakmatek, han no han ho nonook lian laek. Loloos, ha’u-INAN nia kna’ar hodi fó han fahi maibé tanba ha’u-INAN Maromak bolu tiha ona, entaun ha’u mak tenke hamriik iha nia fatin.
Ho lais, ha’u hakat ho ansi fila ba uma. Fahi sira matabixu ona maibé ha’u sei kesi kabun hela. Ha’u to’o iha uma, pasiénsia, ha’u fase liman ho sabaun ho lais no lais, ha’u foti kedas fehuk-daan iha meza leten hodi han daudaun. Ha’u foin han fehuk-daan ne’e baluk ida, seidauk tolan tan, eh, tekir-tekir ha’u-nia alin Ronaldo (ha’u aman kiik nia oan) mosu mai daudaun. Ha’u hatene ona. Nia mai atu fó hatene kona-ba konstrusaun monumentu istóriku iha Edemumu ne’eba ne’e. Hahan sei nakonu iha ibun laran, ha’u bolu Ronaldo; “Seidauk matabixu karik, mai ita na’in-rua han.”
“Ah, obrigadu maun. Ha’u foin matabixu tiha mak la’o tesik mai ne’e sa,” Ronaldo hatan hodi tuur iha hadak leten.
“Ó ba lalais, hateten ba ita-nia badaen sira-ne’e, tuku hira mak ita ba fatin servisu.”
Ronaldo doko ulun no hakat sai ba daudaun. Ha’u mós ho isin moris, hamoris motor ba daudaun. Iha uma ne’e, ha’u hein bainhira mak alin Ronaldo lori novidade kona-ba badaen sira-nia kondisaun ne’e. Hein no hein, kala hein to’o besik oras ida ona, Ronaldo seidauk no nunka atu mosu mai. Ha’u hahú deskonfia katak Ronaldo kala ba badiu tan ona ou karik badaen sira mak kansela tan ona servisu ne’e.
Ha’u hein be hein. Tanba, sente baruk demais no dalaruma raan nakali uitoan mós, ha’u finje buti halimar telefone, lahatene pulsa ka kreditu iha laran ka lae, ha’u naran diverte aan hodi halimar telefone ne’e. Maromak tulun, kala liu tiha minutu 30 hanesan ne’e, alin Ronaldo mós mosu mai daudaun. Espera, nia lori novidade di’ak ida mai ha’u
“Maun, badaen sira dehan agora sira seidauk bele ba halo servisu,” Ronaldo dehan mai ho dada iis badak-naruk.
“Tanbasá?”
“Sira labele ba tanba sira-nia patraun (boss) iha ne’ebá hela. Sira tauk sira-nia patraun.”
“Se nune’e, entaun ita halo oinsá mak di’ak?”
“Ita koko fali lorokraik de’it mak ha’u sa’e ba, maun.”
“Di’ak, keta haluha orsida lorokraik.”
Ha’u hatán ho laran todan. Kala Maromak mak hatene ha’u-nia laran ne’e. Entre hirus no la hirus. Maibé laran ne’e bisi-bisi, lahatene, atu tarata ema hirak ne’e maibé ibun ne’e susar atu katak sai. Ha’u hamriik tun-sa’e de’it. Lahatene, atu halo sá no atu ba loos ne’ebé. Ha’u hakat neik ba neik, ba hamriik iha uma-nia tatis hodi horon anin be huu buras ne’e.
Ha’u hateke tuir luron iha uma oin ne’e, ema la’o hasoru malu hanesan karreta sira iha sidade laran halai liu malu be naba-naban. Estudante sira uza uniforme, leba pasta la’o tutuir malu, la’o hadau malu dalan atu ba eskola. Karik, sira tauk tama tarde ou karik sira tauk manorin sira.
Iha lian bisi-bisi ida mosu iha ha’u fuan laran; ‘Oh, loos! Ha’u tenke haris tiha lai mak ba fatin ruma.” Ha’u fila kotuk, foti tolla tama hariis fatin. Ha’u tara tolla ba pregu ida be kuda iha didin lolon ne’e, ha’u hakfuik hananu mesa-mesak. Malirin. Bee ne’e malirin be malirin. Ha’u fakar bee ba isin lolon ne’e, hanesan loos, maho-ween dadeersan be turu kona ita-nia ain malirin no malirin tebes.
