DILI, HEADLINE, SEGURANSA

Kazu mate iha sela polísia, PDHJ konsidera PNTL komete violasaun direitu umanu

Kazu mate iha sela polísia, PDHJ konsidera PNTL komete violasaun direitu umanu

Provedora Direitu Umanu no Justisa (PDHJ), Jesuína Maria Ferreira Gomes. Imajen Tatoli/ Egas Cristóvão

DILI, 27 outubru 2022 (TATOLI) – Provedora Direitu Umanu no Justisa (PDHJ-sigla Portugés), Jesúina Maria Ferreira Gomes, konsidera kazu José Bernardo ne’ebé mate iha sela detensaun Komandu Munisípiu Dili ne’e violasaun direitu umanu ne’ebé komete hosi Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL).

Provedora Jesúina hato’o asuntu ne’e bainhira halo lansamentu ba relatóriu investigasaun ne’ebé durante ne’e rekolla kona-ba José Bernardo nia mate iha sela Polisia Nasionál Timor – Leste (PNTL) Caicoli-Dili ho kondisaun tali iha kakorok.

Notísia relevante: Deskonfia suspeitu ida tara-aan iha sela detensaun Komandu PNTL Dili

“Tuir investigasaun ne’ebé PDHJ halo ba sidadaun ida mate iha sela PNTL hatudu momoos viola direitu umanu, violasaun boa Governasaun ho kategoria administrasaun la di’ak, sub efikásia no kontrolu la di’ak no atendimentu la di’ak akontese duni iha sela PNTL nian,” dehan Jesúnia liuhosi konferensia imprensa ne’ebé halao iha edifisiu PDHJ-Dili, kinta ne’e.

Tuir relatóriu katak komandu PNTL nia sistema kontrolu ba membru sira la efisiente no efikásia bainhira pikete iha sela detensaun hodi asegura regularmete  detidu tuir instrusaun no orientasaun verbál ne’ebé hatete kada minute 30 to’o 45 membru PNTL ne’ebé pikete tenke ba haree no halo observasaun ba detidu.

Alende ne’e,  nia dehan sistema kontrolu hosi superiór la másimu no efikas ba fasilidade sira iha sela detensaun tanba kamera CCTV ne’ebé aat iha abríl 2021 ne’ebé impaktu hosi inundasaun, maibé la fó atensaun hodi halo manutensaun atu asegura atividade vijilánsia ba detidu sira iha sela detensaun.Tuir investigasaun ne’ebé hala’o kontrolu la másimu hosi superior komandu Dili tanba fiu instalasaun eletrisidade no telekomunikasaun ne’ebé iha sela detensaun, maibe la asegura ho di’ak hodi fó ameasa ba  vida suspeitu sira.

Iha momentu ne’ebá membru PNTL ne’ebé pikete la hatudu profesionalizmu no atendimentu ne’ebé di’ak tanba la atende família suspeitu sira ne’ebé vizita suspeitu tuur de’it iha li’ur hodi hakilar.

“Violasaun boa Governasaun hatudu iha kategoria iregularidade bazeia ba formalidade no materiál akontese duni, haktuir ba deklarasaun respondente ida to’o tolu katak prátika durante ne’e PNTL ne’ebé pikete haruka vizintante sira tenke rejistu sira nia identidade pesoál antes hasoru detidu iha livru vizitante nian, maibé iha tempu ne’ebá membru PNTL pikete ne’e falla totál iha nia servisu”,  nia relata.

Notísia relevante: MP prepara halo inkéritu ba kazu José Bernardo nia-mate

Iha Ilegalidade bazeia ba materia esplikasaun hanesan ho violasaun ba direitu integridade no seguransa kona-ba kódigu prosesu penál artigu 53 hatete suspeitu hetan tiha ona identifikasaun hosi investigadór maibé la liberta imediata.

Nia esplika asaun krime ne’ebé matebian komete la’ós tama iha kategoria fragante de litu,  nune’e PNTL iha obrigasaun atu husu mandadu ba Ministériu Públiku mak foin bele halo detensaun ba suspeitu hodi detein iha sela, maibé iha kazu ne’e la tuir rekezitu no prosedimentu ne’ebé iha.

Komandu PNTL seidauk iha regulamentu interna hodi kontrolu atividade iha sela detensaun, ho nune’e durante ne’e PNTL halo kontrolu iha sela detensaun bazea de’it ba esperiénsia hosi prátika kontrolu ne’ebé mai hosi tékniku UNTAET nia sela detensaun.

