DILI, 13 Marsu 2025 (TATOLI)–Asaun protesta veteranu balun husi munisípiu Lautein, liuliu postu administrativu Iliomar iha aredór Ministériu Antigu Kombatente Libertasaun Nasionál, kinta ne’e la’ós refere ba lista editál veteranu ne’ebé rejistu iha 2009 maibé alterasaun lei númeru 3/2006, 12 abríl (lei estatutu kombatente) liuliu artigu 27 ne’ebé revoga ona hodi halakon direitu maun ou alin asesu pensaun veteranu.
“Ami la’ós kestiona kona-ba lista editál veteranu rejistadu 2009 nian, maibé ami kontra maun-alin sira ne’ebé lakon direitu ba maun-alin ne’ebé mate iha ai-laran”, Carlos da Costa Resi Lafu hanesan portavós ba jornalista sira iha Komoro.
Sira husu ba lider sira hanesan Prezidente Repúblika, José Ramos Horta, Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, Eis-Prezidente Repúblika, Taur Matan Ruak, Francisco Lú Olo Guterres, Sekretáriu Jerál partidu Fretilin, Mari Alkatiri, no Tenente Jenerál Lere Anan Timur, hamutuk rezolve problema veteranu.
Resi Lafu dehan uluk sira hamutuk hodi manán funu no agora tanbasá labele rezolve problema veteranu nian ne’e.
“Ami hein de’it desizaun, no rona mak sira la hamutuk mak ami sei mai fali hodi ezije sira. Tanba ne’e mak horikalan ami toba iha ne’e, mai hatene kontra lei maibé ami hakarak ida-ne’e nune’e bele iha solusaun. Nune’e ema na’in 55 ne’ebé toba iha resintu MAKLN ne’e hakarak husu ba kolega veteranu sira hotu iha territóriu atu apoiu malu oinsá sira na’in hirak ne’e bele hamutuk hodi haree asuntu veteranu”, nia dehan.
Ministru Asuntu Kombatente Libertasaun Nasionál, Gil da Costa Monteiro Oan Soru, hatete hanesan ministru no kombatente ida sente preokupasaun ne’ebé ninian maluk sira hato’o.
Nia dehan veteranu sira mai ko’alia relasiona ho alterasaun lei númeru 3/2006, estatutu kombatente libertasaun nasionál ne’ebé altera ona ba dala-tolu iha 2024.
“Preokupasaun relasiona artigu 27, sira mai aprezenta karik bele haree posibilidade ka lae, solusaun ko’alia nafatin ho órgaun Estadu para haree posibilidade mak ida-ne’ebé no laiha posibilidade mak ida-ne’ebé”, MAKLN dehan.
Kona-ba veteranu ne’ebé mate klosan iha funu, pelumenus nia família sira simu direitu pensaun ka oinsá, nia dehan problema mak ne’e, lei la’ós lei ida mesak de’it, lei ne’e prodús bazeia ba konstituisaun hahú hosi artigu 11, númeru 3, nia ko’alia kedas iha ne’ebá kona-ba motilado da guerra e orfão. Liafuan multiladu ne’e dehan iha funu mak ema baku, kartus kona tohar karik ne’ebé labele halo servisu, ida-ne’e mka konstituisaun ko’alia ida-ne’e.
“Tanba ne’e mak alterasaun ne’e bazeia ba konstituisaun, la’ós ita tuur-tuur altera, entaun konstituisaun ne’e ko’alia kona-ba vulnerável, kapasidade ekonómika, laiha kbiit ekonómia ne’e. Loloos ne’e nia koa’lia kona-ba faluk oan kiak tanba ne’e ita mak ita entrega. La signifika ita diskrimina nia emar ruma. Tanba iha lei la dehan maun kiak, alin kiak, inan kiak aman kiak, ida-ne’e laiha. Lei ko’alia de’it kona-ba oan kiak, feto faluk entaun problema mak ida-ne’e”, dehan.
Nia hatutan: “Preokupasaun sira-ne’e ita haree no sei tetu no sei aprezenta ba orgaun Estadu sira ne’ebé iha kompeténsia atu halo desizaun ruma. Liliu mós ita-nia lider nia opiniaun ruma, ita haree maibé la siginifika ohin ko’alia la’ós aban altera kedas lae”.
Nia dehan atu iha solusaun ne’ebé di’ak no solusiona ba asuntu veteranu mak tenke liuhusi levantamentu veteranu ba kada uma lisan sira iha territóriu.
“Ho kestaun ne’e mak ami halo levantamentu dadus ba ema mate tuir uma lisan hotu. Ho razaun ida katak atu fó mós resposta situasaun preokupasaun ida-ne’e tanba loos duni ema mate hanesan”, nia dehan.
Tanba lei dehan ema na’in-10 mate iha uma ida-ne’e, ema ida de’it mak simu, labele simu ema na’in-haat, ne’e hanesan faan sasán. Hahú hosi lei númeru 3/2006, iha fallansu no lei ne’e sofre kedas ona alterasaun 9/2009 nian, imajina implementasaun iha Janeiru 2008, alterasaun iha Juñu 2009. Tanba iha tempu ne’ebá ema foti nia pensaun no bele foti mós nia aman nia.
Nia dehan Estadu haree, se ema ida bele foti ema na’in-haat ka lima nian mak kapasidade finansiamentu nian hanesan ne’ebé, entaun ho ida-ne’e altera kedas iha tempu ne’ebá.
Entaun liuhosi rekolla dadus ema mate iha funu ne’e, hodi hatene no daudaun ne’e verifika ona ema hamutuk rihun atus rua hitu hela de’it uituan, ne’ebé kuandu hotu sei anúnsia ona ba públiku.
“Husu ba veteranu sira atu fila uma hodi hakmatek hodi hein desizaun hosi orgaun Estadu sira. Ami sei buka no tenta hosi orgaun Estadu sira, liliu lider sira para hamutuk hodibele fó solusaun ruma tanba sira kuandu hamutuk ita sei rezolve kestaun ne’e”, katak.
Notísia relevante: Partisipasaun menoridade iha prosesu libertasaun sei rekoñese tuir lei kombatente
Jornalista : Osória Marques
Editora : Rita Almeida
