OEKUSI, 01 Maiu 2025 (TATOLI) – Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, apela ba Oekusi-aon sira atu kria unidade no akumula intektuál sira husi partidu hotu atu hahú prepara-an simu desentralizasaun no podér lokál iha 2027.
Primeiru-ministru hato’o asuntu ne’e iha diálogu ho komunidade suku tolu, iha aldeia Tumin, suku Bobometo, sub-rejiaun Oésilo, bainhira sosializa programa desentralizasaun administrativa no podér lokál.
“Implementasaun podér lokál tenke hahú uluk iha Oekusi. Atu estabelese Governu lokál ne’e, hakbesik ba povu no Estadu, tenki iha konfiansa katak ema sira-ne’ebé serbisu hatene ona saida mak atu halo, tanba atu halo de’it, halo de’it, bá-mai hela de’it mak lahatene serbisu, rai ne’e sei la la’o, entaun prepara-an, hamutuk ba, ida de’it, atu simu”, Xanana dehan.
Notísia relevante: Xefe Governu introdús PEDN hodi reajusta ho implementasaun ZEESM ba populasaun iha Pássabe
Polítika atu implementa podér lokál ne’e iha 2027 no xefe Ezekutivu sei la’o haleu munisípiu hotu atu ko’alia kona-ba asuntu ne’e.
Tuir Xanana, iha buat barak mak sei falla, liuliu iha serbisu finansa, administrasaun la la’o, balu planeamentu laiha “ne’e mak ha’u sei la’o heleu fali munisipíu hotu atu husu prepara-an. Ha’u-nia hakarak ema sira Oekusi-oan hatene duni ka balu beik-teen ka baruk-teen, maibé tinan ne’e, tinan teste nian, 2026 mós sei teste nafatin ba munisipíu hotu”
Iha 2027, depoizde eleisaun prezidensiál, primeiru-ministru sei buka munisipíu ida ne’ebé nia ema sira preparadu, katak hatene ona serbisu nune’e iha 2027 sei iha eleisaun. “Se iha munispíu rua ka tolu preparadu sei iha eleisaun asembleia, munisipíu ne’ebé seidauk prepara ba 2028”, nia fó hanoin.
Notísia relevante: PM Xanana husu Oekusi-oan prepara-aan lidera RAEOA iha 2026
Tuir nia, iha implmentasaun podér lokál ne’e hili ema ne’ebé iha kapasidade atu halo serbisu, la haree ba nia kór partidu, maibé haree ba kapasidade atu ukun iha rai ne’e no serbisu ba ema hotu.
“Bainhira ita tau ema ne’ebé loos, ba fatin ne’ebé loos, ha’u hatene Oekusi nia oan sira barak matenek, ko’alia inglés”, nia dehan.
Iha biban ne’e, Xefe Suku Usitaqueno, Francisco Elo, rekomenda ba primeiru-ministru bainhira implementa polítika desentralizasaun administrativa no podér lokál tenki hahú uluk iha Oekusi ho fundamentu mak liga ba Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasionál (PEDN) no Zona Espesiál Ekonomia Sosiál Merkadu (ZEESM).
“Kona-ba desentralizasaun ami hakarak Oekusi mak uluk, tanba bainhira ita mai halo konsulta ba programa PEDN 2011-2030, Oekusi mak uluk no implementasaun ZEESM Oekusi mak uluk. Ohin mós ita ko’alia tan kona-ba desentralizasaun, ida-ne’e mak ami hakarak estabelese dahuluk husi Oekusi, ami prontu, tanba ami haree ami-nia rekursu umanu sufisiente. Labarik matenek sira mós barak ona, balu serbisu iha rai boot no balu iha Oekusi, ne’ebé ami laiha dúvida”, nia realsa.
Notísia relevante: Xanana konsidera desentralizasaun hanorin servidór Estadu atu serbí povu
Jestór Sub-rejiaun Pássabe, Paulino Marques, hatete konsulta públika ne’e motiva sira atu prepara di’ak liután ba futuru hodi simu polítika ida-ne’e.
“Ho informasaun hirak ne’ebé primeiru-ministru hato’o, ami rekoñese sei iha buat barak mak falta, maibé ne’e oportunidade di’ak, nune’e Oekusi-oan prepara-an sai di’ak liu ba futuru kaer kuda talin hodi dezenvolve rai-ketan Ambenu”, afirma.
Jornalista: Abílio Elo Nini
Editora: Maria Auxiliadora