BOBONARU, 14 Maiu 2025 (TATOLI)—Ministériu Edukasaun liuhusi diresaun nasionál pre-eskolár planeia, iha tinan 2025 ne’e, sei establese tan sentru programa insentivu pré-eskolar hamutuk 13 iha munisípiu Bobonaru atu tulun labarik abandonadu sira asesu regulár ba edukasaun formál.
Notísia Relevante: ME sosializa programa intensivu edukasaun pre-eskolár iha Bobonaro
“Programa Intensivu ne’e ita halo aliñamentu ho suku sira-ne’ebé pré-eskolár seidauk iha, hodi programa intensivu hanesan pre-eskolár ida ba establese iha suku 13 iha Bobonaru ne’ebé mak pre-eskolár seidauk iha ne’e. Iha ne’ebá hodi halo atendimentu ba labarik sira-ne’ebé mak durante ne’e la asesu ba edukasaun pre-eskolár,” Diretór Nasionál Pré-Eskolár Ministériu Edukasaun (ME), Domingos Belo Soares, hateten iha nia intervensaun ba atividade sensibilizasaun Programa Intensivu ba líder komunitária, autoridade postu no Inspetór eskola sira-ne’ebé realiza iha Salaun Maria-Tapo, kuarta ne’e.
Programa ne’e, tinan kotuk ME establese ona sentru 10 iha munisípiu Bobonaru kobre labarik 250-resin mak konsege asesu ba aprendizajen iha pre-eskolár molok hakat ba ensinu báziku, no tinan ne’e sei kontinua abranje ba Suku 13 hanesan Lahomea, Leolima, Solulesu, Tapo, Kota-boot, Leber, Daudu, Goulolo, Genulai, Lebos, Gildapíl, Guda no Lupál ne’ebé konsideradu hanesan área insidensiál ka seidauk iha estabElesimentu pre-eskolár.
Programa ne’e alvu ba labarik ho idade tinan lima (5) ne’ebé seidauk koñese numerásia no literásia.
Nia konfirma, bazeia ba dadus estatistika nasionál nian ne’e, ME identifika katak totál suku 129 iha territóriu-laran mak seidauk iha pre-eskolár no dadus ne’e indika barak-liu iha munisípiu Ermera ho totál suku 23, Baukau 22 no munisípiu Bobonaru iha suku 13 mak seidauk iha pre-eskolár.
Tuir kalendariu fiksu, nia relata ensinu aprendizajen programa Intensivu pre-eskolar sei abertura iha loron 4 fulan Agustu no sei termina iha 24 novembru 2025 ho totál loron efetivu 75.
Bazeia ba tarjetu kada sentru sei akumula minimu labarik na’in 25 no masimu 35 ne’ebé sei akompañia husi Fasilitadór na’in rua.
Objetivu husi programa Intensivu pré-eskolár ne’e atu aumenta taxa partisipasaun iha rede pre-eskolár no aumenta taxa matrikula iha ensinu báziku.
Parte seluk mós atu tulun labarik sira bele hetan preparasaun sufisiente iha aspetu psikolójiku, sosio-emosionál no aspetu kognitivu, nune’e sira bele preparadu matríkula ba klase 1 Ensinu Báziku iha tinan letivu 2025.
Nia esplika, razaun Governu tau prioridade hodi kontinua implementa programa ne’e tanba labarik ne’ebé liuhusi aprendizajen pré-eskolár sira-nia karáter, mentalidade, psikolojikamente no formasaun di’ak-liu fali labarik sira-ne’ebé la liu husi edukasaun pre-eskolár ka tama liu ensinu báziku primeiru anu.
