DILI, 05 jullu 2022 (TATOLI) – Negosiante hosi Aileu, Cristina de Oliveira, husu ba Autoriedade Munisípiu Dili liuhosi Jestór Merkadu Taibesi atu disponibiliza espasu hodi faan produtu, nune´e bele evita venda iha trotoár leten.
“Ami-nia hakarak faan sasan hanesan ho negosiante sira seluk, faan iha merkadu laran. Se sira duni hanesan ne’e, sira bele hatudu fatin mai ami atu faan sasan ka la’e, tanba ami mós hatene faan sasan iha merkadu laran, maibé ba iha merkadu laran fatin la iha, ita atu halo oinsa”, negosiante Cristina preokupa bainhira dada-lia ho jornalista Tatoli iha merkadu Taibesi.
Negosiante fó razaun katak sasan ne´ebé venda iha trotoár leten tanba merkadu Taibesi laiha ona fatin atu faan, tanba ne´e, autoriedade nesesária prepara kondisaun fatin ba faan-nain hosi munisípiu sira.
“Ha’u hosi munisípiu Aileu lori ha’u-nia sasan, hanesan modo, ai-fuan no bua malus mai faan iha trotoár terminál merkadu Taibesi, tanba fatin iha merkadu laran la iha. Ita-nia jestór merkadu duni ami ba faan tama iha merkadu laran, ita-nia maluk negosiante sira iha merkadu laran la fó, tanba fatin la iha”, afirma.
Maske nune´e, negosiante kontinua rai produtu iha merkadu laran no to’o meiudia liu mak mai faan fali iha trotoár terminál merkadu Taibesi, tanba hetan autorizasaun hosi seguransa merkadu nian.
“Maibé, ami faan iha terminál laran seguransa sira mai siak no hateten dader labele mai faan iha ne’e, tanba fatin ne’e kareta no motor nian, hosi ne’e ami lori fali sasan ba merkadu laran. Maibé, ba iha laran fatin la iha ami hamrik hela”, katak.
Iha fatin hanesan, Koordenadór Jestaun Merkadu Taibesi, António Manuel de Araujo, husu autoridade munisípiu Dili atu aplika sansaun ruma ba negósiante sira ne’ebé faan sasan iha trotoár leten, área terminál merkadu Taibesi.
“Ita-nia vendedór sira ne’ebé faan sasan iha trotoár leten área terminál merkadu Taibesi, ha’u sempre halo atuasaun ba sira, liuhosi prende sira-nia sasan lori mai iha ne’e. Aleinde ne’e, ha’u mós ko’alia nafatin ba sira, kona-ba fatin faan sasan la’os iha trotoár leten área terminál, maibé iha merkadu laran, ita-nia negosiante sira sempre mai nafatin, ida ne’e halo ha’u preokupa oituan, tanba, ita-nia sidadaun nia moris mak ida ne’e. Entaun, nu’udar umanu oinsa ida ne’e fila-fali ba ita-nia kompeténsia leten sira mak bele haree, liliu aplika lei ruma ba ita-nia negosiánte sira iha merkadu Taibesi,” António Manuel de Araujo kata iha nia knar fatin, merkadu Taibesi.
Hanesan jestór merkadu Taibesi sempre aviza no fó hanoin ba negosiante sira, atu faan iha merkadu laran, maibé hanoin tenke iha lei ruma ka sansaun hodi kesi makas ba ida ne’e.
“Tanba, sansaun ida ne’e, ita bele prende no la fó fila sira-nia sasan, ida ne’e lei hakerek iha ne’ebá klaru hela. Maibé, iha lei ruma oinsa bele kesi, hanesan ita ko’alia nia la rona, nia labele faan ona iha ne’e no buka merkadu seluk, entaun ita buka oinsa atu aplika ba sira”, revela.
Kona-ba lei 33/2008 iha ona, tanba sá jestór merkadu Taibesi la aplika, nia akresenta, Dekretu-Lei la aplika ba negosiante sira, tanba la iha autorizasaun hosi autoridade munisípiu Dili.
“Dekretu-lei 33/2008 iha ona, maibé la iha autorizasaun atu aplika lei ne’e. Dekretu-lei 33/2008 ne’e só ita prende no lori diretamente ba distribui iha fatin ba ema vulneravel sira, iha lei ne’ebá hakerek. Maibé, iha Merkadu, ha’u atu lori sai hanusa, só atu prende, ha’u tenke hetan apoiu hosi patrollamentu hosi departamentu jestaun merkadu, munisípiu Dili sira mai foti. Maibé, kuandu sira mós preokupa iha terenu, entaun ida ne’e ha’u só fó hanoin ba vendedór sira hodi lori fila sira-nia sasan ba faan iha merkadu laran”. Friza.
Prezidente Autoridade Munisipiu (PAM) Dili, Guilhermina Filomena Saldanha Ribeiro, hatan jestór merkadu Taibesi nia preokupasaun husu atu munisípiu Dili fó sansaun ba negosiante ne’ebé faan sasan iha trotoár leten área merkadu Taibesi, dahuluk munisípiu Dili, tenke buka hatene vendedór faan iha trotoár leten ne’e mai hosi ne’ebé, sira mai hosi merkadu laran ka vendedór foun.
