DILI, 31 janeiru 2025 (TATOLI)—Prezidente Asosiasaun Arbitrajen Futeból Timor-Leste (AAFTL), Nivio Fernandes, hateten AAFTL preparadu no prepara ona árbitru profesionál hamutuk na’in-ualu hodi apoiu jogu Komunidade Nasaun Ko’alia Lian Portugés (CPLP-sigla portugés) iha modalidade futeból nian.
Notísia Relevante: Governu garante sei konklui hadi’a infraestrutura antes jogu CPLP hala’o
“Ita agora preparadu ona atu prepara árbitru sira tanba ita sei hasoru eventu internasionál hanesan jogu CPLP, entaun ita sei oferese árbitru na’in-ualu hodi apoiu iha modalidade futeból,” Nivio hateten ba Agência TATOLI iha edifisiu Federasaun Futeból Timor-Leste (FFTL), Bairro dos Grilhos, sesta ne’e.
Nia dehan, tuir informasaun ne’ebé AAFTL simu husi Ministeriu Juventude Desportu Arte no Kultura (MJDAK) árbitru sira mai husi nasaun ualu (8) seluk maioria árbitru prinsipál, ho nune’e Timor-Leste mak sei apoiu árbitru asistente.
“Tuir informasaun husi MJDAK katak árbitru sira mai husi li’ur ne’e mesak árbitru prinsipál de’it, sira-ne’ebé tun iha kampu klaran, entaun árbitru asistente sira uza árbitru timoroan hotu. Entaun, na’in-ualu (8) ne’e, na’in-ida (1) ami haruka ba ne’e, ami tenke atu bele aumenta tan asistente árbitru, nune’e bele apoiu jogu sira la’o ho susesu,” Nivio dehan.
Tuir dadus ne’ebé iha, totál árbitru iha Timor-Leste ne’ebé tuir ona formasaun atu hetan lisensa hamutuk 671 no husi númeru ne’ebé iha inklui árbitru futsál no kampu boot nian.
Jogu CPLP tinan ida-ne’e sei hetan partisipasaun másimu husi Estadu-membru sira, ho delegasaun hanesan Angola iha partisipante 101, Brazil 101, Cabo Verde 101, Guiné-Bissau 61, Guiné Ekuatoriál 35, Mosambike 70, Portugál 101, São Tomé e Prínsipe 35 no Timor-Leste 101.
Eventu importante ida-ne’e hatudu Timor-Leste nia kompromisu atu haburas interkámbiu kulturál no atlétiku iha komunidade CPLP nia laran.
Istoria badak kona-ba jogu CPLP
Jogu Desportivu CPLP harii iha tinan 1990, tuir Akordu Kooperasaun Multilaterál (Nú. 2 hosi Artigu 10) ba Desportu komunidade ne’ebá nian.
Entendimentu ne’e asina ona iha loron 20 janeiru, iha Lisboa, husi Estadu sira Angola, Cabo Verde, Guiné-Bissau, Mosambike, Portugál no São Tomé no Prínsipe, Brazil prezente de’it ho estatutu observadór.
Rekoñese katak desportu hanesan fatór kulturál indispensável ida ba dezenvolvimentu tomak pesoa umana nian no konsekuentemente ba dezenvolvimentu sosiedade nian, emerjénsia Jogu CPLP nian fó orijen ba instrumentu prinsipál ida kooperasaun nian iha komunidade luzófonu.
Nafatin tuir termu Regulamentu Jogu CPLP nian, sei laiha nasaun vensedór sira iha edisaun ida-idak eventu nian tanba manan-na’in sei sai komunidade.
Konvivénsia saudavel no desportiva de’it mak tenke prevalese entre nasionalidade sira, iha idade ida-ne’ebé ema sira iha inklinasaun atu hakarak muda mundu no Estadu sira-ne’e hotu konserteza hakarak komunidade ida-ne’ebé forte no unidu.
Tanba ne’e, Portugál halo pontu ida atu sai uma-na’in ba edisaun 1 Jogu Desportivu País sira Lian Portugés nian, iha fulan-setembru tinan 1992. Joven hamutuk 500-resin husi seksu rua, ho tinan 15 to’o 16, husi Angola, Cabo Verde, Guiné-Bissau, Mosambike, Portugál no São Tomé no Prínsipe.
Iha tinan 1995, II Jogu CPLP nian hala’o iha sidade Bissau, ho partisipasaun joven na’in-300 husi Angola, Cabo Verde, Guiné Bisau, Mosambike no São Tomé e Prínsipe. Iha tinan hanesan, Mosambike aplika atu sai uma-na’in ba III Jogu sira.