“Durante ne’e profesór primeiru anu sira, sente problema tanba labarik sira-ne’ebé la asesu ba edukasaun pré-eskolár, tama iha ensinu báziku hamutuk ho sira-ne’ebé asesu pre-eskolár. Sira hahú pre-eskolár ne’e di’ak-liu sira komesa iha ona koñesimentu literásia, numerásia, koñesimentu sosiál, sira-nia motoragrosa, motorafina sira-ne’e preparadu, la mo’e, la tauk, la tanis tuir inan-aman, sira hasoru profesór sira hanesan baibain,” nia hateten.
Responsável másimu Edukasaun Pré-Eskolár ne’e dehan. programa ne’e Governu Konstitusionál da-sia (IX) kontinua halo aliñamentu ho planu dezenvolvimentu estratéjiku 2011-2030, katak kada suku iha territóriu laran tomak mínimu tenke iha pre-eskolár ida.
“Governu nia espetativa mak 2024-2028 ne’e, labarik ne’ebé mak la asesu ba edukasaun pré-eskolár ita buka para timoroan sira-ne’e konta hamutuk ho pré-eskolár formál no la formál hanesan Programa Intensivu. Programa pré-eskolár komunitária, parseiru hotu-hotu ne’ebé loke eskola sira-ne’e hotu, ita duni hela atu bele atinje ne’e pelumenus kobre ona labarik 60% tanba agora ita foin liu 40%,” nia dehan.
Sekretáriu Autoridade Munisípiu Bobonaru ba asuntu administrasaun no Finansa, Domingos da Costa, hatp’o agradesimentu no konsidera programa ne’e importante tebes tanba iha Bobonaru labarik idade tinan liman (5) barak mak la asesu ha ensinu aprendizajen iha Pré-Eskolár.
Nia apela ba Inespetór eskola no dirijente eskola sira atu sarvisu hamutuk ho lideransa komunitária atu prepara kondisaun hodi bele estabelese programa ne’e iha tempu badak.
“Nai-liurai sira mak sai na’in, imi mak tenke haree ita nia-oan sira iha aldeia sira ne’e buka meiu halo nusa para lori ba, tanba nia to’o fulan lima de’it,” nia hateten.
Diretór Servisu Munisipál Edukasaun, Autoridade Munisípiu Bobonaru, Miguel Freitas, hateten líder komunitária sira mak sai hanesan implementadór ba programa ne’e, tanba ne’e nia husu atu hahú identifika ema na’in-rua (2) ho nivél akademiku lisensiatura ka baxarelatu hodi bele sai fasilitadór ba programa ne’e.
Aleinde ne’e, identifika mós fatin ne’ebé atu estabelese sentru Insentivu pré-eskolár ne’ebé bele asesu eletrisidade nomós seguru.
“Ita atu hamutuk hodi bele buka solusaun ba ita nia-oan sira-ne’ebé oras ne’e bele tinan lima (5) ona maibé seidauk asesu ba ensinu aprendizajen iha área remota sira-ne’e sei barak tebes, entaun ita duskute hamutuk para ba oin ne’e dezenvolve liután labarik sira-nia hanoin hodi asesu ba ensinu,” nia dehan.
Ministériu Edukasaun iha tinan 2024, haktuir ba Dekretu-Lei Nú. 34/2023, 31 Maiu, aprova “Rejime Jirídiku Sistema Nasionál Edukasaun Pré-Eskolár no Programa Edukasaun Infantil”. Programa ne’e implementa iha Munisípiu 11 inklui RAEOA, sei estabelese sentru ba ensinu no aprendizajen mínimu neen (6) no másimu 12.
Enkuantu, iha 2024 ne’e, ME konsege establese sentru Intensivu Pré-Eskolár hamutuk 60 iha munisipiu neen (6) hnesan Baukau, Bobonaru, Ermera, Kovalima, Ainaru no Vikeke ne’ebé konsege tulun labarik na’in-1,666 asesu ba Edukasaun Pré-Eskolár.
Notisia Relevante: ME akredita ona Edukasaun Pre-eskolár hamutuk 305
Jornalista : Sergio da Cruz
Editór : Cancio Ximenes
