DILI, 06 dezembru 2022 (TATOLI)– Prezidente Konsellu Administrasaun Timor Gás no Petróleu, Empreza Publika (Timor-GAP, E.P), António José Loiola, hatete, laiha dalan atu halo estudu viabilidade foun ba dezenvolvimentu projetu Greater Sunrise.
Tanba tuir António José Loiola, katak, estudu ne’ebé maka halo tiha ona, anteriormente estudu hatudu katak, téknikamente viável, komersialmente viável, no estratéjikumente viável entaun ida ne’e opsaun ida ba Governu sé de’it aban-bainrua mak mai opsaun úniku maka dada kadoras mai Timor-Leste.
Prezidente Konsellu Administrasaun Timor Gás no Petróleu, Empreza Publika (Timor-GAP, E.P), hateten, ligadu ho pozisaun Empreza Woodsite Energy katak, tenki halo fali estudu viabilidade molok halo dezenvolvimentu ba projetu Greater Sunrise.
“Woodsite bele ko’alia nia opiniaun maibé hanesan Timor Gap ne’ebé nu’udar kompañia Estadu ita iha porsaun boot iha ne’ebá. Ita-nia estudu iha tiha ona, latama iha lójika katak ita atu halo fali estudu ida ita mak selu osan boot liu depois atu kontra fali estudu ne’ebé iha tiha ona, ne’e latama iha konsiénsia Timor Gap nian, sé hakarak halo estudu iha kontestu ida, katak dada gas mai Timor-Leste, Timor Gap nia pozisaun klaru no governu nia pozisaun mós klaru”, António José Loiola, tenik, hafoin hasoru malu ho Primeiru-Ministru (PM), Taur Matan Ruak, iha Palásiu Governu, tersa ne’e.
Sé sira mantein pozisaun? Prezidente Konsellu Administrasaun Empreza Estatál ne’e afirma, “Ita iha enkuadramentu legál, no kontratu, ha’u labele ko’alia iha ne’e, maibé interrese Estadu no povu Timor-Leste ne’ebé boot ita labele ba rona fali interrese ne’ebé kiik-koan atu bele determina fali ida ne’e, ida ne’e laloos”.
Nia salienta, dadaun Timor Gap seidauk iha planu atu halo estudu foun tanba estudu ne’ebé mak iha sufisiente tebes, agora saida mak ita halo maka atu otimiza estudu ne’ebé mak iha nomós hetan sertifikasaun ho verifikasau hosi terceira parte ida ne’ebé mak iha, para ita bele deskute.
“Sé Woodside hakarak diskute no kompara aprezenta nia estudu, tanba to’o agora dadaun detallu estudu, prosesu atu foti dadus hanesan ho Timor Gap halo Woodside nunka halo entaun ita hakarak komparasaun tenki kompara has ho has, sabraka ho sabraka, nia labele halo estudu interpretasaun depois mai kompara ho estudu profundu ne’ebé Timor Gap halo, ne’e labele”, nia tenik.
Iha delimitasaun negosiasaun fronteira marítima Woodside, Shell, Osaka, Conocophilips, sira rekoñese teknikamente estudu viabilidade ba estudu ne’ebé Governu Timór halo.
“Ba ha’u hanesan Timoroan dezenvolve Greater Sunrise la’ós mehi, ida ne’e ita-nia konserteza tanba ita iha vantazen estudu ne’ebé hatudu iha viabilidade komesa kedas hosi estudu rezergor mezmu ita atu halo estudu kle’an tan. Estudu ba kadoras iha ona faze ida ne’ebé atu foti desizaun, agora dadaun opsaun ne’ebé viável ba dezenvolvimentu Greater Sunrise maka dada mai Timor-Leste, tanba razaun dahuluk teknikamente ida ne’e aprovadu, ita iha fatin mak Beaço (Viqueque), Woodside dehan atu ba Austrália maibé fatin de’it mós nia laiha, atu ba tau gas iha ne’ebé”, nia otimista.
Tuir Timor Gap nia previzaun hosi estudu ne’ebé halo, konsidera mós dinamiku ida ne’ebé mak iha, fiar katak iha tinan 2028 nia laran bele akontese dezenvolvimentu.
“Ita tenki hanoin mós Sunrise ne’e la’ós gas de’it, Bayu-undan ne’e hatudu mai ita katak, momentu sira dezenvolve Bayu-undan ninia kondensadu ne’e fa’an uluk depois tinan rua tiha mak gas ne’e mai, ida ne’e mós bele senáriu ida akontese ba sunrise”, nia adiante.
Dezenvolve Greater Sunrise iha tempu badak
Iha sorumuk ho Xefe Governu, husu atu buka esforsu tomak atu Greater Sunrise tenki dezenvolve iha tempu badak-nia laran.
Enkuantu, ligadu ho progresu dezenvolvimentu Greater Sunrise, Prezidente Konsellu Administrasaun ne’e dehan, hosi parte rua iha diskusaun ne’ebé la’o di’ak, hosi parte Joint Venture (konsorsiu) mós iha aliñamentu balun.
“Iha parte balun mós ita iha diskusaun, liliu sobre konseitu dezenvolvimentu ne’e maka iha diskusaun klean ho Sunrise Joint Venture, hanesan ita hotu hatene katak, Sunrise se ita kompara hanesan bolu boot ida entaun porsaun ida ne’ebé mak boot Timor Gap no Estadu Timór-nia porsaun tau-hamutuk entaun ne’e reprezenta Estadu no Povu Timor-Leste nia porsaun, nia interrese kuaze 63,3% ka bele boot liu. Entaun ho ida ne’e hatudu katak, ita maioria no úniku opsaun atu deside maka tenke dada kadoras mai Timor-Leste. Ho ida ne’e mos hatudu katak atu hetan benefísiu boot dezenvolvimentu sosiu-ekonómiku iha Timór relasiona ho sunrise nia tenki akontese iha Timor-Leste”, nia adianta.
Jornalista : Antónia Gusmão
Editor : Rafael Ximenes De A. Belo