Ah, ha’u hakfodak. Nune’e, ha’u matan ne’e fihir didi’ak ha’u-nia aan ne’e, ha’u-nia isin-lolon mean-kafuak mean-mean. Katar. Liman ne’e koko kaer buat kafuak be mean-mean ne’e, eh, sente ba hanesan fatuk-musan kiik-oan be belit iha ha’u isin. Ha’u ta’uk be tauk. Ha’u hanoin hikas ha’u-nia inan-kiik Celestina nia liafuan be dehan; Susuk tata ita-ne’e tenke kuidadu tanba bele hamosu moras malária no moras dengue, ne’ebé dalaruma bele lori ita ba mate.
Fihir no lamas halimar buat kafuak ne’ebé susuk tata fatin no susuk bahat hela ne’e, ha’u-nia hanoin la saudavel. Ha’u hanoin hetan fali, aleinde moras dengue, iha Timor-Leste ne’e, daudaun ne’e moras foun ida mosu tan hanaran CHIKUNGUNYA—moras ne’e akontese tanba susuk mak tata. Moras Chikungunya ne’e ninia fonte mai hosi susuk Aedes Aegepty no Aedes Albopictus ne’ebé mak infetadu ho virus Chikungunya. Ninia sintoma mak hanesan isin moras, artikulasaun (ain-tuur) moras, múskulu (ain-kabun) moras, bubu iha artikulasaun (liman-fuan nian), ulun moras, laran-sa’e, isin kole, isin mean no bele katar.
Ha’u reza iha ha’u-nia laran, atu moras ne’e labele da’et mai ha’u. Ha’u finje la liga ba kafuak mean-mean hirak ne’e. Ha’u hamaran aan ho tolla ne’e, ha’u hakat lalais ba kuartu laran. Ha’u rega mina-morin ba isin lolon sira ne’e. Ho hanoin ida, mina-morin ne’e, bele kura no hadook ha’u hosi moras dengue no Chikungunya ne’e. Ha’u troka hodi hatais kalsa metan nakles iha kelen ho faru you can see kor mean ida.
Ha’u hakat lalais sai ba hamriik iha uma tatis. Hateke ba lalehan, loromatan duir-aan tuur ona iha uma kakuluk leten—maske tuur dook iha lalehan ne’eba. Ha’u harree ba telemovel Oppo A1K nia ekran ne’e, oras besik meudia (tuku 11h59) ona. Ha’u foti ain hakat ba li’ur, hakat tuir dalan naruk ne’eba ne’e, atu ba vizita ha’u-nia inan kiik Celestina iha sorin ne’ebá ne’e. Maibé, lian bisi-bisi mosu iha laran ne’e; Di’ak-liu telefone tiha ba uma-na’in para prepara. Ha’u dere telfone ba ha’u alin Osório maibé nia hatán hosi sorin ne’ebá ho lian neineik.
“Hallo…”
“Ai oma isi wee di, Dili isi woí (ó iha uma ka iha dili)?”
“Ami aula fali ona. Ne’ebé, ha’u mai tiha Dili, maun.”
“Oh, di’ak!”
“Ha’u atu ba uma maibé imi iha uma laiha ne’e.”
“Ha-ha-ha. Be uma ha’u la lori mai Dili, maun. Ne’ebé, maun ba halo fali dezeñu tuir uma ne’e, hodi hamosu fali kakuluk ne’ebé di’ak. Ha-ha-ha…”
“Labarik pesti ida-ne’e, gosta goza ita. Ha-ha-ha.”