Tanba razaun oioin, Maputo sai de’it uma-na’in ba edisaun 3.ª Jogu sira CPLP nian iha tinan 1997, entre loron 13 no 18 fulan-setembru. Iha totál partisipante hamutuk 500 husi nasaun luzófonu hotu-hotu, ne’ebé kompete iha kategoria sira tuir mai ne’e: Atletizmu, Basketebol, Futeból no Ténis.
Hafoin ne’e, Cabo Verde aplika hodi organiza IV Jogu sira, projetu ida-ne’ebé foin sai realidade iha tinan 2002. Entre loron 20 no 28 fulan-Jullu, Praia simu partisipante na’in-470 husi nasaun hotu-hotu iha grupu ho exesaun husi Brazil dala ida.
Desportu sira-ne’ebé hili iha tempu ida-ne’e mak Handball, Basketball no Praia Voleiból, ba seksu rua; iha nia fatin, labarik-mane sira de’it mak kompete iha Futeból iha tinan ne’ebá.
Jogu Komunitáriu Luzófonu ba dala-lima (5), ne’ebé marka ona ba tinan 2005, hala’o iha Luanda, kapitál Repúblika Angola nian, entre loron 12 no 18 fulan-agostu.
Númeru rekord ida husi atleta sira-ne’ebé partisipa iha eventu ne’e, besik 700 husi seksu rua. Handball, Basketball, Desportu Adaptadu, Futeból, Ténis no Voleiból Praia mak desportu sirap-ne’ebé hili. Partisipante sira hetan lembransa, prémiu sira hanesan tasa, medalla osan-mean, osan-mutin no bronze, prémiu Étika Desportiva no diploma partisipasaun nian.
Iha edisaun tinan 2008, Jogu VI CPLP hala’o iha sidade Rio de Janeiro, iha Repúblika Federál Brazil, entre loron 26 fulan-jullu no loron 01 fulan-agostu.
Iha tinan 2010, Jogu VII CPLP hala’o iha sidade kapitál Mosambike, Maputo, entre loron 29 fulan-jullu no loron 07 fulan-agostu. Iha edisaun ida-ne’e, desportu sira ne’ebé mak halo parte iha kuadru kompetisaun nian mak Handball, Atletizmu, Basketebol, Desportu Adaptadu, Futeból, Ténis no Voleibol Praia.
Iha tinan 2012, Portugál, espesífiku liu sidade Mafra, sai uma-na’in ba Jogu Desportivu VIII CPLP nian, entre loron 7 no 15 fulan-jullu. Handball, Atletizmu, Basketebol, Desportu Adaptadu, Futeból, Ténis no Voleibol Praia mak desportu sira ne’ebé hili.
Iha tinan 2014, jogu sira, iha sira-nia edisaun IX, fila fali ba Angola, entre loron 26 fulan-Jullu no loron 2 fulan-Agostu. Handball, Atletizmu, Basketebol, Atletizmu ba ema ho defisiénsia, Futeból, Ténis no Voleiból Praia mantein iha kuadru kompetisaun nian iha relasaun ho edisaun sira ikus nian. Natasaun, Judo no Ténis Meza maka adisaun foun sira ba programa kompetisaun nian.
Edisaun ba dala-10 Jogu Desportivu CPLP nian hala’o iha illa Sal, Cabo Verde, entre loron 17 no 24 fulan Jullu. Handball, Atletizmu, Atletizmu ba Ema ho Defisiénsia, Basketebol, Futeból, Natasaun, Taekwondo no Voleibol Praia mak sai hanesan desportu sira-ne’ebé mak hili. Tinan 2016 marka mós entrada husi Guiné Ekuatoriál, aumenta nune’e númeru husi nasaun sira-ne’ebé partisipa iha Jogu Desportivu sira CPLP nian ba neen.
Iha tinan 2018, Saun Tomé no Prínsipe hanesan nasaun uma-na’in ba Jogu Desportivu sira CPLP nian ba dala 11, ne’ebé hala’o entre loron 21 no 28 fulan-Jullu. Atletizmu ba ema ho defisiénsia, Basketebol 3×3, Futeból, Taekwondo no Voleibol Praia maka sai hanesan modalidade ofisiál programa nian.
Jogu desportu CPLP edisaun ba dala-12 sei akontese iha Timor-Leste fulan jullu mai ne’e.
Notísia Relevante: TATOLI, I.P-RTTL, E.P sei halo transmisaun direta ba jogu CPLP
Jornalista : Hortencio Sanchez
Editór : Cancio Ximenes