“Tuir lolos jestór ne’e, nia atu asegura buat sira ne’e labele akontese, maibé nia husik hela. Tanba, nia tenke hatene estasionamentu ne’e la’os fatin faan sasan, maibé fatin ba kareta, motor no sira ne’ebé lori modo tahan ho kuantidade boot mai vendedór sosa fali, ida ne’e mak iha terminál, la’os fatin faan fali sasan. Tanba, iha ha’u-nia vizita semana rua ba kotuk ba iha estasionamentu merkadu rua, ha’u preokupa, entaun, ha’u bolu atensaun ba sira. Tanba, sira jestór merkadu tenke hatene, fatin ida ne’ebé ema atu faan no fatin ne’ebé ema labele faan, ne’ebé atu dehan fó sansaun ha’u lakohi dehan fó sansaun, tanba última sansaun mak tenke haruka sira sai hosi ne’ebá (terminál merkadu Taibesi)”, akresenta.
Tanba, durante munisípiu Dili nia haree fatin terminál iha merkadu Taibesi to’o kareta pick up balun ba faan sasan haknauk iha ne’ebá, ida ne’e labele. Tanba, sira hamate fali negosiante sira ne’ebé faan sasan iha merkadu laran.
“Ha’u haree situasaun ida ne’e, entaun, ha’u bolu atensaun ba sira (jestór merkadu) atu hato’o ba kareta sira atu labele faan tan iha ne’ebá. Hosi ne’e, ha’u orienta ona sira atu hala’o servisu tuir responsabilidade sira-nia”, afirma.
Aleinde ne’e, Prezidente Munisípiu Dili hatan preokupasaun kona-ba jestór merkadu Taibesi, Munisípiu Dili ne´ebé la autoriza jestór merkadu aplika Dekretu-Lei 33/2008 iha merkadu, nia akresenta katak iha situasaun ne’e presiza define ba merkadu rua, hanesan merkadu Taibesi no merkadu Manleuana. Se merkadu komunitáriu, entaun faan de’it produtu lokál, maibé agora haree obralan sira mós komesa faan iha ne’ebá.
“Ita haree iha merkadu Taibesi, osan mean, telefóne, ema suku roupa no salon sira mós iha ne’ebá ona, to’o balun ita dehan sira la’os faan sasan fila liman okupa tiha espasu hanesan kioske boot iha ne’ebá, ida ne’e labele. Tanba, se o hakarak loke kios o ba loke iha fatin seluk, tanba fatin merkadu fatin ba ema atu fila liman ho kuatidade kiikoan, hanesan ohin mai faan hotu fila, aban la iha, bainrua mai faan fila-fali, ida ne’e situasaun ita-nia agora. Ne’ebé, merkadu taibesi ha’u rezerva lai, ha’u lakohi halo komentáriu liu maibé fó fiar nafatin ba ami atu bele tau desiplina iha merkadu”, refere.
Diretór Servisu Munisipál Jestaun Merkadu no Turizmu, Arthur Henriques, akresenta, lei kona-ba jestaun merkadu iha Guarda Munisipál Dili, agora uja hela dekretu lei númeu 33/2008 ba hijiene no ordem públiku.
“Ami uja ida ne’e, hodi organiza iha Díli laran ba hijiene no ordem públika. Maibé, ba guarda munisipál Dili ho jestaun merkadu ami seida’uk iha estatutu, tanba jestaun merkadu, Ministériu Turízmu Komérsiu no Indústria sira mak kaer hela ida ne’e, ne’ebé delegasaun kompeténsia ami ne’e só organiza, maibé atu implementa (sansaun fó multa) ne’e sei hein ezbosu ida, aprovasaun hosi Ministériu Estatal, ne’ebé ami labele ezekuta buat ne’e arbiru”, revela.
Kona-ba prende sasan, nia afirma, durante ne’e munisípiu Dili, liuhosi Depertamentu Jestaun no Merkadu prende hela sasan ba negosiante sira ne’ebé faan sasan la tuir regra ka faan iha trotoár leten.
“Ami durante ne’e prende hela sasan iha merkadu sira, tanba haree ba hijiene no ordem públiku. Kuandu o halo buat arbiru iha Dili laran, o faan sasan iha trotoár leten ida ne’e ami prende atu iha merkadu ka iha estrada públiku. Maibé, atu fó multa iha merkadu ida ne’e seida’uk, tanba, uluk Ministériu Turismu Komérsiu no Indústria mak prepara kondisaun ba sira, tanba munisípiu Dili sira delega kompeténsia atu bele organiza no mantein ordem públika, maibé kona-ba problema taxa ka prosesa ba multa ida ne’e hein lei estatuta”, informa.
“Dahuluk, ami halo aprosimasaun, haruka sira labele faan iha ne’e, maibé kuandu ulun toos pasiénsia ami prende. Tanba ne’e, kontra lei hijiene no ordem públika. Ne’ebé, durante ne’e ami prende ona sasan hanesan modo tahan sira, hosi ne’e ami lori ba fó orfonátu no uma mahon sira,” diretór ne’e katak.
Entretantu, tuir dadus hosi Koordenadór Jestaun Merkadu Taibesi, António Manuel de Araujo, katak totál vendedór sira ne’ebé hala’o atividade negósiu iha merkadu Taibesi hamutuk, 2.902, hosi númeru ne’e kompostu hosi 12 munisípiu, inklui Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-Cusse Ambeno (RAEOA).
Jornalista : Nelia Fernandez
Editór : Zezito Silva