Tanba Dokumentu ne’ebé PDHJ rekolla hosi komandu PNTL Munisípiu Dili kona-ba sistema kontrolu iha sela detensaun mak despasu ho númeru 568/PNTL/MDL/9/2022 ne’ebé foin aprovadu iha 06 setembru 2022, pontu 9 hodi regula ajente PNTL sira halo servisu iha sela detensaun munisipiu Dili.

“Atu kontrola suspeitu ka detidu sira iha sela hahú minutU lima to’o minutU 30, nune’e bele garante suspeItu ka detidu sira iha kondisaun ne’ebé di’ak, despasu ne’e la aplika iha kazu ne’e tanba foin aprova hafoin akontesimentu”.

Ho nune’e PDHJ rekomenda ba Parlamentu Nasionál liuhosi komisaun B ne’ebé trata asuntu Defeza no seguransa atu halo fiskalizasaun ba Sistema kontrolu iha sela detensaun no fasilidade infrastrutura hanesan instalasaun CCTV, instalasaun fiu eletrisidade no telekomunikasaun ne’ebé iha sela detensaun atu labele fó ameasa ba detidu sira nia vida.

PDHJ husu mós  ba Governu no PN atu iha aprova proposta Orsamentu Jerál Estadu (OJE) ne’ebé kabe ba Ministeriu Interiór (MI) liuliu orsamentu ne’ebé prevee ba Komandu Jerál PNTL tenke sufisiente atu fasilita atividade operasionál.

Notísia relevante:Kazu mate iha sela polísia, MP delega kompeténsia ba PCIC loke prosesu investigasaun 

PDHJ mós husu ba Primeiru Ministru hanesan mós Ministru Interiór atu fó atensaun no konsidera ba proposta orsamentu ne’ebé mai hosi MI, nune’e bele apoiu fasilidade infrastrutura PNTL nian.

“Ami halo monitorizasaun ba sela detensaun hotu iha territóriu nasionál hahú 2006 too agora seidauk iha mudansa signifikante ba sela detensaun no tuir padraun minimu ne’ebé iha”, nia husu.

Implementasaun ba rekomendasaun tuir artigu 47 estatutu PDHJ husu ba Komandante Jerál no parte sira ne’ebé simu rekomendasaun hosi PDHJ iha períodu loron 60 atu hato’o fali ba PDHJ hodi halo tuir rekomnedasaun hirak ne’e, se la halo tuir rekomendasaun hirak ne’e mak PDHJ relata ba Parlamentu Nasionál tuir artigu 34 no 46 hosi estatutu PDHJ lei númeru 7 /2004.

“Ida ne’e mak rezultadu investigasaun PDHJ nian, ami hakarak hateten ami la halo investigasaun kriminal ho nune’e mak ami la halo konkluzaun kona-ba kazu hosi mate ne’e oho aan ka ema mak oho ida ne’e ita hein ba rezultadu investigasaun kriminál hosi Ministériu Públiku”, nia akresenta.

PNTL hein prosesu investigasaun finál

Iha biban hanesan, Segundu Komandante PNTL, Komisáriu Mateus Fernandes hateten, agradese ba relatóriu ne’ebé PDHJ hato’o tanba situasaun hirak ne’e ema hotu akompaña.

“Iha momentu ne’ebá ita hotu halo medida rigorozu hodi halo ona suspensaun ba membru PNTL na’in sia ne’ebé durante ne’e hanesan pikete iha tempu suspeitu mate iha sela laran,” nia esplika.

Notísia relevante:Kazu mate iha sela polísia, PNTL fó suspensaun preventiva ba membru na’in-8

Membru na’in sia ne’e balu servisu iha sala detensaun, investigasaun no tama servisu iha momentu ne’e submete hotu ba prosesu investigasaun  no hein prosesu nia kontinuasaun hosi Ministériu Públiku.“Ami kontinua rekoiñese buat ne’ebé akontese ne’e, seidauk bele ko’alia lai tanba sei hein prosesu investigasaun finál”, katak nia.

Entretantu, Vise Ministru Interíor António Armindo reforsa, Governu tau iha konsiderasaun ba relatóriu ne’ebé PDHJ fó sai ona.

“Ami tau iha konsiderasaun ba rekomendasaun ne’ebé PDHJ relata, buat barak mak importante tebes oinsa mak bele hadi’a instituisaun PNTL, ita rekoñese komandu PNTL la’os Dili de’it mak hasoru difikuldade, maibé iha Munisipiu hotu hasoru difikuldade, nune’e Governu kontinua esforsu mellora rekursu umanu no fasilidade PNTL nian,” Governante ne’e promote.

Notísia relevante: Komandu PNTL suspende tan membru ida ba kazu joven ne’ebé mate iha sela polísia

Jornalista: Hortencio Sanchez

Editór      : Florencio Miranda Ximenes

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!