Baucau (TATOLI) – Mudansa moris ema nian tinan ba tinan kuaze oinseluk ona, inklui istilu moris ema ida-idak nian, hahu hosi individu no grupu. Nune’e mos sexu livre, ne’ebe laos ona segredu ba ema hotu, maske balun komprende, maibe ema balun mos sedauk hatene risku hosi sexu livre ne’ebe bele fo ameasa ba vida umanu nian, inklui risku ba HIV/SIDA.
Ho moras HIV/SIDA ne’ebe mosu ona iha Timor-Leste ho nia numeru pasiente kuaze 274, Bispu Dioseze Baucau, Don Basilio do Nascimento apela ba sidadaun hotu atu evita sexu livre tanba bele hetan risku ba vida umana.
“Ema ida-idak tenke prevene halo sexu ho ema barak mezmu hakarak satisfas nesesidade bioliójika,” hateten Bispu Basilio ba Ajensia TATOLI, iha nia rezidensia fatin, Baucau, Kinta (06/04/2017).
Tuir nia, sidadaun sira tenke eduka an hodi prevene moras HIV/SIDA tanba konsumsaun aimoruk bele diminui maibé atu halako laiha to’o mate.
“Iha 1979, wainhira ha’u estuda iha paris, loron ida iha konferénsia kona-ba HIV/SIDA no misionáriu ida mai hosi Afrika hodi organiza no bolu doutór espesialista ida fahe informasaun ne’e hodi hateten, moras ne’e perigu no laiha aimoruk atu kura,” Amu Bispu haktuir.
Entretantu, relatóriu husi Ministériu Saúde (MS) hatudu, hahú husi tinan 2003 to’o Marsu tinan ne’e, populasaun Timor-Leste ne’ebé hetan moras HIV/SIDA, besik ema 274.
Tuir rejistu ne’ebé halo hatudu, totál husi ema ne’ebé afeta moras HIV/AIDS hamutuk 274 nó oras ne’e daudaun númeru ida ne’e mak relata iha sistema informasaun saúde nian, husi Ministériu Saúde.
Moras HIV/AIDS hanesan moras globál ne’ebé nia impaktu boot tebes ba sosiedade mundiál, desde moras ne’e identifika husi matenek nain sira iha tinan 30 liu ba 1981-2011 to’o agora, seidauk iha aimoruk ida ne’ebé bele kura ba gripe ida nee. Siéntifiku, Analistas no pekiza barak halo tiha ona hodi bele kura hasoru moras ne’e maibé sei malahok nafatin seidauk bele salva sosiadade mundiál husi gripe ne’ebé konsege hamate ona ema tokon ba tokon iha mundu.
Jornalista: Zezito Silva / Editor: Gantry Meilana