Ha’u hateke ba odamatan boot be satan de’it ho ai ne’e. Ha’u foti ain hakat ba oin, sura netik hakat ida ba ida, hakat tuir luron be nahe ho rai-mutin ne’e, la’o ba oin ho fiar aan. Iha dalan klaran, la’o hasoru estudante sira be la’o loko ana loos. Estudante feto sira-ne’e la’o liki fuuk ba-mai, la’o hasoru ema mós lahatene kumprimenta ema. Teir-tekir, hosi uma ida-nia tatis, ha’u rona lian ida hasee ha’u; “Bomdia.”
Ah, ha’u hakfodak hateke ba uma tatis, ha’u haree-hetan aifunan (INAN) ida hamriik ho oin midar—ha’u-nia ama kiik hatudu hamansa-mihis ba ha’u. Ha’u hateke ba ama-kiik nia oin, nia oin kabuar nabilan hanean fulan naroman iha tempu kalan. Ha’u hatudu hamansa-midar hodi hatán;
“Bomdia, ama kiiik, Ama kiik di’ak ka lae?”
“Ha’u di’ak.”
“Be, atu ba ne’ebé mak la’o lais loos ne’e.”
“Atu ba sorin ne’eba.”
“Di’ak, la’o kuidadu aan.”
“Obrigado wa’in.”
Ho hamnasa mihis, ha’u nafatin hakat tuir dalan, dalaruma nauk dalan-terik ba sede suku, hafoin la’o tesik ba sentru saúde nian. Tuir dalan, ha’u hateke ba dalan ida iha leten ne’eba ne’e, eh, ha’u haree labarik lubuk ida halimar tiru hela berlindis. Kala halimar berlindis ne’e hanesan divertimentu ida ba labarik foho oan sira karik, eh, inan-aman sira mós tuur tutuir malu hodi fo apoiu no haree sira-nia oan sira halimar.
Haree ida-ne’e, ha’u dehan ba aan rasik; ema sira-ne’e kala servisu laiha karik, mak ba haree fali labarik sira halimar ne’e manán saida? Onsetu de’it. Haree labarik sira-ne’e, mosu hikas memória; Uluk, kala ha’u mós halimar berlindis hanesan labarik sira-ne’e, maibé imposivel se ha’u tuur kahor ho labarik sira-ne’e hodi halimar berlindis. Maibé, eh, hein lai. Haluha tiha sasan sira-ne’e. Ha’u foti ain hakat lalais ba oin, la’o hasees aan hosi fatin ne’e ba Osório nia uma.
Hakat ida ba ida, ida-rua-tolu-haat, hateke ba ai-hun sira be hamriik iha dalan ninin sira-ne’e moris buras. Ai sira-ne’e, uluk, ami membru Klibur Intelektuál Juventude Miabuti (KIJM) mak kuda iha tinan hirak liubá ne’e, iha sede juventude nia oin ne’e mesak boot no aas tantanan de’it. Buras be buras. La kle’ur no la sente, ain ne’e sama tiha ona iha Osório nia uma.
Matan ne’e fihir no hateke tun-sa’e. Neon be badaen obriga liman ne’e, dada sai lalais Hand Phone marka Oppo A1K iha kalsa bolsu nia laran, hahú fihir ba anglu ida di’ak atu hasai retratu. Hasai hosi uma nia sikun-sikun, eh, kamara Oppo nia matan ne’e kaer toman alvu ida. Herankai, asu inan ida toba latan hela iha meza ida-nia leten. Ha’u-nia laran bisi-bisi hodi hateten ba aan rasik; Ne’e mak asu inan ne’e hamriik mai tata ha’u sa, ha’u lolo nia to’o rai-huu mak moris fali.
Ha-ha-ha. Ida-ne’e hela ba imajinasaun fuik be na’in laek. Matan ne’e hateke liu asu nia ikun be book aan hamriik sa’e hanesan rádiu nia antenna lolo aan ba lalehan ne’e, ha’u haree-hetan ema ida-nia ain kaluk no belar, lolo no solur-aan sai mai daudaun hodi tula sa’e iha kama ida-nia ulun. Sé nia ain mak ne’e? Tanba, ha’u seidauk haree-hetan na’in ba ain ne’e nia isin-lolon, ha’u-nia laran ko’alia mesa-mesak; “Ha’u ne’e alin, Liurai (Osório nia alin rasik).”
