DILI, 28 outubru 2021 (TATOLI)—Ministériu Koordenadór Asuntu Ekonómia (MKAE) liuhosi Ekipa traballu Organizasaun Mundiál Komérsiu (OMK) Timor-Leste, kinta (28/10) ne’e hala’o sensibilizasaun kona-ba prosesu adezaun Timor-Leste ba Organizasaun Mundiál Komérsiu (OMK) ba Sosiedade Sivil.
Asesór Ministériu Koordenadór Asuntu Ekonómia (MKAE), Estanislau Aleixo da Silva, hateten atividade sensibilizasaun ba Sosiedade Sivil ne’e importante tebes, atu partilla informasaun kona-ba adezaun, tanba sira-nia servisu diretamente ho komunidade.
“Sorumutu ida-ne’e importante tebes, atu ita partilla informasaun kona-ba prosesu adezaun ba sosiedade sivil, tanba sira-nia servisu diretamente ho ita-nia populasaun. Liuhosi sorumutu ne’e sira hato’o preokupasaun barak no ohin ekipa rejista ona atu haree servisu saida mak tenke halo tan, hodi esklarese ba ita-nia populasaun kona-ba prosesu adezaun Timor-Leste ba Organizasaun Mundiál Komérsiu,” Estanislau Aleixo da Silva hateten ba jornalista sira iha Salaun Auditorium Novu Turismu, Dili, ohin.
Kona-bá preukupasaun produsaun iha rai laran, asesór MKAE ne’e akresenta produsaun agrikula iha Timor-Leste labele depende ba alokasaun orsamentu, maibé presiza haree mós ba klimátika.
“Produsaun agrikula iha rai laran ohin loron la’os depende ba osan ne’ebé ita tau, maibé depende mós ba klima udan mai ka la mai. Se ita kuda mak udan la mai mós ita atu produsaun ne’e oinsá, maibé tenke haree oinsá mak atu diversifika ita-nia produsaun, labele dehan kuda hare de’it maibé tenke kuda mós buat seluk hodi ita bele enfrenta situasaun alterasaun klimátika ne’ebé ohin loron rai barak enfrenta,” nia dehan.
Liuhosi preokupasaun lejitima ida-ne’e signifika Governu tenke halo esforsu makaas hodi kria sistema apoia no efetivu ba Timor-Leste nia agrikultura no buka envolve mós setór privadu iha produsaun agrikula iha Timor-Leste hodi aumenta produsaun.
Atu tama ba OMK, Timor-Leste labele depende de’it ba importansaun ai-han ne’ebé mai hosi rai-li’ur maibé Timor-Leste prodús la’ós ba han de’it maibé prodús hodi halo transformasaun no halo indústria kiik hodi hetan valór akresentadu hodi konsumu iha rai-laran no mós esportasaun ba merkadu iha rai-li’ur,” asesór MKAE ne’e esplika.
Diretór Ezekutivu Forum Organizasaun Naun Governamentál Timor-Leste (FONGTIL), Daniel Santos do Carmo, konsidera adezaun Timor-Leste ba Organizasaun Mundiál Komersiu (OMK) ne’e sedu liu.
“Ami-nia preokupasaun ba iha adezaun Timor-Leste ba OMK ne’e ita ansi liu, tanba ita-nia preparasaun iha rai-laran laiha, depois ita hakarak ba adere. Aleinde ne’e, ita la prepara produtu saida mak ita atu lori ba kompete, hanesan ita ba partisipa iha expo dubai ne’e ita lori produtu saida,” nia dehan.
Kona-bá merkadu, nia hateten, Timor-Leste merkadu livre ona ne’ebé labele hakfodak se Timor-Leste atu adere ba OMK, tanba haree ba agora populasaun Timor-Leste halerik ba fatin estratéjia sira-ne’ebé domina hotu ho kompañia boboot sira.
“Entaun, ita lakohi katak ita sai penonton, emprezariu sira atu halo de’it servisu ida mós Governu sei deve. Emprezariu sira atu halo obra boot ida, halo hotu tiha mak Governu selu mós Governu sei iha problema kapasidade, hafoin emprezariu mós laiha kapasidade finanseiru. Entaun, kuandu ita ko’alia kona-ba adere ba OMK ne’e tenke ko’alia kona-ba preparasaun interna. Ne’ebé, ami haree preparasaun interna entermus produtu ne’e ita laiha, ita la halo preparasaun no ita-nia kondisaun mais pior,” nia afirma.
Ho ida ne’e, nia dehan, lalika ansi atu adere ba OMK, maibe halo lai investimentu ba setór produtivu no indústria iha rai-laran, hafoin iha ona kapasidade mak loron ida bele adere ba OMK.
Nia Iha rekomenda mós ba iha Governu atu prepara investimentu ba setór produtivu agrikultura, diversifikasaun ekonomia no indústria hafoin bele ba kompete iha OMK.
“Iveste uluk lai ho buat sira-ne’e, atu ita-nia ekonomia, ema iha kapasidade ona no setór privadu sira mós independente ona, hodi ita bele ba kompete. Tanba, ita loke depois ema mai ho kapasidade boot oinsá ita atu kompete ho ema, se ko’alia kona-ba merkadu justu,” nia dehan.
Jornalista : Nelia Fernandes
Editór : Cancio Ximenes