iklan

EKONOMIA, HEADLINE

Labarik 47% afeta má nutrisaun tanba la konsome ai-han nutritiva

Labarik 47% afeta má nutrisaun tanba la konsome ai-han nutritiva

Ilustrasaun má nutrisaun. Imajen/Espesiál.

DILI, 26 Marsu 2024 (TATOLI) – Konsellu Nasionál ba Soberania, Seguransa Ai-han no Nutrisaun iha Timor-Leste (KONSSANTIL) konsidera labarik husi tinan lima ba kraik iha área rurál kuaze 47% mak afeta má nutrisaun tanba falta konsome ai-han ne’ebé nutritiva.

Diretór-Ezekutivu KONSSANTIL, Comar Mendonça, hateten kauza husi má nutrisaun ne’ebé akontese iha territóriu ne’e mai husi problema ai-han. Dalabarak komunidade sira, liuliu inan-isin rua no fó susu siram la hetan ai-han ne’ebé adekuada atu apoia sira ho labarik nia saúde, tanba ne’e maka akontese problema referidu iha nasaun ne’e.

“Ita-nia labarik timoroan sira husi idade tinan lima ba kraik afetadu ba má nutrisaun (raes badak ka krekas) kuaze 47%. Kazu ida ne’e ninia implikasaun ba liu labarik sira iha area rurál”, Comar Mendonça dehan iha Comoro, ohin.

Tanba ne’e, KONSSANTIL halo esforsu hodi serbisu hamutuk ho ministériu importante 12 hodi kombate deznutrisaun iha país hodi salva labarik sira iha área rurál hodi asesu ba hahán ne’ebé saudavel. Aleinde ne’e, tau importánsia ba asuntu ne’e hodi bolu atensaun ba ema hotu-hotu, liuliu Governu atu trata asuntu ne’e ho sériu. “Má nutrisaun ne’e kuandu la hetan tratamentu ida ho sériu, ba futuru sei prejudika dezenvolvimentu jerasaun foun sira-nian labele hetan edukasaun ida di’ak hodi dezenvolve sira-nia aan sai labarik ida ne’e ativu”, afirma.

Responsavel ne’e salienta katak deznutrisaun ne’e kuaze akontese hotu iha kada munisípiu, maibé afeta maka’as mak iha manisípiu tolu, liuliu Ermera, Ainaro, Viqueque no Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-Cusse Ambeno (RAEOA).

“Husi dadús má nutrisaun 47% ne’ebé akontese iha Timor-Leste ne’e hatudu katak Ainaro iha labarik hamutuk na’in-3,649 maka afetadu, Ermera iha 6.904, RAEOA iha 4.036 no Viqueque iha 4.003”, informa.

Iha sorin seluk, Xefe Sub-Unidade Seguransa Alimentár husi Ministériu Agrikultura, Pekuária, Peska no Floresta (MAPPF), Jacinta Araújo, relata katak bazeia ba rezultadu projesaun iha fulan-Maiu to’o Setembru 2024, analiza Klasifikasaun Faze Integrada (IPC, sigla portugés) Inseguransa Alimentár Aguda klasifika populasaun hamutuk 27% mak afeta ba iha inseguransa ai-han grave, krize no emerjénsia. Depois iha IPC faze daruak 37% mak afeta inseguransa ai-han aguda, nune’e mós iha faze datoluk populasaun hamutuk 25% mak afeta krize no 2% maka iha faze emerjénsia.

Husi munisípiu 13 no RAEOA, liuliu Aileu, Ainaro, Ataúro, Bobonaro, Covalima, Ermera, Lautém, Liquiça, Manatuto, Manufahi, Viqueque no RAEOA maka tama iha klasifiksaun IPC faze datoluk, enkuantu Baucau no Dili klasifikadu tama iha IPC faze daruak nian.

Ho nune’e,  MAPPF liuhusi Xefe Sub-Unidade Seguransa Alimentár afirma katak bazeia ba dadus má nutrisaun 47% ne’e konsidera risku boot tebes, tanba ne’e, nia sujere bainhira labarik iha inan nia kanotak presiza konsome ai-han ne’ebé nutritiva.

Nia husu ba inan-feton sira bainhira labarik iha kanotak tenke konsome hahán saudavel, nune’e aban-bainrua labarik moris ho kondisaun di’ak no sira bele sai jerasaun ida ne’ebé di’ak hodi kontinua dezenvolve nasaun ne’e.

Seguransa ai-han no nutrisaun tama ona iha Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu (PED) 2011-2030, katak nasaun ida ninia rikusoin loloos mak ninia ema nia forsa kondisaun saúde jerál, edukasaun no kualidade moris ema Timór-oan sira-nian konsidera hanesan sentru ba dezenvolvimentu nasaun ida ne’ebé justu no progresivu.

Liuliu labarik sira iha Timor-Leste, iha direitu atu asesu ba kuidadu saúde neʼebé di’ak, ai-han ho nutrisaun, bee-hemu ne’ebé moos no saneamentu ne’ebé di’ak, nune’e atinjimentu nasionál ba seguransa ai-han no nutrisaun sai nafatin prioridade nivel altu ba dezenvolvimentu nasionál.

Governu iha ona kompromisu atu serbisu iha maneira interministeriál atu foti asaun ruma hodi responde ba kestaun hirak relasiona ho seguransa ai-han no nutrisaun.

Iha área dezenvolvimentu prinsipál sira hanesan agrikultura, peska, saúde, edukasaun, infraestrutura, komérsiu, ambiente, jestaun dezastre no protesaun sosiál. Nune’e, intensaun husi Polítika ba Seguransa Ai-han no Nutrisaun mak atu gia no koordena asaun husi grupu interesadu oioin ba meta jerál sira.

Ministériu hirak ho funsaun prinsipál iha implementasaun Polítika ida ne’e inklui MAPPF, Ministériu Saúde (MS), Ministériu Edukasaun (ME), Ministériu Komérsiu, Indústria no Ambiente (MCIA), Ministériu Solidaridade Sosiál (MSS), Ministériu Administrasaun Estatál.

Ho situasaun Seguransa ai-han no nutrisaun, Governu dahuluk adopta ona Polítika Nasionál ba Seguransa Ai-han iha Polítika ba Seguransa Ai-han no Nutrisaun ida ne’e refleta ona lisaun hirak ne’ebé aprende ona husi implementasaun polítika .

MAPPF iha polítika atu identifika ona kauza prinsipál ba inseguransa ai-han mak hanesan prátika agrikultura neʼebé barak mak sei ho sistema subsisténsia, falta fonte alternativa ba rendimentu, nune’e mós falta asesu ba ai-han tamba podér kompra ne’ebé ki’ik.

Notísia relevante: Timor-Leste iha nivel ‘alarmante’ ba inseguransa alimentár

Jornalista: Tomé Amado

Editora: Maria Auxiliadora

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!