DILI, 29 juñu 2024 (TATOLI)–Alumni Arava International Centre for Agricultura Training (AICAT) tinan akadémiku 2017-2018 periodu III Kontinua hili dalan hodi sai ema agrikultór atu fahe matenek ba ema seluk hodi sai agrikultór ne’ebé Profisionál.
Koordenadór grupu JODHA- Juventude Haburas no Dezenvolve Agrikultura, Jaime Almeida Amaral, hateten bainhira sira fila husi Israel iha 2018, sira na’in-neen (6) hahú halibur malu tanba hakarak atu implementa hodi tau hamutuk fundu atu sai ema agrikultór ida-ne’ebé espesífiku iha área ortikultura nian, atu bele apoiu fali komunidade ne’ebé presiza.
“Ami na’in-ne’e antigu alunu ne’e iha hanoin ida de’it tanba ami hatene ona oinsá atu dezenvolve área ortikultura. Ami hamutuk tau osan husi fundu ne’ebé ami hetan iha tempu ami estuda iha Israel, ami na’in-neen ne’e kada ema ida kontribui $50 hodi halo preparasaun tanba rai ne’ebé atu kuda modo, oferese husi komunidade iha Manleu,” Jaime Almeida Amaral hateten ba Agência Tatoli husi Telefónika, sesta ne’e.
Husi fundu ne’e bé sira konsege hetan $300 no osan ne’e sira uza hodi aluga hand tratór hodi fila-rai iha Manelu, adeia Konsin, suku Boklelo, postu administrativu Laulara, munisípiu Aileu.
Tanba limitasaun fundu, sira halo mós proposta no halo dezeñu ba área ne’ebé sira atu halo negósiu ba hodi submete ba Ministériu Agrikultura, Pekuária, Peska no Floresta, no proposta ne’e submete liuhusi Diresaun Nasional Ortikultura.
“Ho grasa Maromak nian, sira ninia proposta ne’e hetan konsiderasaun hodi hetan apoiu osan hamutuk $2.000 husi MAPPF. Osan sira-ne’e mak ami uza hodi sosa fini modo-musan, sosa ai-moruk, sosa lona, sosa perfile hodi prezerva bee inklui sosa mós plástiku atu kuda fini sira,” nia dehan.
Durante tinan ida resin sira hahú halo negósiu kuda modo ne’e, juventude Viqueque oan ne’e konfesa katak buat hotu la’o kapásno hetan rendimentu ne’ebé di’ak tanba husi sira na’in-neen ninia negósiu ne’ebé envolve tan membru na’in-rua husi komunidade Manelu inklui na’in ba rai ne’ebé sira kuda modo ba.
Modo ne’ebé sira kuda mak hanesan Tomate, Pipinu, Ai-manas no Forekeli no atividade kuda modo ne’e la’o durante tinan 2019 to’o 2020 nia laran de’it, sira bele lori ona ba faan iha merkadu Manleu, Taibesi inklui hatama iha Loza Agrikultura iha Timor Plaza no Meimart Fatuada no balun ema mai sosa de’it iha to’os laran.
Rendimentu ne’ebé sira hetan kada fulan ne’e entre $500-$600 no osan sira-ne’e sira utiliza hodi dezenvolve liután negósiu ne’ebé iha inklui sira kontinua sosa fini no rezerva ba halo preparasaun ba manutensaun, inklui uza mós ba apoiu nesesidade loro-loron.
“Maibé negósiu ne’e la dura. Bainhira akontesimentu inundasaun 04 Abríl 2021, sira nia to’os mós hetan estragu totál,” nia hateten. Ha’u labele imajina, modo sira hanesan Pipino, Tomate no Ai-manas ne’ebé ami kuda iha rai 0,85 ektare ne’e hetan estragu totál. To’os laran ne’ebé antes ne’e nakonu ho modo de’it nakfila sai mota laran tanba nakonu de’it ho rai henek,” nia hateten.
Husi akontesimentu ne’e, nia hili dalan ba dezenvolve fali ortikultura iha iha nia rai moris fatin Viqueque, tanba nia hetan kontratu husi Ministériu Agrikultura, Pekuária, Peska no Floresta, iha sentru Raitahu iha área Pekuária.
Tanba área pekuária la kondís ho saida maa nia aprende iha Israel, nia deside sai husi servisu ne’e hodi fila-fali mai Dili, kontinua buka dalan atu hala’o fali ninia servisu iha área ortikultura.
Iha Dili, nia konsege hetan kolega ida-ne’ebé koñese malu, ho nune’e iha dezembru 2023 sira deside halo harri fali grupu KHOFIL (Kunsin Hortikultura Fisheries and Livestock Farming) ne’e.
Rai ne’ebé sira uza hodi halo to’os ne’e komunidade nian maibé servisu nu’udar agrikultór iha área ortikultura ne’e, sura hahú ona iha Janeiru nia laran maibé sira sei iha hela faze halibur fundu.
Husi atividade ne’e, sira hetan rendimentu iha kada fulan ne’e sira hetan $200, maibé osan sira-ne’e mak sira sei jere hodi responde fali ba nesesidade grupu nian atu grupu ne’e l bele mate.
Kona-ba nesesidade membru sira-nian, nia esplika, sira sei apoiu malu tuir rendimentu ne’ebé iha katak sira seidauk define kada ema ida atu hetan hira tanba seidauk iha rendimentu permanente.
Tanba, nia dehan, merkadu ne’ebé uluk sira hatama sasán ba ne’e agora simu membru barak loos, depois ema ladún ba sosa tanba ne’e mak ninia rendimentu mós sei ki’ik.
Modo ne’ebé sira kuda mak hanesan Varia, Ai-dila, Fore Keli. Tomate no ai-manas, ne’ebé sira kuda iha to’os ida iha aldeia Konsín, suku Boklelo, área Manleu.
Jornalista : Tomé Amado
Editór : Cancio Ximenes
