DILI, 21 marsu 2023 (TATOLI) – Diretór ba Sentru Estudu Kultura no Arte (CECA, sigla portugés), Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL), Vicente Paulino, iha ámbitu loron mundiál poezia, hateten katak ezisténsia ema nian hahú husi verbu ka liafuan sira ne’ebé mak forma husi letra.
“Kona-ba letra ne’e bele dehan katak ita ema ne’e ninia ezisténsia ne’e hahú hosi verbu, ho liafuan mak kria ita, ho liafuan ita eziste no ho liafuan maka ita nomeia sasán sira ho ida-idak nia naran. Letra ne’e rasik iha ninia importánsia kuandu ita koloka kada letra ne’e iha ninia fatin no ita tau letra ne’e sai sasukat no sai matadalan ba ita-nia vizaun no hanoin ne’e rasik,” Vicente Paulino ba ajénsia Tatoli iha ninia servisu fatin kampus Liceu, tersa ne’e.
Manorin-na’in UNTL ne’e esplika liután, ‘o homem como ser pensante’, lori kakutak sai hanoin-na’in, hatuur natureza nia lala’ok ho letra sira depois transforma letra ne’e bai ha fraze no fraze ba iha paragrafu, depois ita haree sentidu esensiál letra ne’e rasik tanba kada kompozisaun sempre justifika esénsia husi buat ruma.
Kada poeta ka poetiza sempre manifesta nia vontade, hatuur nia hanoin iha letra – loos ka la loos ne’e kestau idaidak nian. Razaun, poezia ne’e espresaun ema ida-idak nian ho livre atu hato’o ninia hanoin kona ba realidade ida ho realidade seluk liuhusi letra. “Ema idaidak ninia epresaun livre atu hatuur iha eskrita”.
Iha ámbitu loron mundiál ba poezia ne’e, Akademista Vicente Paulino, observa katak foinsa’e Timor-Leste nian seidauk desperta sira-nia vontade. “Signifika ita-nia joven sira ne’e iha talentu naturál ne’ebé sei toba hela tanba ne’e ita iha obrigasaun atu hafanu sira-nia Don ne’e atu esplika matéria ne’ebé kle’an ba sira iha nível eskolaridade,” nia hateten.
Manorin-na’in ne’e rekoñese katak joven sira espresa ona hanoin maibé ‘estilu no linguajen’ ne’ebé mak uza sei problema tanba haree husi literatura, kada liafuan ne’ebé hato’o seidauk iha sentidu no mensajen ne’ebé kle’an.
Problema ne’ebé joven sira enfrenta ne’e haree hosi pragmatizmu, liafuan pragmátiku hosi liafuan ne’e rasik depois sentidu ka nivel semántika depois maka nivel hahalok atu hato’o ne’e mak saida presiza hatene liu kona-ba lala’ok sira atu nune’e bele hetan atensaun hodi kuida étika espresa ideia sira.
Valoriza poeta timoroan
Iha biban ne’e Ezekutivu CECA, UNTL, Vicente Paulino sujere ba Estadu katak tempu to’o ona atu valoriza poeta timoroan sira tanba sira mós fó ona kontribuisaun ba dezenvolvimentu Timor-Leste (TL) liuhusi sira-nia talentu hodi hatuur ona hanoin liuhusi eskrita sira.
“Sira ninia hanoin no vizaun ne’e ho hanoin poétiku. Depois sira deskreve buat sira ne’e ho hanoin ida literária metafórika, personifikasaun,” Vicente Paulino ba ajénsia Tatoli iha ninia servisu fatin kampus Liceu, tersa ne’e.
Ne’e duni, tuir akadémiku ne’e katak Estadu TL bele valoriza poeta sira ho kondekorasaun ka agradesimentu símboliku ruma tanba husi sira-nia esforsu no talentu konsege hatuur ona hanoin sira liuhusi eskrita ka hakerek ne’e rasik.
Entretantu, poeta ka poetiza tuir nia, mesak ‘artista’ tanba kuriozu hakarak hatene buat oioin.
Loron mundiál ba poezia komemora iha kada tinan iha 21 marsu. Loron ne’e kria oha konferénsia jerál UNESCO nian iha 16 novembru 1999 hodi fó importánsia reflesaun kona-ba poder linguajen nian no dezenvolvimentu abilidade ema idaidak nian tanba poezia kontribui ba diversidade kriativa no infere ba persepsaun no kompriensaun ema nian kona-mundu.
Jornalista : Tomé Amado
Editór : Rafael Ximenes de A. Belo