Ha’u kuriozu. Ha’u hahú hakat neineik, hakat hakbesik ba ain ne’e nia na’in. Ha’u foti ain, hakat neik ba neik, hanesan ema na’uk-teen ida be la’o foti ain ho kuidadu, atu ema seluk labele rona ha’u-nia hakat ne’e nia lian. Ha’u hakat hakbesik ba daudaun, ain be tula iha kama ulun ne’e book aan mesa-mesak tuir anin be huu monok. Ha’u la’o no hafuhu, eh, ha’u haree-hetan ferik Osório nia ama mak toba latan hela ne’e.
Ha’u lamas hirus matan ne’e, hodi dada iis naruk no foti desizaun lakohi atu hasee ferik be toba ho hakmatek ne’e. Iha ha’u-nia laran mosu bisi-bisi ida, karik ferik kolen be husik nia toba deskansa lai ba. Maibé, nune’e ha’u fila kotuk, eh, asu inan be toba iha meza leten ne’e hatenu be hatenu. Ah, asu porkaria ne’e nia respeitu laiha liu ne’e. Ema sei toba mós nia hatenu haluha rai. Ha’u fila kotuk kaer kamera Oppo A1K ne’e hasai uma ne’e nia retratu iha parte norte nian, eh, tekir-tekir ha’u rona ferik hasee ha’u ho lian nakdedar.
“Oan, ohin kedas mai ka foin mak mai ne’e.”
“Ah, be ama moras ka,” ha’u hatan ho buat seluk tanba ha’u rona ferik nia lian sai mai ne’e lian nakdedar iha kakorok talin de’it.
“Loos! Ha’u moras hahú hodi kalan kedas.”
“Ba konsulta ona iha sentru saude ka seidauk.”
“Seidauk. Ema lori ha’u ba konsulta laiha ne’e.”
“Entaun, ha’u-nia alin Martins ba fali ne’ebé.”
“Nia ba tuir formasaun.”
Ha’u rona ferik nian lian be sai mai nakdedar no forsa laek ne’e, ha’u-nia laran moras no dodok be dodok. Ha’u lulun fila-fali ha’u-nia memória pasada iha tinan hirak liuba ne’e. Wainhira ha’u-nia mama rasik moras, ami oan hotu-hotu dook hosi rai moris fatin Uatulari ne’e. Ha’u-nia mama moras, terus mesa-mesak iha uma. Ami oan sira buka la’o-rai ba buka osan dolar to’o dolar maibé ha’u-nia mama hela iha uma moras dolar mesa-mesak.
Ha’u-nia mama sempre subar nia moras ba ami oan sira. Signifika gosta subar nia terus hodi hatudu de’it ninia ksolok no domin liuhosi hamnasa-mihis ba ami oan sira. Ha’u-nia mama sempre finje hatudu nia forsa iha ami-nia oin, hanesan loos iha ohin dadeer, susuk hobur no tata ha’u isin-lolon dala-dala, maibé ha’u-nia mama dehan nia la moras.
Iha tempu ne’eba ne’e, ha’u lembra fali, ha’u-nia mama kous hela ami na’in-haat (4) maibé bainhira nia hetan moras, nia hanesan la kous oan ida tanba laiha oan ida mak tau matan ba nia. Oan sira la’o dook hosi nia. Iha biban ne’eba, ha’u-nia mama moras no luta mesa-mesak iha toba fatin. Nia presiza oan sira nia domin no hamansa-mihis maibé nia nunka haree hetan. Nu’udar oan, ha’u sente sala boot tanba mama presiza ami oan sira maibé laiha oan ida mak besik ba nia.
Ha’u sei hanoin hetan. Maske iha família uma-tahen (viziñu) besik hela iha uma tatis ne’e, maibé sira la brani foti desizaun atu lori ha’u-nia mama ba konsulta iha ospitál ka sentru saúde be besik. Sorte, iha momentu ne’e, iha ha’u-nia aman kiik (matebian ona) ho ha’u-nia espoza foti desizaun ida lori ha’u-nia mama ba konsulta iha Hospital Nasionál Guido Valadares Dili. Hanesan distánsia hosi postu Administrativu Uatulari ba rai-boot Dili be dook no tebes, ha’u-nia mama baixa iha HNGV Bidau to’o tinan ida, to’o ikus Aman Lalehan Moris Nia Na’in bolu hikas nia ba lalehan.
“Be nusa mak ohin kedas hateke metin-metin de’it ha’u hodi lahateten liafuan ruma mai ha’u. Karik oan imajina hela buat aat ruma,” dehan Osório nia ama ba ha’u no halo ha’u hakfodak no hadeer hosi ha’u-nia murón ne’e.
Ha’u hakfodak. “Ah, lae ama. Ha’u telefone lai ba alin Osório lai.” Ha’u hamrrik sees hosi ferik nia fatin toba ne’e, ha’u telefone daudaun ba Osório.
“Hallo, boatarde maun.”
“Osório, ferik morsa hela ne’e.”
“Ferik moras oinsá, maun.”
“Ferik moras saida karik, ha’u mós lahatene. Maibé ferik hateten mai ha’u katak nia moras.”
“Neeka, maun.”
“Ferik dehan katak nia hakat sai hosi uma laran mai, ho ai tonka de’it. Pois ninia liman-ain sikun sira-ne’e book ba ladi’ak hotu, ne’ebe ha’u buka took doutor lai.”
“Di’ak maun.”
Ha’u ko’alia mesa-mesak ba aan rasik; “Ohin sábadu tan ne’e dotor sira iha ga lae.” Hafoin telefone ramata, ha’u hakat sai hosi uma foin konstrui ne’e, ha’u haree hetan kedas infermeiru Rosito iha nia uma hela. Ha’u hakat tuir nia uma tatis atu ba dapur, ha’u deside bolu kedas infermeiru ne’e; “Zito…” Infermeiru ne’e hateke mai ha’u no hakat hakbesik mai ha’u ho isin molik. Ho ansi, ha’u mós la’o hasoru no hateten direta ba infermeiru ne’e.
“Osório nia mama moras no toba mesak de’it iha uma.”
Infermeiru ne’e doko ulun de’it. Ami na’in-rua la’o ho ansi, la’o korta de’it iha uma tatis ne’e, ba ferik nia uma. Infermeiru ne’e hamriik hateke de’it ba ferik dala-dala no dehan ba ferik ho domin wa’ in.
“Depois mak ha’u fó aimoruk ba ferik, ha’u fila ba uma lai.”
Nune’e, ha’u mós fó hatene ba ferik; “Ha’u tun ba fó hatene ferikoan tein lai, lori netik buat ruma para mama han lai.” Ha’u la hein ferik nia resposta, ha’u halai lalais tun ba uma fó hatane ferikoan perpara hela hahan. Ha’u tuur dada iis, hateke ba oin, ha’u haree aifunan ida be hamriik iha uma tatis ne’e, nia funan buras maibé hahú namlele ba daudaun. Ha’u fihir aifunan ne’e hodi refleta mesa-mesak;
“Tebes no tebes duni..! ‘INAN IDA’ hanesan ‘AIFUNAN IDA’ be moris buras tuir nia tempu. ‘INAN IDA’ hanesan ‘AIFUNAN IDA’-nia funan be buras, ne’ebé sei namlaek iha otas nakaras—bainhira lorokraik ne’e mai haloot no hikar tiha loromatan nia roman ba nia knuuk.”
Ha’u hateke ba parte loromonu, loromatan mós monu ba daudaun. Iha lalehan nia rohan be dook ne’eba ne’e, ha’u haree rai be nakaras halo lalehan nia kór be azúl nakfilak-aan sai kór mean hanesan raan be mean-mean. (*)
*) Istória Badak (ISBA) “Aifunan Namlaek iha Otas Nakaras” ne’e, hanesan reflesaun mukit ida ba “Loron Mmundiál Feto” ne’ebé kada tinan mundu selebra iha kada 08 marsu (08 marsu 2024).
